معیارهای کار شایسته از دیدگاه اسلام

دنیای روبه توسعه امروز با مسائل پیچیده ای روبروست که اگر مسائل مربوط به آن به درستی شناخته نشده باشد، منجر به ایجاد بحران پدیده توسعه و عوامل مؤثر آن می گردد که موجب فساد و ابتذال جامعه بشری می شود، به همین سبب ناهنجاریهای و خسارتهای بوجود آمده به راحتی قابل اصلاح و جبران نیست، پس بهتر است قبل از گرفتار شدن در غرقاب توسعه به مسائل مر بوط به آن به خوبی پرداخته شود و پیش زمینه های آن به خوبی فراهم گردد و معیارها و شاخصهای مؤثر در توسعه بدرستی دیده شود.

دنیای روبه توسعه امروز با مسائل پیچیده ای روبروست که اگر مسائل مربوط به آن به درستی شناخته نشده باشد، منجر به ایجاد بحران پدیده توسعه و عوامل مؤثر آن می گردد که موجب فساد و ابتذال جامعه بشری می شود، به همین سبب ناهنجاریهای و خسارتهای بوجود آمده به راحتی قابل اصلاح و جبران نیست، پس بهتر است قبل از گرفتار شدن در غرقاب توسعه به مسائل مر بوط به آن به خوبی پرداخته شود و پیش زمینه های آن به خوبی فراهم گردد و معیارها و شاخصهای مؤثر در توسعه بدرستی دیده شود. دنیای روبه توسعه امروز با مسائل پیچیده ای روبروست که اگر مسائل مربوط به آن به درستی شناخته نشده باشد، منجر به ایجاد بحران پدیده توسعه و عوامل مؤثر آن می گردد که موجب فساد و ابتذال جامعه بشری می شود، به همین سبب ناهنجاریهای و خسارتهای بوجود آمده به راحتی قابل اصلاح و جبران نیست، پس بهتر است قبل از گرفتار شدن در غرقاب توسعه به مسائل مر بوط به آن به خوبی پرداخته شود و پیش زمینه های آن به خوبی فراهم گردد و معیارها و شاخصهای مؤثر در توسعه بدرستی دیده شود.
یکی از مسائل مورد نظر مؤثر در فرآیند توسعه فرهنگ کار و مسائل مربوط به آن است که اگر بدرستی به آن پرداخته نشود امید به فراهم آمدن محیط مناسب رشد و ارتقاء و فضای سالم مسائل حاکم بر کار پدید نمی آید و در نتیجه شاهد افت و خیزهای تکان دهنده جامعه کاری خواهیم ماند و کار نقش پویائی و نشاط و سرزندگی و مفید بودن خود را برای جامعه بشری از دست می دهد و انسانها خسته و سرگردان و ناامید و افسرده و ناراضی و عصبی از وضعیت موجود کار و زندگی خود خواهند بود امّا با این وجود به موجب نیاز زندگی با مسائل کار دست و پنجه نرم می کنند، تا بتوانند با مسائل ناخواسته پیش آمده آن کنار آیند ولی از کسب درآمد و کار و زندگی خود احساس رضایت نمی نمایند و در چنین فضای ناخوشایند و ناسالم کاری، انسانها میزان موفقیّتشان در کار و انعطافشان در هماهنگی با فضای حاکم بر کار و یا رضایتبخشی آنها از کار دچار اختلال می گردد و خواه ناخواه این مسائل در عرضه کار مفید و کارآمدی و بهره وری کار تأثیرات سوء و غیر قابل جبرانی دارد. به همین دلیل سؤالاتی مانند: چه عناصر و عوامل فرهنگی موجب آفرینندگی کار شایسته می گردد و اساسا چه کارهائی شایسته هست ؟؟! به سبب روشن بینی دست اندرکاران عرصه کار و فراهم شدن بستر و زمینه خلق کار شایسته؛ پاسخگوئی به آنها ضرورتی انکار ناپذیر است .

مقدمه :

فرهنگ اسلامی انسان را برای حضور در صحنه های کار و تلاش آماده می نماید و رمزهای موفقیّت را برای انسان روشن می کند و انسان را در ساختن زندگی یاری می نماید. امام علی (ع) می فرماید: بر شما باد به تلاش و سخت کوشی و مهیا شدن و آماده گشتن. به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد .
در این مقاله واژه فرهنگ به معنای علم، دانش،ادب، معرفت، تعلیم و تربیّت، آثار علمی و ادبی یک قوم و ملّت و واژه کار به معنای پیشه، شغل، عمل و عبادت انسانها به جهت تأثیر گذاری بر زندگی برای اداره اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی، علمی ،اجتماعی و ... نیازهای فردی و اجتماعی جامعه اطلاق می گردد .
در این مقاله به موضوع رابطه فرهنگ کار و کار شایسته؛ با بهره مندی ازرهنمودهای کتاب آسمانی قرآن و دیدگاه پیامبر اکرم ( ص) و همچنین ائمه معصومین ( ع ) پرداخته شده است. بدیهی است که این مقاله با توجّه به توانائی نویسنده و همچنین محدودیتهای مقاله به جهت زمان پردازش و ظرفیت متناسب با مقاله نگاشته شده است، از این رو هر گونه ضعف در پردازش، به دلیل محدودیّت های فوق می باشد. روشن است که چشمه جوشان فرهنگ غنی اسلام، مبنای همه رویکردها و راهکارهای مناسبی است که جامعه انسانی با کنکاش و تدبّر و تفکّر و به کار گیری و بهره مندی مناسب از رهنمودهای روشنگرانه آن، می توانند به سعادت و رستگاری دنیا و آخرت خود دست یابند. تأکید بزرگان دین و هدایتگران بشریت از استفاده از منبع فیض چشمه جوشان فضیلت به همین سبب است. در روایات آمده است: امام علی (ع) می فرمایند :
\" خدای سبحان کتابی راهنما فرستاد و در آن خوب و بد را روشن ساخت؛ پس راه خوبی را پیش گیرید، تا هدایت شوید و از کوره راه بدی دوری جوئید تا به مقصد برسید.\" \"بدانید که شرایع دین یکنواخت است و راههایش رساننده ( به هدف ). هر که در این راه قدم گذارد ( به هدف ) رسد و سود برد و هر که از پیمودن آنها باز ایستد، گمراه وپشیمان شود. \" مردم هیچ یک از مقررات دینی را برای سود دنیای خود ترک نمی گویند مگر آن که خداوند بر اساس نظام تکوین یا تشریع، دری را که زیان بارتر است به روی آنان می گشاید .\"
انجام کار شایسته و با کیفیت مناسب همواره از مسائلی بوده است که بشر در دوره های مختلف زندگی خود بدان نیاز داشته است و برای انجام شایسته کار همواره تلاشهای زیادی نموده است. پیامبران وحکما و علماء و دانشمندان نیز با بهرهمندی از الهامات و تجربیات در این باره به مردم توصیه هائی داشته اند. قرآن و پیامبر اسلام و ائمه معصومین (ع) نیز در این رابطه توصیه های قابل ملاحظه برای بهرهمندی جامعه انسانی به ارائه نموده اند. که به جهت فراهم شدن پیشنیازهای انجام کار شایسته جامعه انسانی نیازمند برخورداری از شناخت و فرهنگ سازی مناسب دیدگاههای اسلامی است که با بهره مندی از آن به عنوان مبانی و راهبردها و راهکارها و اصول دستورالعمل وقانون کار؛ در فراهم شدن زمینه مناسب چرخش زنجیره فرایند کار و ایجاد محیطی سالم و پویا با نتایجی مفیدتر تأثیر بسزائی خواهد داشت. در این مقاله به عوامل به مسائل و عوامل مؤثر فرهنگ کار در خلق کار شایسته در حد امکان محدودیتهای مقاله پرداخته شده است. امید است با بهره مندی از عوامل مؤثر در خلق کار شایسته جامعه کار آفرین در بستر سازی و زمینه سازی خلق کار شایسته موفقیّتهای لازم را کسب نمایند و همچنین جامعه کاری نیز با آشنائی با فرهنگ کار شایسته به کسب توفیقات لازم در خلق کارشایسته نائل شوند و همگی موجب استمرار چرخه رو به رشد کار شایسته گردند، تا رضایتمندی لازم از تلاش و پشتکار نیروی کار و سرمایه های عمر و زمان زمان و مالی به شایستگی حاصل شود .

مبانی انجام کار شایسته :

در این قسمت مبانی انجام کار شایسته به اصول و معیارهائی می پردازیم که به عنوان زیر بنائی و مبانی تفکری واعتقادی فرهنگ کار مطرح هست و بر اساس آن راهبردها شناسائی و وضع می گردد .

کار شایسته چیست؟؟

در این مقاله منظور و تعریف کار شایسته شامل دو دسته از کارهائی است که آدمی به سبب انجام آن کسب درآمد
می نما ید و هم شامل کارهائی است که به دلیل خیرخواهی انجام داده می شود و در برابر آن دستمزد دریافت نمی گردد، هر گاه انجام کار به جهت کسب رضایت خداوند باشد و به خوبی رضایت خداوند لحاظ شود و به موجب آن به مخلوقات خداوند خدمت شود، عنوان عبادت، عمل صالح و کار شایسته به ن اطلاق می شود. در دیدگاه اسلامی کارهائی شایسته بر مبنای معیارهای ایدئولوژی اسلامی استواراست .
حال این سؤال مطرح است که چگونه کاری در فرهنگ اسلامی مورد رضایت خداوند می باشد و به چه کاری در دیدگاه اسلامی شایسته می گویند و کار شایسته افراد با برخورداری از چه ویژگیها و خصوصیات فردی و اجتماعی و کاری صورت می پذیرد؟
کار شایسته ابعاد و جوانب، سطوح و درجات و شکلهای مختلفی دارد، و خداوند بر اساس استعدادها، توانائی ها و تفاوتهای فردی افراد از آنها انتظار دارد و اساسا خداوند نظام آفرینش را بر اساس کارهای متناسب با نیازهای افراد طرّاحی نموده است، و به تعداد نیازهای کاری برای انجام امور زندگی مردم از استعدادهای متفاوتی برخوردارند، البته هر چه انسانها نسبت به توانائی های خود شناخت بیشتری داشته باشند و در جهت پرورش توانائی ها و استعدادهای خود تلاش مفیدتری نمایند و هر چه نسبت به تربیّتّ نفس و شخصیّت خود آگاه باشند و از اطلاعات مورد نیاز روزبیشتری بهرهمند می گردند و موفقیِتهای بیشتری کسب می نمایند. در فرهنگ اسلامی \"برای انسان بهره ای جز سعی و کوشش او نیست.\" امام علی (ع) می فرماید: \" پس بر شما باد که با تلاش و کوشش پی گیر و هوشیاری، این مایه های هستی را شکوفا ساخته و آمادگی لازم را بدست آورید تا در آن زندگی جاوید نتیجه کوشش این جهانی خود را دریابید. \" به هر نسبت که دانش آدمی زیادتر می شود توجّه خود را به نفس خویش افزون می کند، و برای نیل به سعادت و صلاح، سعی و کوشش خود را به کار می اندازد. \" مسائل کار یا پیشه ویا شغل شایسته در متون مذهبی با صفاتی مانند خوب، صالح و نیکو به آن پرداخته شده است که منجر به موفقیّت، سعادتمندی و رستگاری انسان می گردد .

مبانی معیارهای کار شایسته از دیدگاه اسلام چیست؟

از جمله معیارهای مؤثر در انجام کار شایسته از نظر اسلام عبارت است از :
الف) کار و کوشش برای رضایت خداوند و در انجام کار خدا را در نظر داشت است. در متون اسلامی در این باره چنین آمده است:امام علی (ع) می فرماید :\" برترین کارها، کاری است که برای خدا باشد. \"به پروا داشتن از خدا فرمان دارید و برای نیکوکاری و ( فرمانبرداری ) از خدا آفریده شده اید. \" آنچه را خداوند بر شما فرض کرده است، وجهه همّت خود قرار دهید و برای ادای حق او که از شما خواسته است، از او توفیق و کمک طلبید .\"
ب‌) کار بر اساس معیارهای کسب حلال باشد، اسلام کسب در آمد حلال را بر هر زن و مرد مسلمانی به عنوان یک فریضه، وظیفه و واجب است و از ارزشمندترین عبادتها به شمار می آید و کسب حلال و غذای پاک، موجب استجابت دعا می شود . در این باره چنین آمده است:حضرت رسول اکرم ( ص ) می فرمایند: \"خواستن رزق مباح و گذران کردن از درآمد حلال وظیفه واجب هر مرد و زن مسلمان است .\" حضرت محمّد(ص) در : \"عبادت دارای هفتاد بخش است و بدست آوردن روزی حلال ارزشمندترین آنهاست.\" \"کسی که دوست دارد دعایش مستجاب شود، غذا و کسب خود را پاک و حلال سازد .\"
و در قرآن آمده است:\" از تو می پرسند چه چیز برای ایشان حلال شده است . بگو: چیزهای پاکیزه بر شما حلال شده است.\" \" ای مردم! از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید و به دنبال شیطان نروید که او دشمن آشکار شماست .\"
� از عوامل عدم انجام انجام کار شایسته، عدم توجّه به حلال و حرام احکام الهی می باشد، که در روایات و آیات متون اسلامی به آن توجّه ویژه شود، از عوامل مهمی است که انجام کار شایسته را تحت شعاع خود قرار می دهد و سبب عدم تحقق و کسب موفقیّت در انجام کار شایسته و سالم می گردد. مال حرام نیز از جمله موارد دیگریست که بر سلامت کار و زندگی تأثیر منفی می گذارد. در این باره چنین آمده است: حضرت محمّد( ص) می فرماید: کسی که مال حرام می خورد ( و در عین حال به خیال خود)، عبادت می کند، عبادتش خانه ای است روی شنهای روان صحرا .
( یعنی اثری از عبادت او چون خانه روی رمل باقی نماند و عبادتش پذیرفته نشود .)
� از جمله افعال حرام غصب است. حضرت محمّد (ع) می فرماید:\" برای هیچ کس چیزی از مال برادرش روا نیست مگر با رضایت خود او.\" هر کس به نا حق مال مؤمنی را غصب کند، خداوند پیوسته از او روی گردان است و همه اعمال نیک و خوب او را مغبوض می دارد و هیچ عمل نیکی را از وی ثبت نمی کند مگر اینکه توبه کند و مالی را که غصب کرده، به صاحبش بر گرداند .
و یکی دیگر از موارد افعال حرام تصاحب و غصب مال یتیم است. که حرام بودن آن به دلیل پیشگیری از ظلم و حق کشی می باشد. حضرت فاطمه (ع) ( در یکی از سخنرانیهای خود فرمود): خداوند پرهیز از خوردن مال یتیم را به خاطر جلوگیری از ظلم و حق کشی واجب فرمود .
� یکی از راههای کسب حرام ربا می باشد، زیرا موجب اختلال در کسب و تجارت اموال مورد نیاز زندگی مردم می گردید در این باره آمده است :
امام جعفرصادق در پاسخ به پرسش هشام بن حکم از علت تحریم ربا ، فرمود :\" اگر ربا حلال بود، مردم کار تجارت و کسب مایحتاج خود را رها می کردند. پس خداوند ربا را حرام فرمود، تا مردم از حرام خواری دست کشیده به تجارت و خرید و فروش روی آورند و به یکدیگر قرض دهند .\"
� یکی دیگر از راههای کسب حرام که منجر به اختلال در پاسخگوئی سالم و صحیح به نیازهای مردم می گردد، رشوه هست و همه کسانی که در عمل رشوه شرکت می کنند مورد سرزنش قرار گرفته اند. در این باره آمده است: امام محمّد باقر (ع) می فرماید: \" پیامبر خدا (ع) لعنت کرده است مردی را که مردم به کار او نیازمندند، و او از مردم رشوه می خواهد. ( و در مذمت رشوه آن حضرت فرمود):\" خدا لعنت کند رشوه دهنده، رشوه گیرنده و واسطه میان آن دو را .\"
� احتکار یکی دیگر از راههای کسب حرام که منجر به ایجاد تورم و اختلال اقتصادی می گردد و موجب ضرر و زیان برای مردم و سود حرام برای محتکرین می گردد. عمل احتکار به قدری گناه هست که انجام فعل احتکار خیانت محسوب می گردد و خداوند از محتکرین بیزار است و این عمل برای حکمرانان عیب و ننگ شمرده شده است، زیرا موجب کاهش خیر وبرکت محرومیت می شود. در این رابطه چنین آمده است: حضرت محمّد (ع) می فرماید: جز خیانتکاران احتکار نمی کنند . چه بد بنده ای است محتکر! اگر خداوند متعال قیمتها را کاهش دهد، او اندوهگین می شود و اگر گران کند شاد می گردد. کسی که در بازار ما دست به احتکار زند به منزله کسی است که کتاب خدا را انکار کند. هر کس خوراکی را به امید گران شدن چهل روز انبار کند از خداوند بری شده و خدا نیز از او بری و بیزار است. و امام علی (ع) نیز در رابطه با احتکاردر فرمان زمامداری مصر به مالک اشتر می فرماید:\" با این همه، بدان که بسیاری از آنان ( تجّار و صاحبان صنعت ) در داد وستد بیش از اندازه سختگیرند و بخل ورزی ناپسندی دارند و به منظور سود بیشتر کالا را احتکار می کنند و به دلخواه نرخ گران می بندند و این کار کار برای توده مردم زیانبار و برای حکمرانان عیب و ننگ است. بنابراین از احتکار جلوگیری کن، زیرا که رسول خدا(ع) از آن منع فرموده است .
هر احتکاری که به مردم زیان رساند و نرخها را بالا برد، خیر و برکتی در ان نیست. محتکر بخیل برای کسی گرد
می آورد ( وارث) که از او تشکّر نمی کند و به سوی کسی می رود ( خداوند در آخرت) که عذرش را
نمی پذیرد. احتکار موجب محرومیّت است.\" البته قابل ذکر است که منظور از احتکار نگه داشتن جنب به جهت گرانی می باشد و یا اینکه منجر به محرومیت و گرانی جنس شود .
مبنای حلال بودن خوراکیها به خطر نیفتادن سلامت انسان و جامعه انسانی می باشد و همچنین مبنای حرام بودن به خطر افتادن سلامت انسان است، در این باره حضرت امام رضا (ع) می فرماید: هر چیز سودمند و نیرو زا برای جسم که موجب تقویت بدن می شود، حلال است، و هر چیز زیان آور که نیروی آدمی را می گیرد، یا کشنده است حرام است .
حضرت محمّد( ص ) می فرماید: چون لقمه حرام به شکم بنده ای داخل شود، همه فرشتگان آسمانها و زمین او را لعنت کنند و تا وقتی که آن لقمه در شکم اوست خداوند به او نظر لطف نمی کند. و در مذمّت لقمه حرام چنین آمده است: کسی که لقمه حرام بخورد چهل شب نمازش قبول نمی شود و چهل روز دعایش مستجاب نمی شود .
از جمله نوشیدنیهای حرام مشروب الکلی می باشد، که به دلیل تأثیرات منفی بر انسان حرام است، دراین باره حضرت امام رضا (ع) فرمودند: \" رسول اکرم (ص ) روایت کرده هر قسم مشروب الکلی که از نوشیدنش عقل تغییر می کند زیاد و کمش حرام است .\"
ت) نوع و کیفیّت انجام کاربه گونه ای باشد که موجب رستگاری انسانها گردد. در این رابطه امام جعفر صادق (ع )
می فرمایند: \"امروز در دنیا کاری کن که به وسیله آن امید رستگاری در آخرت داری.\" . همچنین حضرت علی( ع ) نیز می فرمایند:اگر طالب نجات و رستگاری هستید بی خبری و غفلت را ترک گوئیدو پیوسته ملازم کوشش و مجاهده باشید .
در دیدگاه اسلامی کاری شایسته است که منجر به یک سری رفتارهای هنجارهای عاقلانه گردد که موجب رستگاری و کمال انسان و جامعه انسانی می شود .
ت‌) از موارد دیگری که عنوان کار شایسته می توان به کاری اطلاق نمود، انجام مناسب، موفّق و خوب کاراست .
امام علی (ع) نیز برتری کار را به بالا بودن سطح کارها و حسن کما ل کارها دانسته اند، حضرت می فرماید: برتری به حسن کمال و کردارهای بالاست، نه به بسیاری مال و بزرگی کارها ( و منصبها) پیامبر اسلام حضرت محمّد (ص) نیز می فرمایند: خدای تعالی دوست دارد وقتی کسی کاری می کند آن را به خوبی انجام دهد .
همچنین حضرت محمّد می فرماید: خداوند کارهای والا و ارجمند را دوست می دارد و کارهای حقیر و خرد را ناخوش
می دارد .
ج) از عوامل دیگر خوب بودن ظاهر و باطن کار می باشد، کاری که پاک و پاکیزه باشد و صاحب کار خوی نیک و انفاق نماید و صحبت نمودنش نیز اندازه باشد، مورد تأئید اسلام می باشد. در این رابطه حضرت علی (ع) می فرماید: \" خوشا به حال کسی که ... کسب و کارش پاکیزه، و نیت و درونش پاک، و خوی او نیک، زیادی دارایی خود را انفاق می کند و زبانش را از زیاده گویی نگه می دارد .\"
در واقع در این جملات توجّه بزرگان دینی به به کمال و شایستگی کار، که امروزه به عنوان بهره وری و بهینه سازی و رعایت استاندارد کاراطلاق می شود، معطوف شده است .

ارزش و تآثیر کار شایسته :

تأثیر وارزشها ی کار شایسته چیست ؟
رضایت خداوند از انسان یکی از ارزشها و تأثیرات کار شایسته است .v خداوند انسان با ایمان پیشه ور را دوست دارد. از حضرت محمّد پیامبر خدا (ع) چنین آمده است: \" خداوند متعال بنده مؤمن پیشه ور و شاغل را دوست وارد .\"
خشنود بودن خداوند و دوجهانی بودن پاداش کار از دیگر ارزشهای کار نیکو می باشد، در این باره در کتاب آسمانی قرآن آمده است: پس خدا فتح و پیروزی در دنیا و ثواب آخرت نصیبشان گردانید و خداوند نیکوکاران را دوست دارد .
کار خوب و نیکو پایدار و ماندنی است. در این باره امام علی (ع) می v فرمایند: کار خوب، اندوخته ای ماندنی و میوه ای پاکیزه و خوشگوار است .\"
در دیدگاه اسلامی برای زن و مرد مؤمنی که کار نیکو و شایسته انجام دهد v زندگی خوش و پاکیزه و همچنین پاداش و جایزه ای بهتر از کارشان وعده داده است. در کتاب آسمانی قرآن آمده است:\" هر کس، از مرد و زن که مؤمن باشد و کار نیکو انجام دهد، زندگی خوش و پاکیزه ای بدو خواهیم داد و پاداشی بهتر از کارشان به آنان می دهیم .\"
و امام علی (ع) در این باره می فرمایند: \"آن که درخت خوبی می نشاند، شیرین ترین میوه را از آن می چیند .
افراد به اندازه تلاشی که می نمایند در نامه اعمالشان برای آنها پاداش v منظور می گردد. حضرت محمّد (ص) در این باره می فرماید: \"هر که نهالی بکارد، خداوند به مقدار میوه ای که از آن درخت بدست می آید، در نامه اعمال او پاداش می نویسد .\"
خداوند کسی را از ثواب کار نیکش محروم نمی گرداند. در کتاب آسمانی قرآن v آمده است: هر کار نیک کنید البتّه از ثواب آن محروم نخواهید شد و خدا دانا به حال پرهیزکاران است .
گذشت نمودن در معامله هنگام فسخ موجب بخشش گناهان در روز رستاخیز می v شود. در این باره امام جعفر صادق (ع) می فرماید:\" هر گاه یکی از دو مسلمان معامله کننده پشیمان شود و تقاضای فسخ کند و طرف دیگر تقاضای او را بپذیرد، خداوند در روز رستاخیز از گناهان او در گذرد .\"
خداوند پاداش کار نیک را ده برابر و کیفر کار بد را به اندازه عمل می v دهد. در این باره در کتاب آسمانی قرآن چنین آمده است: \" آن کس که حسنه و کار نیکی انجام دهد برای او ده برابر آن هست و آن که کار بدی انجام دهد، جز مثل آن کیفر داده نشود .\"
خداوند افرادی را که به خداوند ایمان می آورند و نیکو کار می شوند محبوب v می گرداند. در قرآن در این باره چنین آمده است:\" همانا آنان که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند خدای مهربان آنها را ( در نظر حق و خلق ) محبوب گرداند .\"
تفاوت نتیجه و حاصل نیکوکاری و بدکار بودن نیز از ارزشهای انجام کار v شایسته به شمار می رود، در قرآن چنین آمده: \" البتّه خدا آنان را که ایمان آورده و نیکوکار شدند در بهشتی که زیر درختانش نهرها جاری است، داخل گرداند و آنان را که به راه کفر شتافتند به تمتّع و شهوترانی و شکم پرستی مانند حیوانات پرداختند عاقبت منزل آنها آتش دوزخ خواهد بود . \"
آنچه که عمل می کنی نتیجه می گیری، و آنچه که کار می کنی درو می نمائی و v نفع و ضرر کارفرد به او بر می گردد و در نتیجه کسی که کار شایسته انجام دهد به خودش نفع رسانده و کسی که کار ناشایسته انجام دهد به خودش ضرر رسانده است، در این باره در قرآن آمده است: \" هر کس کار نیک کند به نفع خود و هر که بد کند به زیان خویش کرده است، آنگاه همه به سوی خدای خود باز می گردید . \"
و امام علی (ع) در این باره می فرماید: \"هر انسانی کرده خود را می بیند و سزای کردارش را می گیرد .\"
همچنین در قرآن آوده است:\"از آن خداست هر آنچه در آسمانها و هر چه در زمین است تا کسانی را که بد کرده اند در برابر اعمالشان را کیفر دهد و آنان را که نیکی کرده اند به کردار نیکشان پاداش .\"
همچنین در قرآن آمده است: \"هر کس به اندازه یک ذره کوچک کار خوبی بکند در آن سرای پاداشش را خواهد دید و هر کس ذره ای کار شر از او صادر شود، کیفرش را خواهددید .\"
رفتار نیکو، شخصیّت انسان را زیبا و قدرتمند نشان می دهد و برای v زمامداران پناهگاه زمامداریست. در این باره امام علی (ع) می فرماید : \"رفتار نیکو نشان زیبائی قدرت . پناهگاه زمامداری است .\"
نجات انسانها و ایجاد روحیه همکاری نیز از تأثیرات دیگر کار نیکو می باشد. در این باره حضرت محمّد (ص )v
می فرماید: \" کسی که دسته ای از مسلمانان را از خطر سیل یا آتش سوزی نجات دهد، بهشت بر او واجب می شود .\"v
با انجام کار نیکو سازندگی شکل می گیرد، شهرها آباد می گردد و عمرها افزایش می یابد. حضرت امام جعفرصادق v
( ع ) می فرمایند: نیکوکاری و حسن خلق، شهرها را آباد می کند و عمرها را افزایش می دهد .
کار نیکو موجب در امان ماندن انسان از انجام گناه می شود. در این رابطه حضرت محمّد (ع) می فرماید:\" ای گروه بازرگانان! در هنگام معامله شیطان و گناه حاضرند، پس بیع (مال) خود را با صدقه در آمیزید .\"
کسب و کار انسان را از آنچه در دست مردم است بی نیاز می گرداند. دراین باره چنین آمده است :v
به تجارت پردازید، که آن شما را از آنچه در دست مردم است بی نیاز می گرداند و خداوند بنده پیشه ور و درست کار را دوست دارد .
کسب و کار شایسته موجب کسب روزی و برکت از طرف خداوند و بدست آوردن ثروت v می گردد. در این باره آمده است: امام جعفر صادق (ع) از شغل یکی از اصحاب خود پرسید، عرض کرد: فدایت شوم، من تجارت را کنار گذاشته ام؛ حضرت فرمود : چرا؟ عرض کرد: منتظر این امر ( روی کار آمدن دولت و حکومت شما) هستم. حضرت فرمود:\" این ( رفتار) از شما ( باعث) تعجّب است.، ثروتتان از بین می رود . از تجارت دست مکش و فضل و برکت خدای را بجوی، حجره خود را بگشا و بساط کسب و کارت را پهن کن و از پروردگارت روزی بطلب . \"

مبانی ویژگیهای و ضرورتهای افراد به جهت انجام کار شایسته :

برای انجام کار شایسته افراد توجّه به مسائل و عوامل مؤثر در ایجاد کار شایسته اجتناب ناپذیر است، از این رو در این قسمت به پاره ای از عوامل و مسائل و ویژگیهای مؤثر در خلق و ایجاد کار شایسته می پردازیم. از جمله این عوامل و مسائل مربوط به انجام کار شایسته عبارت است از :
تفاوتهای فردی در سلیقه افراد در انتخاب نوع کار مؤثر است. در این باره چنین آمده است: امام علی (ع )
می فرماید: مردم مانند درختان هستند که همگی از یک آب آبیاری می شوند امّا میوههایش گوناگون است .\"
همچنین ( درباره آیه ما روزیشان را میانشان قسمت می کنیم،) می فرمایند :\" خداوند سبحان ... با حکمت خود، خواسته ها و همتّها و دیگر احوال ایشان را ( مردم را ) متفاوت و دیگرگون قرار داد و این امر را مایه قوام و معیشت خلق ساخت، چون یک مرد مرد دیگری را اجیر می کند... اگر مردی از ما ناچار شود کار بنّائی یا نجّاری و یا صنعتگری، و دیگر پیشه ها را برای خویش، انجام دهد با این وضعیت کارهای دنیا روبراه نمی شود و آنها نیز فرصتش را ندارند و به یقین از انجام آن ناتوانند. امّا خداوند به این صورت تدبیری دقیق کرد که خواسته هایشان را گونه گون سازد و خواسته های هرکس که به چیزی تعلق گرفت هر یک برای دیگری آن را انجام دهد؛ و هر کدام با کمک دیگری آنطور که مصلحت حالش اقتضا دارد، امور زندگیش را پیش ببرد .
خداوند به اندازه توانائی افراد از آنها انتظار کار دارد، لحاظ نمودن و رعایت این معیار به عنوان یک اصل توقع افراد از توانائی کاری خود را منطقی می نماید. حضرت علی (ع) در این باره می فرمایند: \"...روشی را انتخاب کن که در حدود توان و طاقت تو باشد و بتوانی همیشه آن را انجام دهی . \" ساختمان طبیعی و سرشت مردم از یکدیگر دور و با هم متفاوت است و از همه بهتر طبیعتی است که از شرو بدکاری بر کنار تر باشد .
پرهیز از انجام کارهائی که بیش از توانائی افراد می باشد، ضروری است زیرا نتیجه چنین کاری موجب خواری و ذلّت و عدم کسب موفقیّت لازم در انجام شایسته و نیکوی کار میشود. در این رابطه حضرت امام جعفر صادق ( ع ) می فرماید:\" سزاور نیست مرد با ایمان موجبات خواری و ذلت خود را فراهم نماید. عرض شد چگونه آدمی باعث خوار خود می شود؟ فرمود به کاری دست می زند که قدرت و طاقت انجام آن را ندارد.\" امام موسی کاظم(ع) نیزمی فرماید : \"ای هشام خردمند اندیشمند کسی است که کاری را از عهده آن بر نمی آید، رها می کند .\"
و در قرآن چنین آمده است: \"خدا هیچکس را تکلیف نکند مگر به قدر توانائی او و روز جزا نیکی های هر شخص به سود خود او و بدیهایش نیز به زیان خود او است بار پروردگارا ما را بر آن چه به فراموشی یا به خطا کرده ایم مؤاخذه مکن بار پروردگارا تکلیف گران و طاقت فرسا چنان که بر پیشینیان نهادی بر ما مگذار بار پروردگارا بار تکلیفی فوق طاقت ما را به دوش منه و بیامرز و ببخش گناه ما را و بر ما رحمت فرما تنها سلطان ما و یار و یاور ما توئی ما را بر- مغلوب کردن- گروه کافران یاری فرما.\" \" آیا آنان رحمت پروردگارت را قسمت می کنند؟ روزی آنان در زندگی دنیا را ما میان ایشان قسمت می کنیم . و درجات و مراتب برخی را بر برخی دیگر برتری دادیم تا یکدیگر را به خدمت گیرند. و رحمت پروردگارت از آنچه آنها گرد می آورند، بهتر است .\"
نیّت از جمله عواملی هست که در انجام هر کاری تأثیر بسزایی دارد، در این باره حضرت محمد (ص) می فرماید: \"جز این نیست که اعمال به نیّات است \". \" در هر چیز باید نیّت نیک داشته باشی، حتّی در خوردن و خواب .\"
\" نجات تنها در این است که با خداوند از در خدعه و فریب وارد نشوید که خداوند با شما خدعه نماید. زیرا هر کس با خدا خدعه کند خدا با او خدعه خواهد کرد و ایمانش را از وی سلب میکند. کسیکه با خدا خدعه می کند اگر درست بفهمد در واقع خود را فریب داده است .
((از حضرت پرسیدند: یا رسول الله چگونه با خدا خدعه می کند؟)) حضرت فرمود : فریضه ای را که خداوند بدان امر فرموده انجام می دهد ولی در نیت غیر خدا را اراده می نماید. سپس فرمود: راه تقوا درپیش گیرید و از ریا بپرهیزید که ریا شرک به خداوند است و ریا کار در قیامت به چهار اسم خوانده می شود: ای کافر، ای فاجر، ای مکار، ای زیانکار اعمالت بر باد رفت و اَجرت باطل شد .\"
از عوامل مؤثر درانجام کار شایسته اخلاص می باشد، عمل و عبادتی را خداوند قبول می نماید که از روی اخلاص باشد.این موضوع نشانگر این است که از افراد وارد شدن به بازار کار باید به رتبه ای از رشد که موجب حفظ سلامت مسائل مربوط به کار می گردد، شود. در این باره آمده است: حضرت محمّد (ص) می فرماید: \" دلت را خالص گردان، تا عمل اندک تو را بسنده باشد .\"
و همچنین حضرت علی ( ع ) می فرماید: \"هیچ عملی از تو در پیشگاه خداوند مورد قبول واقع نمی شود مگر آن را که با خلوص انجام داده باشی. \"اخلاص ملاک و معیار عبادت است.\" این احادیث نشان می دهد که تأثیر عمل خالص بیشتر از عملی است که انسان بدون خلوص نیّت و خلوص رفتار انجام می دهد و معیار قبولی عمل و عبادت همانا اخلاص افراد می باشد .
امید واعتماد و توکل به خداوند نیز در انجام موفق کارشایسته مؤثر است، در این باره امام جعفرصادق (ع )
می فرماید: \"هر که به خدا اعتماد کند، خداوند کارهای دنیا و آخرتش را، که او را بی قرار کرده اند کفایت می کند .\"
همچنین آمده است: عمار ساباطی به ابو عبداللّه ( امام صادق (ع) ) عرض کردم:\"انسان می تواند تجارت کند با این حال خودش را اجیر ( دیگری ) سازد، به اندازه ای که خودش تجارت کند به او داده می شود. حضرت فرمود: اجیر نشود، بلکه از خداوند روزی طلبد و دست به تجارت زند، زیرا اگر مزدوری کند مانع روزی خود شده است .\"
و حضرت محمّد( ص) امیدواری و حسن ظن به خداوند را از جمله عبادت برشمرده و می فرماید: \"امیدواری و حسن ظن به خداوند تعالی از عبادات است.\" \" هر که به خدا توکّل کند، خداوند کفایتش کند و هر که از خدا بخواهد، خداوند به او عطا کند و هر که به خدا وام دهد، خداوند آن را باز پس دهد و هر که خدا را سپاس گوید، خداوند به او پاداش دهد .\"
و حضرت علی (ع) نیز در تعریف عبادات خالص و ناب یکی از عناصر مؤثر در خلوص در عبادت امید به خداوند برشمرده و می فرمایند : \"عبادات خالص و ناب، آن است که انسان تنها به خدایش امید داشته باشد و فقط از گناهانش بهراسد .\"
از دیگر عوامل انجام کار شایسته بهره مندی از معیارهای دین می باشد. با بهره گیری از دین است که انسان دنیایش را حفظ می نماید و ارزشمندی دینشناسی از هر متاعی ارزشمندتر و قیمتی تر است و نردبان ترقی هست که به وسیله آن رسیدن به هر مقام بلندی میسّر می گردد، که البته کمال دین در طلب دانش و به کار بستن آن است. در رابطه با رابطه دین و امور و کارهای دنیوی چنین آمده است :
امام علی (ع) می فرماید:\" دینت را با بهره گیری از دنیایت حفظ کن تا نجات یابی و مبادا دین خود را وسیله حفظ دنیایت قرار دهی که خوار شوی .\"
\"اگر دین خویش را تابع و پیرو دنیایت قرار دهی، دین و دنیایت را تباه کرده ای و در آخرت هم در شمار زیانکاران خواهی بود و اگر دنیایت را تابع دینت قرار دهی هم به دین خود و هم به دنیایت دست یافته ای و در آخرت نیز از رستگاران خواهی بود .\"
\"هر که نهان خود را اصلاح نماید، خدا آشکار او را نیکو فرماید، هر کس به کار دینش پردازد خدا کار دنیای او را درست سازد، و هر که میان خود و خدا را به صلاح آرد، خدا میان او و مردمان را نیکو دارد.\" بدانید که کمال دین در طلب دانش و به کار بستن آن است .\"
همچنین حضرت امام جواد ( ع ) می فرماید: \" دین شناسی، قیمت هرمتاع گران قدر و نردبان ترقی برای وصول به هر مقام بلندی است .\"
از جمله عوامل مؤثر در انجام کار شایسته و نیکو عبارت است از برخورداری انسان از: الف) آگاهی و دانائی. ب) تعقل، تفکّر و خردمندی. پ) بصیرت و معرفت. ت ) دقّت و تدبیر. ث) مورد اعتماد بودن .
اساسا عدم برخورداری کارها از آگاهی و دانائی، تعقل و خردمندی، بصیرت ، معرفت وتدبیر و دقّت؛ موجب انحراف و ضایع شدن و به هدر رفتن کارها می گردد. ضرورت علم و معرفت برای انجام فعالیتها به قدری دیده شده است که اطاعت و عبادت خداوند و توحیدی بودن انسان و تشخیص کارهای جایز ( حلال) و کارهایی که خداوند از انجام آنها بندگانش را باز داشته است ( حرام ) و سعادت و بدختی جامعه انسانی و افراد و انجام کارهای نیکو حتّی انجام هر فعالیت و حرکت فردی و اجتماعی تحت شعاع برخورداری یا عدم برخورداری از میزان دانائی می باشد و راه صواب و درست و تحقق کار شایسته با استفاده از علم و معرفت و خردمندی میسّر است. از پیامبر اکرم و ائمه معصومین که درود و رحمت خداوند بر آنان باد چنین آمده است :
حضرت محمّد (ص) در این باره می فرماید:\" پسر مسعود! هر گاه خواستی کاری را انجام دهی،آن را با آگاهی و خردمندی انجام بده. و بپرهیز از اینکه کاری را بدون دقت و آگاهی انجام دهی زیرا خداوند بزرگ می فرماید:\" مباشید همانند آن زن که رشته تابیده خود را پنبه کرد.\" هر کس به آنچه که می داند عمل کند خداوند دانش آنچه را نمی داند را به وی می بخشد .
نظام زندگی و تکیه گاه بشر عقل اوست. نظم و تربیت و نقطه اتکاء زندگی در عالم حیوانات غرائز است، ولی بشر با اتکاء و مدد عقل به زندگی خود نظم و انضباط می دهد. همه خوبیها و نیکیها بوسیله عقل نصیب بشر می شود. کسی که کارش بر پایه علم و معرفت استوار نباشد، زیان و فساد عملش بیشتر از خیر و مصلحت است. \" هر گاه ( پزشکی) به درمان بیماری پردازد، در حالی که از دانش پزشکی شناخت کافی ندارد، آن گاه ( او را درمان کند) و موجب تلف یا آسیبی به وی گردد، ( پزشک ) ضامن ( کار خود ) خواهد بود .
حضرت امام علی (ع) در زمینه تأثیرات متعدد عوامل ذکر شده بر اعمال و رفتار و مسائل انسانی چنین می فرماید: \" عبادتی که از روی فهم و آگاهی ( نسبت به آنکه و آنچه انجام میدهد) صورت نگیرد، فایده ای ندارد.\" به وسیله علم است که خداوند اطاعت و عبادت می شود. با علم، معرفت خداوند و توحید او حاصل می شود، به وسیله علم صله رحم، انجام، و حلال و حرام باز شناخته می شود و علم پیشوای عقل، و عقل تابع آن است و سعادتمندان بدان الهام می یابند و تیره بختان، محروم می شوند. علمی که با آن هدایت خود را فاسد و تباه سازی بدترین علم است. فقط آن چه را می خواهید عمل کنید، یاد بگیرید، زیرا خداوند از علم، جز از طریق عمل کردن به آن، سودی به شما نمی رساند . به یقین دانشمندان ( راستین همواره ) در فکر عمل کردن به علمند و سفیهان ( دانشمند نما ) در فکر یاد گرفتن و نقل علم. شایسته مرد عاقل آن است که نظر صائب خردمند را بر اندیشه خود بیفزاید و دانش خویش را به علم دانشمندان پیوند دهد. عقل حفظ تجربیات زندگی است. در ارزش و عظمت عقل تو بس را است که راه ظلالت و بدبختی تو از صراط نجات وخوشبختیت تمیزمی دهد. عقل بر دو قسم است، اول عقلی که به طور طبیعی و بر اساس سنّت آفرینش، نصیب بشر می شود و دیگری عقلی که از راه شنیدن سخنان دیگران و فرا گرفتن معلومات این و آن، عاید آدمی می گردد، ولی برای کسی که عقل طبیعی و سالم ندارد شنیدن مقالات علمی، سود بخش نیست، مانند کسی که چشمش نابینا است نمی تواند از پرتو نور آفتاب استفاده کند و موجودات را ببیند. دیدن با نگاه کردن نیست، زیرا گاه چشمها به صاحبان خود دروغ می گوید، امّا عقل کسی را که از او خیر خواهی کند فریب نمی دهد. کسی که عقل خودرا برهوای نفس خویش مقدم بدارد اعمال و کوششهای او همواره نیکو و پسندیده خواهد بود .
\"عاقل کسی است که هر چیزی را در جای خود قرار می دهد.\" \"افکار عاقلانه ات تو را به راه صواب و هدایت واقعی راهنمائی می کند.\" برای آدمی دو فضیلت و برتری است: یکی عقل است و دیگری منطق. با عقل خود استفاده علمی می کند و به درک حقائق نائل می گردد و با منطق معلومات خویش را برای دیگران باز گو می کند و آنان را بهره مند می سازد.\" \"شایسته است انسان عاقل، خویشتن را از مستی ثروت، از مستی قدرت، از مستی علم و دانش، از مستی تمجید و تملّق، از مستی جوانی مصون نگاه دارد. زیرا هر یک از مستی ها بادهای مسموم و پلیدی دارد که عقل را زائل می کند و آدمی را خفیف و بی شخصیت می نماید.\" \"عاقل آن کسی نیست که تنها نیکی را از بدی تشخیص دهد، بلکه عاقل کسی است که وقتی در مقابل دو بدی قرار می گیرد ، آن را که خطرش کمتر و شرش خفیفتر است بشناسد ، و با تن دادن به شر کوچکتر خود را از شر بزرگتر مصون نگاه دارد .\" هر کس بدرستی تجربه آموزد، از هلاکتها جان سالم به در برد و هر کس از تجارب بی نیازی جوید، عواقب امور را نبیند. \"خرد، اندوختن تجربه هاست.\" \" برای تأدیب و تنبیه تجربه کافی نیست. اندیشه مرد به اندازه تجربه اوست. \"خرد قریحه ای است که با دانش و تجربه زیاد می شود.\" خردمند خواهان کمال است، ونادات جویای مال.\" کسی که در پیروی مکتب من یکی از صفات پسندیده را در وجود خود پایدار و محکم سازد او را با آن یک خصلت خوب می پذیرم و از این که فاقد سایر صفات خوب است چشم می پوشم. ولی بی خردی و بی دینی برای من قابل گذشت نیست و از آن چشم پوشی نخواهم کرد چه آنکه بی دینی مایه نا امنی است و زندگی بدون امنیت، تلخ وناگوار است و بی خردی از دست دادن حیات انسانی است و انسان بی خرد، جز با مردگان قابل مقایسه و سنجش نیست. سعادت و تدبیر در پرتو تدبیر و احتیاط است، و تدبیر و احتیاط به تفکر صحیح بستگی دارد. و تفکر صحیح به حفظ ارزشها و اسرار مربوط است .
با بصیرت کسی است که بشنود و بیندیشد، نگاه کند و ببیند، از عبرتها بهره بگیرد، آنگاه راههای روشنی را بپیماید و بدین ترتیب از افتادن در پرتگاهها دوری کند .\"
\"بد بخت و زیانکار کسی است که از سرمایه های عقل و تجربه سودی نبرد و از ذخائری که به وی عطا شده است بهره ای نگیرد.\" \" اگر طالب نجات و رستگاری هستید بی خبری و غفلت را ترک گوئیدو پیوسته ملازم کوشش و مجاهده باشید .\"
حضرت امام جعفرصادق ( ع ) در رابطه با ضرورت نیاز مردم هر شهر به برخورداری از کارگزارانی متخصص عالم، آگاه وخیرخواه ومورد اعتماد چنین می فرماید: \"مردم هیچ سرزمینی از سه کس که در امر دنیا و آخرتشان بدان پناه برند، بی نیاز نیستند و اگر آنها را از دست دهند مردمی هستند به دور از تمدن، به فقیهی عالم و پارسا، و امیری خیر خواه که فرمان برده می شود، و پزشک آگاهی که مورد اعتماد باشد.\" کسی که بدون بصیرت و دانائی، به کاری دست می زند مانند مسافری است که در بیراهه می رود، او هر قدر بر سرعت سیر خود می افزاید به همان نسبت از جادّه دورتر می شود .
امام موسی کاظم ( ع ) فرمودند :
خداوند به اهل عقل و فهم فرموده مژده بده به کسانی که سخنان را می شنوند و از آن چه خوب و پسندیده است پیروی
می کنند. اینان کسانی هستند که خداوند آنها را هدایت فرموده و اینان صاحبان عقل ودرایت هستند .
انجام کار شایسته انسان عاقل صورت نمی گیرد، مگر با شناخت زمان و مقتضیات و اوضاع روزگار، میزان شناخت و توجّه لازم افراد نسبت به این مسئله مهم افراد را در انجام کارهای شایسته یاری می نماید. در این باره چنین آمده است :
حضرت محمّد (ع) می فرماید: هر کس که دری از خیر به رویش گشوده شود، باید آن را غنیمت شمرد؛ زیرا که نمی داند آن در، کی به رویش بسته می شود .
امام علی (ع) نیز می فرماید: کارها در گرو زمانهای خود هستند .
کسی که اوضاع روزگار خود را می شناسد از آمادگی در مقابل مقتضیات آن غفلت نمی ورزد .
شتافتن در کاری پیش از اینکه فرصت دست دهد و درنگ و کندی کردن ( به کاری) پس از دست دادن فرصت، نشانه نادایست .\"
حضرت امام جعفر صادق ( ع ) همچنین می فرماید :
انسان عاقل باید زمان خود را بشناسد، به کاری که موظف است روی آورد و آن را به درستی انجام دهد .
هوشیاری در کنار تلاش و خلّاقیت و شکوفائی سرمایه ها نیز از پیشنیازهای دیگر انجام کار شایسته است. در این باره آمده است: امام علی (ع) می فرماید: \"پس بر شما باد که با تلاش و کوشش پی گیر و هوشیاری، این سرمایه های هستی را شکوفا ساخته و آمادگی لازم را بدست آورید تا در آن زندگی جاوید نتیجه کوشش این جهانی خود را دریابید . \"
دوراندیشی و عاقبت اندیشی نیز از موارد دیگریست که در انجام شایسته کارها تأثیر بلند مدتی در زندگی جامعه انسانی دارد و بر پایداری کارها و معرفی کارها و پیشگیری از عواقب بسیار مؤثر می باشد .
امام علی (ع) در این رابطه می فرماید :
هر کس دست به کاری زند بی آن که در عواقب آن بیندیشد، خود را در مهلکه گرفتاریها اندازد. پیروزی با دوراندیشی و اراده پایدار به دست می آید. در عزم و تصمیمی که با دور اندیشی همراه نباشد خیری نیست. دور اندیش کسی است که برخورداری از نعمت و ثروت او را از کار برای آخرت باز ندارد \". \" دوراندیشی عاقبت نگری است و رایزنی با خردمندان .\"
از جمله ابزار کسب دانش، آگاهی و شناخت مطالعه در کنار پژوهش و تحقیق می باشد، در این باره آمده است :
امام علی (ع) می فرماید: دل ها مانند بدنها خسته می شود پس (برای رفع خستگی آن ها) حکمتهای تازه بجویید. هر کس چیزی را بجوید به همه اش یا بخشی از آن می رسد. مشاهده مانند خبر نیست. (برای ترقی و پیشرفت) روشی بهتر از پژوهش و تحقیق نمی باشد .
حضرت امام جعفرصادق ( ع ) در این باره همچنین می فرماید: \"مطالعه بسیار و پیگیر در مسائل علمی، باعث شگفتی عقل و تقویت نیروی فکر و فهم است.\" از جمله پندهای لقمان به فرزندش این بود که به او گفت: فرزندم! در روزها و شبها و ساعات خود بهره ای را برای دانش اندوزی قرار ده، زیرا هیچ تباهی را هم چون ترک آن نخواهی یافت .\"
آموزش، فراگیری مهارتها و دانائی از جمله مواردی است که پیش نیاز انجام کار شایسته می باشد. در این باره آمده است :
حضرت علی ( ع ) می فرماید: \"هیچ فعالیت و حرکتی نیست مگر آن که در انجام آن به علم و معرفت نیازمندی.\" \" بهترین چیزی که نوجوانان باید فرا گیرند، چیزی ( مطالب و مهارتی ) است که در بزرگسالی خود به آنها نیاز خواهند داشت.\" \" ای جماعت بازرگان! احکام داد و ستد را بیاموزید سپس تجارت کنید. احکام داد و ستد را بیاموزید و سپس تجارت کنید.احکام داد و ستد را بیاموزید و سپس تجارت کنید . \"
امام جعفر صادق(ع) نیز می فرمایند:\" هر کس که بخواهد تجارت کند باید احکام دین خود را بیاموزد تا حلال را از حرام باز شناسد. کسی که احکام دین خود را نیاموزد و تجارت کند در کام شبهات فرو غلتد .\"
مشورت و مشاور نیز از عوامل مؤثر دیگر در انجام کار شایسته می باشد و کار را از خردمندی و پختگی و سنجش بیشتر و مناسبتر برخوردار می نماید در کار می باشند. ضرورت توجّه به این عامل مهم را در رهنمودها و سیره ائمه اطهار (ع) می توان مشاهده نمود. تا جائیکه تأکید شده است قبل از انتصمیم گیری مشورت نما و حتّی میزان بالای برخورداری افراد از دانش و دانائی آنها را از مشورت در امور مورد نیاز بی نیاز نمی سازد. در این باره آمده است :
حضرت امام علی ( ع ) می فرمایند :\" بهترین مشاوران تو، خردمندان و دانشوران و تجربه داران دور اندیشند. قبل از تصمیم گیری مشورت کن و پیش از اقدام در کار فکر کن.\" \"...هیچ پشتیبانی مانند مشورت کردن نیست .\"
حضرت امام حسن ( ع ) نیز می فرمایند:\" هیچ قومی با یکدیگر مشورت نکردند مگر آن که به راه پیشرفت خود رهنمون شدند.\" امام جعفر صادق (ع) در این باره فرموده است: \"در کارت با کسی مشورت بکن که از خدا می ترسد .\"
امام رضا ( ع ) همچنین می فرماید: \"هیچ اندیشه ای با اندیشه امام موسی کاظم ( ع )، برابری نمی کرد و( با این حال ) چه بسا با یکی از خادمان سیاه خود مشورت می کرد .\"
توجّه به برخورداری فرد از ویژگیها و تخصص و مهارتها ی مورد نیاز کار مورد نظر نیز در انجام شایسته کار مؤثر است.. این مسئله حتّی در مواردی که اجرای فرائض دی می باشد مد نظر است:امام علی (ع) می فرماید :
\"باید فصیح ترین فرد شما اذان بگوید و آگاهترین شما به مسائل دینی امامت ( نمازتان) را به عهده گیرد .\"
\"و بر سر هر یک از کارهایت مهتری از آنان بگمار که نه بزرگی کار بر او چیره شود و نه بسیاری آن، وی را پریشان و درمانده سازد، و هر عیبی را که از دبیران خود نادیده بگیری بر عهده خود تو گذارده شود. \" موقعی که فرومایگان در بین مردم سروری و بزرگی به دست آورند آرزوی خوشبختی و سعادت آن جامعه از میان می رود و در های ترقی و تعالی به روی مردم، بسته می شود .
ارتباطات از عوامل مؤثر دیگر در انجام کار شایسته ارتبات می باشد .Ø ارتباطات در ایجاد فضائی سالم و محیطی مناسب برای انجام کارها به طور شایسته و همچنین سلامت روحی، روانی، جسمی افراد بسیار مؤثر می باشد و رضایتمندی کارکنان و کارآفرینان را نسبت به انجام خدمتی کا ری که انجام می دهند و کاری که عرضه می نمایند و بهره وری کار و کارآمدی کار تاثیر بسزائی دارد .
مردم داری یکی از عوامل موفقیّت در کار می باشد. در این باره امام جعفر صادق(ع) می فرماید: نیک مردم داری یک سوم خردمندی است .
سامان یافتن همزیستی و معاشرت، به پیمانه ای پر می ماند که دو سومش هوشمندی و یک سومش نادیده گرفتن ( خطای دیگران ) است .
مبادا مردم تو را خود فریفته سازند زیرا ( نتیجه) اعمالت به خودت باز می گردد نه به آنها .
تنگ چشمی، بالاتر و بدتراز بخل است ، زیرا بخیل نسبت به آنچه خود دارد بخل می رزد، امّا تنگ چشم هم به مال مردم و هم به مال خودش بخل می ورزد، تا جائی که هر چه دست مردم می بیند آرزو می کند که، به حلال یا حرام، از آن او باشد؛ از آنچه روزیش کرده نه سیر می شود و نه سودی بر می گیرد .
حضرت محمّد (ع) نیز در این باره می فرمایند: کسی که به فردی غیر امین امانت سپارد، خداوند ضامن او نیست؛ زیرا او را به امانت سپاری به غیر امین باز داشته است .
بنده به حقیقت ایمان به حد کمال نمی رسد تا آنکه نزاع و لجاجت لفظی را حتی در جائی که حق
با وی است رها سازد .
حضرت خطاب علی (ع) می فرمایند: \"ای علی سرآمد کارها سه کار است: انصاف با مردم، هم دردی و کمک به برادر دینی، و به یاد خدا بودن در همه حال .\"
حضرت امام علی ( ع ) نیز می فرمایند : از مراکز بد نام بپرهیز، از مجالسی که مورد سوء ظن است دوری کن و بدان که رفیق بد، دوست خود را فریب می دهد و میل او را به کارهای نا پسند تحریک می کند و سر انجام آلوده اش می سازد . چشم پوشی از آنچه در دست مردم است بالاتر از بخشندگی است. بر شما باد به ارتباط و بخشش به یکدیگر و دوری گزیدن از جدائی و پشت کردن به یکدیگر .\"
کسی که درارتباط با مردم از در الفت و محبت وارد شود، مردم دوستدار وی خواهند شد .
و همچنین حضرت علی (ع) خطاب به یکی از زمامداران چنین می فرمایند: \" هیچ گاه خود را فراوان از مردم پنهان مدار ، که پنهان بودن زمامداران از مردم نمونه ای است از تنگ خویی و کم اطلاعی در کارها، و نهان شدن از مردم، زمامداران را از دانستن آن چه بر آنان پوشیده است باز دارد، پس کار بزرگ نزد آنان اندک به شمار آید، و کار اندک بزرگ نماید. زیبا، زشت شود و زشت زیبا، و باطل به لباس حق در آید . \"
امام حسن (ع) نیز در رابطه با تنبیه و مجازات می فرمایند: \" و در مجازات خطا کار شتاب مکن و میان خطا و مجازات راهی برای عذر خواهی قرار بده .
امام جواد (ع) می فرماید:\" آن که برای پیروی از هوس تو راه پیشرفت را از تو پنهان کند، با تو دشمنی کرده است .\"

راهبردهای مؤثر در تحقق انجام کار شایسته :

محکم کاری از عوامل دیگر موفقیّت انجام شایسته کار می باشد، حضرت محمّد (ص) در این باره می فرماید:\" خداوند تعالی دوست دارد که هر گاه فردی از شما کاری کند آن را محکم ( و بی عیب) انجام دهد. خدا دوست دارد هر گاه یکی از شما کاری انجام می دهد، آن را درست و استوار انجام دهد .
پایداری و شکیبائی، صبر و پشتکار در انجام کار شایسته نام برد. در این باره حضرت علی (ع) می فرماید : کار کنید. آن را به پایانش برسانید و در آن پایداری کنید، آن گاه شکیبایی ورزید و ... تلخی صبر را شیرینی کامیابی می برد. با تحمّل رنج ها سروری بدست آید. صبر کلید رسیدن است و کامیابی سرانجام کسی است که صبر کند. همه خیر و خوبی در خویشتنداری است. هیچ شرافت و افتخاری چون بلند همّتی نیست. و نیز حضرت محمّد (ص) نیز در مذمّت آثاری از بی صبری می فرماید :
خداوند متعال از هر آدم درشت خوی ذلیلی که در بازارها بی تابی می کند و جاروجنجال و داد و فریاد راه می اندازد و در شب مثل نعش می افتد و در روز مانند الاغ است و به کار دنیا آگاه است و به آخرت نادان، نفرت دارد .
استمرار و مداومت در تحقق از عوامل مؤثر دیگر کار شایسته است. در این باره آمده است: و حضرت محمّد (ع )
می فرمایند برترین کار، با دوامترین آنهاست هر چند اندک باشد. محبوبترین کار نزد خداوند با دوامترین کار است، اگر چه اندک باشد. \" کار اندک، که برآن مداومت ورزی، از کار بسیار که از آن خسته شوی امیدوار کننده تر است.\" عبادتی که به طور مداوم و مستمرباشد، دلیل برسعادتمندی است .\"
امام سجّاد (ع) نیز می فرماید: \"دوست دارم بر کار مداومت داشته باشم، اگر چه اندک باشد .\"
و همچنین امام باقر (ع ) می فرمایند: \"هیچ چیز نزد خداوند محبوبتر از کاری نیست که بر ان مداومت شود، هر چند اندک باشد .\"
مراقبت و نظارت بر کارها از عوامل مهم در انجام سالم کار است. در باره اهمیّت مراقبت و نظارت بر کار چنین آمده است :
حضرت علی ( ع ) در رابطه با ضرورت مراقبت و نظارت بر کارها با ذکر توصیه به عمل نمودن آن چنین فرموده است: \"مراقبت در پاک واقع شدن عمل دشوارتر از خود عمل است.\" \"خدا رحمت کند کسی را که چون سخن حکیمانه ای بشنود، فرا گیرد... و از نظارت و مراقبت خدا بر اعمالش غفلت نکند ...\"
از عوامل دیگری که موجب می شود انسانها در انجام کارهای شایسته از Ø موفقیّت لازم برخوردار نشوند سرگرم نمودن خویش به کارهای غیر ضروری می باشد . در این باره حضرت علی (ع) می فرماید: کسی که خویشتن را به کارهای غیر ضروری سرگرم کند با این عمل، کارهای ضروری خود را ضایع و تباه نموده است. هر گاه کارهای مستحبی بر امور واجب ضرر رساند، مستحب را رها کنید. در هیچ واجبی کوتاهی نباید و در هیچ مستحبی سخت گیری نشاید. کسی که ارزش خود را بشناسد خود را با امور فناپذیر خوار نمی کند. دورترین مردم از موفقیّت کسی است که شیفته سرگرمی و مزاح است .
همچنین امام جعفر صادق(ع) می فرماید: خوشابه حال کسی که آرزوهای پوچ و دروغ او را سرگرم نکرده باشد .
حضرت محمّد (ع) نیز آمده است: ارجمندترین مردم کسی است که آنچه را که برایش سودی ندارد رها کند .
میانه روی و تعادل در انجام شایسته کار نیز ازویژگیهای مؤثر کار است: در این باره امام جعفرصادق (ع) می فرماید: روش تو در کسب و کار باید آنگونه باشد که تلاشت بیش از کوشش انسان تنبل ( که پی کار نمی رود) و کمتر از فعالیت فرد حریص، که خشنود و مطمئن به دنیاست، و در این موضوع روش میانه روی را پیش گیر و خودت را از فرد ناتوان بالاتر بر و آنچه را که بدان نیازمندی کسب کن .
حضرت علی ( ع ) نیز می فرماید: \" فرزند عزیز در شئون زندگی و امور عبادی میانه رو باش و از افراط بپرهیز.. بخشنده باش ولی ولخرج مباش؛ و صرفه جو باش ولی سختگیر مباش. ولخرجی سر لوحه فقر و ناداری است. بخشنده باش ولی ولخرج مباش؛ و صرفه جو باش ولی سختگیر مباش. \"میانه روی مال اندک را رشد و اسراف مال زیاد را نابود می کند.\" \"میانه روی زندگی را تأمین می کند.\" اسراف مایه نابودی است و میانه روی مایه توانگری .
امام کاظم (ع) نیز در این باره فرموده است: \"هیچ انسانی با میانه روی، نیازمند نشد.\" و امام حسن عسکری (ع) می فرماید: \" میانه روی اندازه ای دارد، که اگر از آن فراتر رود بخل است.\" \"هیچ خرجی در نزد خدا محبوبتر از خرجی نیست که با میانه روی همراه باشد.\" \"میانه روی و نیک روشی و شیوه درست و پسندیده، جزئی از بیست و اندی جزو ( شیوه ) نبوّت است . \"
رعایت حقوق دیگران و مدیریت درست مالی از مولرد دیگر انجام کار شایسته است. که اگر به جا و به موقع و به اندازه از آن در جهت کارهائی که باید هزینه شود، استفاده نگردد منجر به ایجاد خسارت و مشکلات می گردد . البته این استفاده به موقع و به جا از اموال، در موارد دیگر هم صادق و قابل تعمیم می باشد. در این بار آمده است :
امام جعفر صادق (ع) می فرماید: از جمله (عوامل) پایندگی مسلمان و پایندگی اسلام، این است که اموال در دست کسی باشد که حق و حقوق آن را بشناسد و از آن در راههای نیکوکاری به مصرف رساند و از
( عوامل) نابودی اسلام و نابودی مسلمانان، این است که اموال در دست کسی باشد که حق و حقوق آن را نشناسد و از آن در راههای نیکوکارانه به مصرف نرساند. همچنین حضرت محمّد (ص) می فرماید: میانه روی در خرج کردن نیمی از ( مدیریت اقتصاد) زندگی است. \" قدمهای هیچ یک از بندگان ، در قیامت جابجا نمی شود تا مورد پرسش چهار سئوال واقع شود. از عمرش که در چه راهی فانی نموده، از جوانیش که در چه راهی فرسوده اش ساخته، از عملش که چگونه بوده و چطور انجام داده و از مالش که از کجا به دست آورده و در چه راهی صرف نموده است.\" \"کسی که مزد مزدبر ( کارگر) را کم دهد، خداوند عملش را باطل گرداند و بوی بهشت را که از مسافت پانصد ساله به مشام می رسد بر وی حرام کند. کم دادن مزد مزدبر ( کارگر) از گناهان بزرگ است. \" مزد کارگر را بدهید پیش از آنکه عرقش خشک شود و در همان حال کار، مزدش را برایش مشخص کنید.\" حضرت محمّد (ع) نهی فرمود از اینکه کارگری پیش از تعیین مزدش به کار گرفته شود. نشانه خشنودی خداوند متعال، در میان آفریدگانش، دادگری سلطان آنها و ارزانی نرخهایشان است و نشانه خشم خداوند تبارک و تعالی بر آفریدگانش، ستمگری سلطان آنها و گرانی نرخهایشان است
امام جعفر صادق (ع) نیز می فرماید: \" بالا بودن قیمت ها، اخلاق را بد می کند، امانتداری را از بین می برد و انسان مسلمان را دلتنگ و بی قرار می سازد .\"
عدم توجّه به عبرت و پند و آنچه موجب پیشرفت انسان در کارها می شود نیز از جمله عوامل عدم کسب موفقیّت در انجام کار شایسته می باشد. در این باره آمده است: حضرت علی ( ع ) فرمودند : \" کافی است که واقعه گذشته، ما را بر معیار دیگر قضایا آگاه سازد، و کافی است که خردمندان از تجاربی که اندوخته اند عبرت بگیرند و آنها را سر مشق ‎آینده خویش قرار دهند . از آنان مباش که � آن چه را مایه عبرت است وصف کند و خود عبرت نگیرد، و در اندرز دادن مبالغه کند، و خود اندرز نپذیرد. در گفتن، بسیار گفتار، و در عمل، اندک کردار. در آن چه نا ماندنی است خود را بر دیگری پیش دارد، و آن چه را ماندنی است آسان شمارد. غنیمت را غرامت پندارد و غرامت را غنیمت انگارد . کافی است که واقعه گذشته، ما را بر معیار دیگر قضایا آگاه سازد، و کافی است که خردمندان از تجاربی که اندوخته اند عبرت بگیرند و آنها را سر مشق ‎آینده خویش قرار دهند .\" \"هر کس تو را پند دهد، به تو نیکی کرده است .
حضرت محمّد (ص) نیز در این باره می فرماید: غافل ترین مردم کسی است که از دگرگونی دنیا از حالی به حال دیگر پند نگیرد. \" همچنین امام جعفر صادق ( ع ) نیز می فرماید: انسان عاقل از یک سوراخ مار دوبار گزیده نمی شود یعنی انسان عاقل همواره تجربیّات خود را به خاطر می سپارد و عملا بکارمی بندد و اگر یک بار اشتباه کرد دوباره آنرا تکرار نمی کند .
آزمایش نمودن و کنترل کار موجب کسب اطمینان نسبت به انجام شایسته کار می Ø گردد، در این باره حضرت امام علی (ع) در این رابطه می فرماید: هر کس کارها را نیازماید، فریب خورد. اعتماد کردن پیش از آزمون خلاف دور اندیشی است .
توجه به حقوق افراد و پرهیز از مسامحه و سهل انگاری در ادای حقوق دیگران و پرهیز از ظلم :
یکی از عوامل مهم پرهیز از ظلم توجه به حقوق افراد است، و دستورات اسلامی حکم می کند که افراد از مسامحه و سهل انگاری در ادای حقوق دیگران پرهیز نمایند، این موضوع در روابط حقوقی و مالی صاحبان معاملات اقتصادی و مالی نیز مورد توجّه می باشد .
پیامبر اکرم(ص): مسامحه و سهل انگاری در ادای حق دیگران برای آنکس که می تواند، ظلم محسوب می شود .
غوال اللئالی، ج4، ص72

راهکارهای ایجاد فرهنگ کار شایسته :

امام جعفرصادق ( ع ): تحقق اهداف نیازمند برنامه ها و ابزاری است که به وسیله آن اهداف تحقق می یاید. ضرورت این معنا را در سخن امام جعفر صادق ( ع ) می توان یافت. امام می فرماید: \" خداوند امتناع از این دارد، که کارها جز از طریق اسباب و وسائطش، انجام شود. به همین سبب با بهره مندی از سرچشمه پر فیض رهنمودهای اصولی و پویای اسلامی در رابطه با مسائل کاری، لازم است در جهت رشد و نهادینه نمودن فرهنگ کار گامهای شایسته ای برداشته شود و با تبیین مبانی و راهبردها و راهکارهای مسائل کار از دیدگاه اسلامی؛ منبع و مأخذ قانون گذاری و کتب درسی و دایره المعارف ها و دستورالعملها و طراحی سیستمها و برنامه ها و آموزش کار را توانمند تر و متقن تر و پویاتر گردد. قابل ذکر است که، کار شایسته به میزان فراهم شدن زمینه ها ی خلق و پدید آمدن کار شایسته می تواند ظهور و بروز نماید و به مراتب کمال ارتقاء یابد، به همین سبب فرهنگ سازی کار شایسته به جهت فراهم شدن زمینه و بستر ایجاد کار شایسته، ضرورت و توجّه به بهره مندی از راهکارها ئی که تسهیل کننده و عینیت بخش فراهم شدن این مهم می باشد، متذکر می شود، که از جمله آنها عبارت است از :
الف) تبیین منشور مسائل کار از جمله راهکارهائی هست که اگر با توجّه به تجربیات، دانش عوامل مؤثر در خلق کار شایسته و روند رو به رشد جامعه انسانی صورت پذیرد می تواند گام مهمی از هدفمند نمودن تحقق خلق کار شایسته با توجّه به پشتوانه سرمایه ای متقن مبانی و راهبردها و راهکارهای مشخص و روشن و قابل قبول می گردد که منجر به بهره وری و کارآمد نمودن جامعه کاری در دورههای مختلف و انتقال تجربیات نسلهای مختلف به هم می گردد .
ب) تبیین قوانین و دستورالعملهائی که منجر به بستر سازی و فرهنگ سازی خلق کار شایسته گردد .
پ) تدوین کتب درسی و کمک درسی مورد نیاز دوره ها و مراتب و ابعاد مختلف کاری بطور مستمر و متوالی و متوازن به جهت تعلیم و تربیت نیروهای کاری و کار آفرین، مورد نیاز در دوره ها و مراتب شغلهای مختلف به جهت ایجاد زمینه و بستر و فرهنگ کار شایسته .
ت) توجّه به استفاده و بهره مندی بهینه از امکانات تبلیغی و آموزشی مختلف ( رسانه، کلاس درس، فیلمهای ویدئوئی، امکانات تکنولوؤی روز،ایجاد کتابخانه های صوتی و تصویری و تولید و استفاده از انکانات فیلم سازی و برنامه های متنوع صدا وسیما و بهرهمندی از همایشها و کلاسها و کارگاه های آموزشی در رابطه با فرهنگ سازی کار شایسته و فراهم شدن بستر و زمینه های لازم .
ث) ایجاد مراکز وفضای فعال و پویا و کارشناسی، مطالعه و پژوهش و تحقیق در رابطه با خلق کار شایسته و توسعه دادن و به روز نمودن آن در محیط های کای و آموزشی دانشگاهی و پیوستگی میان مراکز دانشگاهی و کاری در زمینه های مختلف کاری و بهره مندی از تجربیات و تحقیقات داخلی و خارجی .
ج) استفاده از عنصر هنر و نهادینه سازی عوامل خلق فرهنگ کارشایسته به سیله آثار هنری مانند شعر،نمایشنامه، داستان بلند و کوتاه، فیلم، فیلم متحرک، سرود، در سطوح مختلف سنّی با توجّه به توالی و توازن و تنوع مطالب قابل طرح و سطوح سنی مختلف .
چ) توجّه به آموزش و تربیّت نیروی انسانی کار آفرین و مدیر و کارگزار، به طور مستمر در سطوح مختلف سنّی به طور عمومی و تخصصی در دوره های کوتاه مدّت و بلند مدّت .