ﺷﯿﻮة ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﺎﯾﮕﺎه زن در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ا

دو کتاب گرن سنگ حضرت ایت الله فیاض به برادر دانشمند مان ﻣﻮﺳﯽ داﻧﺶ ترجه شده است که در وبلاک در خدمت عزیزان جهت استفاده قرار داده شده است

ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ2

ﺷﯿﻮة ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ

ﺟﺎﯾﮕﺎه زن در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم

آﯾﮥاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﻓﯿﺎض (دام ﻇﻠّﻪ)

ﻣﺘﺮﺟﻢ

ﻣﻮﺳﯽ داﻧﺶ 3

ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻣﺘﺮﺟﻢ

از ﻧﺨﺴــﺘﯿﻦ روزی ﮐــﻪ آﻓﺘــﺎب رﺧﺸــﺎن اﺳــﻼم از اُﻓــﻖ ﻣﮑــﻪ ﻣﻌﻈﻤــﻪ

ﺳﺮزد ﺗـﺎ ﻫـﻢ اﯾﻨـﮏ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﺴـﯿﺎری ﺑـﺮ ﻧﮕﻬـﺪاری و ﮔﺴـﺘﺮش اﺳـﻼم

اﺛﺮﮔــﺬارده اﺳــﺖ. ﻟﯿــﮏ در اﯾــﻦ ﻣﯿــﺎن، اﺛــﺮ دو ﻋﺎﻣــﻞ از ﻫﻤــﻪ ﺗﻌﯿــﯿﻦ

ﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ وﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ : ﯾﮑـﯽ ﻗﻠـﻢ ﻋﺎﻟﻤـﺎن در ﻋﺮﺻـ ﻪ ﭼـﺎﻟﺶ

ﻓﮑــﺮی ﺑــﺎﮐﺞ اﻧﺪﯾﺸــﺎن و دﯾﮕــﺮ ﺧــﻮن ﺷــﻬﯿﺪان در ﻣﯿــﺎﻧــﮥ آوردﮔــﺎه ﺑــﺎ

ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺧﻮد ﮐﺎﻣﻪ.

ﺣﺘــﯽ ﺑــﺮ ﺣﺴــﺐ رواﯾــﺎﺗﯽ ﮐــﻪ از ﭘﯿﺸــﻮاﯾﺎن ﻣﻌﺼــﻮم(ع) ﺑــﻪ ﻣــﺎ

رﺳﯿﺪه،ﻗﻠﻢ ﻋﺎﻟﻤﺎن، وزﯾـﻦ ﺗـﺮ و اﺛﺮﮔـﺬارﺗﺮ از ﺧـﻮن ﺷـﻬﯿﺪان اﺳـﺖ و در

اﯾـﻦ راﺳــﺘﺎ، اﻣــﺎم ﺻــﺎدق (ع) ﻓﺮﻣــﻮد: «ﻣـﺪاد اﻟﻌﻠﻤــﺎء اﻓﻀــﻞ ﻣــﻦ دﻣــﺎء

اﻟﺸﻬﺪا»: ﺟﻮﻫﺮ ﻗﻠﻢ ﻋﺎﻟﻤﺎن از ﺧﻮن ﺷﻬﯿﺪان ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ.

در ﺳـــﺨﻨﺎن ﻣﻌﺼـــﻮﻣﺎن(ع) از ﻋﺎﻟﻤـــﺎن دﯾﻨـــﯽ و ﻓﻘﯿﻬـــﺎن، ﺑـــﺎ

وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎﯾﯽﻫﻤﭽــﻮن وارﺛــﺎنِ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮان، زﻧﻬــﺎرداران ﻓﺮﺳــﺘﺎدﮔﺎن اﻟﻬــﯽ،

ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﺎن ودژﻫﺎی اﺳﺘﻮار اﺳﻼم، ﯾﺎدﺷـﺪه اﺳـﺖ . ﭼـﻪ ، آﻧـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ

در ﺷــﺮاﯾﻂ ﺣﺴــﺎس و دﺷــﻮاری ﮐــﻪ ﺧﻮرﺷــﯿﺪ اﺳــﻼم در ﺧﻄــﺮ ﭘﻨﻬــﺎن

ﺷــﺪن در ﭘﺸــﺖاﺑﺮﻫــﺎی ﺗﺎرﯾــﮏ ﻧﺎآﮔﺎﻫﯿﻬــﺎ، ﺗﻌﺼــﺒﻬﺎی ﮐــﻮر و ﺷــﺒﻪ 4

اﻓﮑﻨﯿﻬﺎی دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد، ﺑـﻪ ﭘـﺎ ﻣـﯽ ﺧﯿﺰﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻧـﻮر درﺧﺸـﻨﺪ ه

ﻋﻠــﻢ و داﻧــﺶ ﺧــﻮد، اﯾــﻦ اﺑﺮﻫــﺎ را ﮐﻨــﺎر ﻣــﯽزﻧﻨــﺪ. ﻋﺎﻟﻤــﺎن ﺣﻘــﺎﯾﻖ و

ارزﺷــﻬﺎی اﺳــﻼم را ﻧﻤﺎﯾــﺎن ﺳــﺎﺧﺘﻪ، ﺑــﻪ ﻣﺮدﻣــﺎن ﻣــﯽﺷﻨﺎﺳــﺎﻧﻨﺪ و

ﻣﺸــﮑﻼت و ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎی دﯾﻨــﯽ آﻧــﺎن را ﭘﺎﺳــﺦ ﻣــﯽﮔﻮﯾﻨــﺪ و ﺑــﺎ ﺑﯿــﺎن و

ﺑﻨﺎن ﺧﻮد، ﺗﻮده ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ را ﺑﯿﺪار وآﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.

ﮐﺘــﺎﺑﯽ ﮐــﻪ اﯾﻨــﮏ ﺗﺤــﺖ ﻋﻨــﻮان »ﺷــﯿﻮه ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ

وﺟﺎﯾﮕــﺎه زن در ﻧﻈــﺎم ﺳﯿﺎﺳــﯽ اﺳــﻼم» ﻓــﺮا روی ﺷــﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨــﺪﮔﺎن

ﮔﺮاﻣــﯽ ﻗــﺮار دارد، ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪای اﺳــﺖ از ﻓﺘﻮاﻫــﺎ و دﯾــﺪﮔﺎﻫﻬﺎی ﻧــﻮﯾﻦ

آﯾــﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤــﯽ ﺷــﯿﺦ ﻣﺤﻤــﺪ اﺳــﺤﺎق ﻓﯿــﺎض دام ﻇﻠــﻪ اﻟﻌــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ در

ﭘﺎﺳــﺦ ﺑــﻪﭘﺮﺳﺸــﻬﺎی ﻓــﺮاوان ﺷﺨﺼــﯿﺘﻬﺎ و ﻣﺤﺎﻓــﻞ ﻋﻠﻤــﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ

ﺟﻬــﺎن اﺳــﻼم اراﺋــﻪ داده و ﺳــﭙﺲ اﯾــﻦ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎ و ﭘﺎﺳــﺨﻬﺎ را ﺑــﺎ ﻗﻠــﻢ

ﺷﯿﻮای ﺧﻮد ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻋﺮﺑـﯽ و ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ ای اﺳـﺘﻮار و ﻣﺴـﺘﺪل ﺑـﻪ رﺷـﺘﻪ

ﺗﺤﺮﯾﺮ درآورده اﺳﺖ.

ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ، از ﻓﻘﯿﻬـﺎن ﺑﻨـﺎم و ﻣﺮاﺟـﻊ ﺑـﺰرگ ﺗﻘﻠﯿـﺪ

ﺷﯿﻌﻪ در ﻧﺠﻒ اﺷـﺮف اﺳـﺖ . او در اﯾـﻦ ﺷـﻬﺮ ﻣﻘـﺪس زﯾﺴـﺘﻪ ، ﺗﺤﺼـﯿﻞ

ﮐـــﺮده و آﻧﮕـــﺎه ﺑـــﻪ ﺗـــﺪرﯾﺲ و ﻧﻮﯾﺴـــﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮداﺧﺘـــﻪ و در ﺣـــﺎل

ﺣﺎﺿﺮﮐﺮﺳﯽ ﺗـﺪرﯾﺲ »ﺧـﺎرج ﻓﻘـﻪ و اﺻـﻮل » در ﺣـﻮز ة ﻋﻠﻤﯿـﻪ ﻧﺠـﻒ

اﺷﺮف را ﻫﻤﭽﻮن اﺳـﺘﺎد ﺑﻠﻨـﺪ آوازة ﺧـﻮد آﯾـﮥ اﷲ اﻟﻌﻈﻤـﯽ ﺧـﻮ ﺋﯽ(ﻗـﺪه )

دراﺧﺘﯿﺎر دارد. 5

آﯾﮥاﷲ اﻟﻌﻈﻤـﯽ ﻓﯿـﺎض از ﻣﻌـﺪود ﻣﺮاﺟـﻊ ﺑـﺰرگ ﺗﻘﻠﯿـﺪ ﺷـﯿﻌﻪ اﺳـﺖ

ﮐﻪﻫﻢ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻣﺪرس اﺳـﺖ و ﭘـﺮ ﺟﻨـﺐ و ﺟـﻮش ﺗـﺮﯾﻦ ﺣـﻮز ة درﺳـﯽ

را در اﺧﺘﯿـﺎر د ارد و ﻫـﻢ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪ ة ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺗـﺎﮐﻨﻮن دﻫﻬـﺎ

اﺛﺮﻋﻠﻤﯽ و ﻣﮑﺘـﻮب او، ﭼـﺎپ و ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪه ، ﺗﺸـﻨﮕﺎن ﻋﻠـﻢ و ﻓﻀـﯿﻠﺖ

را ﺳﯿﺮاب ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ.

از ﺟﻤﻠــﻪ آﺛــﺎر ارزﻧــﺪة اﯾــﻦ اﻧﺪﯾﺸــﻤﻨﺪ ﺳــﺘﺮگ، ﮐﺘــﺎب »ﻣﺤﺎﺿــﺮات

ﻓﯽ اﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ» اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎد ة ﺑـﯽ ﭼـﻮن و ﭼـﺮای ﻣﺪرﺳـﺎن

دروسﺧﺎرج اﺻﻮل و ﻓﻀـﻼی ﺣـﻮزه ﻫـﺎی ﻋﻠﻤﯿـﮥ ﻧﺠـﻒ اﺷـﺮف ، ﻗـﻢ و

ﻣﺸــﻬﺪ ﻣﻘــﺪس و دﯾﮕــﺮ ﺣــﻮزهﻫــﺎ، ﻗــﺮار ﻣــﯽﮔﯿــﺮد. ﻣﺮﺣــﻮم آﯾــﺖ اﷲ

ﺧﻮﯾﯽ(ﻗﺪه) درﺗﻘﺮﯾﻆ اﯾﻦ ﮐﺘـﺎب از آﯾـﮥ اﷲ ﻓﯿـﺎض ﭼﻨـﯿﻦ ﯾـﺎد ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ :

«ﻫﻮ ﻗﺮة ﻋﯿﻨﯽ اﻟﻌﻼﻣﮥ اﻟﻤـﺪﻗﻖ » و اﯾـﻦ ﺗﻌﺒﯿـﺮی اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾﺸـﺎن ﺑـﺮای

ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺎﮔﺮدی ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ ، ﮐـﺎر ﺑﺮﮔـﺮدان ﮐﺘـﺎب ﺣﺎﺿـﺮ را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه

ﮔـﺮﻓﺘﻢ ﮐــﻪ دﯾـﺪم ﻧﻮﯾﺴــﻨﺪه ﻋـﺎﻟﯽ ﻣﻘــﺎم، ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﺣﺴــﺎس و ﻣﻬﻤــﯽ،

ﻫﻤﭽﻮن ﺷﯿﻮه ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ، ﺣـﺪود اﺧﺘﯿـﺎرات وﻟـﯽ ﻓﻘﯿـﻪ

وﺟﺎﯾﮕـــﺎه زن در ﻧﻈـــﺎم ﺳﯿﺎﺳـــﯽ اﺳـــﻼم را ﺑـــﻪ ﻧﯿﮑـــﯽ ﺑﺮرﺳـــﯽ و

ﺑﻪﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﺪل ﭘﺎﺳـﺦ داده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ

ﺣــﻖ ﻣــﻮرد ﻧﯿــﺎز اﻣــﺮوز ﺟﻮاﻣــﻊ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ؛ ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕــﺎن

وﺳﯿﺎﺳــﺘﻤﺪاران اﯾــﻦ ﺟﻮاﻣــﻊ و ﻧﯿــﺰ ﻧﺴــﻞ ﺟــﻮان، ﺷــﯿﻔﺘﻪ آﺷــﻨﺎﯾﯽ6

ﺑﺎدﯾــﺪﮔﺎﻫﻬﺎی ﻣﺮاﺟــﻊ ﺑــﺰرگ ﺗﻘﻠﯿــﺪ در اﯾــﻦ زﻣﯿﻨــﻪ اﻧــﺪ و ﺑــﺪﯾﻦ

ﺗﺮﺗﯿﺐﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣـﯽ ﮐﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ ﺗﺮﺟﻤـﮥ اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ، در ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ

ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮم ﻫﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺸﺘﺎق ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎن اﺳﺖ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮی دﯾﮕــﺮ، اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎﻫﻬﺎی ﻓﻘﻬــﯽ آﻧﭽﻨــﺎن

ﮐﺎرآﻣﺪ، ﺑـﻪ روز و ﭘﯿﺸـﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آدﻣـﯽ را ﺑـﻪ ﺷـﮕﻔﺘﯽ وا ﻣـﯽ دارد

وﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﻘـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔـﺮی ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه ﭘﻮﯾﺎﺳـﺖ و اﯾـﻦ

ﻓﻘــﻪ ﺑــﻪ راﺳــﺘﯽ ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﭘﺎﺳــﺨﮕﻮی ﻣﺸــﮑﻼت ﺑﺸــﺮ در ﻫــﺮ زﻣــﺎن و

ﻣﮑﺎﻧﯽﺑﺎﺷﺪ، و ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﻓﻘﯿـﻪ ﺟـﺎﻣﻊ اﻟﺸـﺮاﯾﻂ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ در ﻫـﺮ ﻋﺼـﺮی

ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎﺷﺮاﯾﻂ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ زﻣﺎن، ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ.

در ﭘﺎﯾــﺎن از آﯾــﮥاﷲ زاده، ﺣﺠــﮥاﻻﺳــﻼم آﻗــﺎی ﻣﺤﻤــﻮد ﻓﯿــﺎض

ﮐــﻪﺗﺮﺟﻤــﻪ اﯾــﻦ ﮐﺘــﺎب را ﺑــﻪ ﻣــﻦ ﭘﯿﺸــﻨﻬﺎد دادهاﻧــﺪ و ﻫﻤﮑــﺎر ﻓﺎﺿــﻞ

وارﺟﻤﻨــﺪم آﻗــﺎی ﻣﺤﻤــﺪ ﺗﻘــﺪﻣﯽ ﺻــﺎﺑﺮی ﮐــﻪ ﮐــﺎر ﺑــﺎزﻧﮕﺮی آن را ﺑــﺮ

ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ، ﮐﻤﺎل ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری و اﻣﺘﻨﺎن را دارم.

اﻣﯿــﺪوارم ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻣﺘﻌــﺎل ﺑــﺮای ﻫﻤــﮥ ﻣــﺎ ﺗﻮﻓﯿــﻖ ﻧﺸــﺮ اﺣﮑــﺎم

وآﻣﻮزهﻫﺎی اﻧﺴﺎنﺳﺎز اﺳﻼم را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ.

ﻣﻮﺳﯽ داﻧﺶ

1427 ه .ِ

ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر

ﺳــﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧــﺪی را ﺳــﺰا اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﭘﺮوردﮔــﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿــﺎن اﺳــﺖ و

درود وﺳــﻼم ﺑــﺮ ﺑﻠﻨــﺪ ﻣﺮﺗﺒــﻪﺗــﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎن و ﺑﺮﺗــﺮﯾﻦِ ﻣﻮﺟــﻮدات او،

ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ(ص) و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﺎک وی.

از آن ﺟـــﺎ ﮐـــﻪ در ﺳـــﺎﻟﻬﺎی ﮔﺬﺷـــﺘﻪ، ﻣﻮﻣﻨـــﺎن ـ ﮐـــﻪ ﺧـــﺪای

ﺗﻮﻓﯿﻘﺸــﺎندﻫــﺪ ـ از دﯾــﺪﮔﺎه ﻣــﺎ درﺑــﺎرة ﻣﺴــﺎﻟﻪ »وﻻﯾــﺖ ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ

اﻟﺸﺮاﯾﻂ» وﺣﺪود اﯾـﻦ وﻻﯾـﺖ ، ﺑﺴـﯿﺎر ﭘـﺮس و ﺟـﻮ ﻣـﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ، ﭘﺎﺳـﺦ

ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ آﻧﭽـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ آن زﻣـﺎن اﯾﺠـﺎب ﻣـﯽ ﮐـ ﺮد،

ﮐﻠّﯽ و ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻮد.

ﻟﯿــﮏ در ﺷــﺮاﯾﻂ ﮐﻨــﻮﻧﯽ اﯾــﻦ ﻧﯿــﺎز و ﺿــﺮورت را اﺣﺴــﺎس ﮐــﺮدﯾﻢ

ﮐـﻪ «دﯾـﺪﮔﺎه ﺧــﻮﯾﺶ» درﺑـﺎر ة وﻻﯾــﺖ ﻓﻘﯿـﻪ را ﺑــﻪ ﻧﮕـﺎرش درآورﯾــﻢ و

ﺑﺮﺧــﯽ از ﺣــﺪود آن را ﺑﯿــﺎن ﮐﻨــﯿﻢ، ﺗــﺎ از اﯾــﻦ ﻃﺮﯾــﻖ ﺑــﻪ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎ و

درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎی ﻓﺮاواﻧـﯽ ﮐـﻪ از ﺳـﻮی ﻣﺤﺎﻓـﻞ دﯾﻨـﯽ ، ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و دﯾﮕـﺮان

ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳـﺮازﯾﺮﻣﯽ ﺷـﻮد و ﻣﺸـﺘﺎ ق آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ و دﯾـﺪﮔﺎه ﻣـﺎ در اﯾـﻦ

ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ، ﭘﺎﺳـﺦ داده ﺑﺎﺷـﯿﻢ . و اﯾﻨـﮏ اﯾـﻦ ﺷـﻤﺎ و اﯾـﻦ رﺳـﺎ ﻟﮥ

ﮐﻮﺗﺎه.

ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺤﺎق ﻓﯿﺎض

1426 ذواﻟﻘﻌﺪه 108

ﺗﻔﺎوت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ

ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ 9

ﺗﻔﺎوت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ

ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳـــﻼﻣﯽ و ﺷــﺮﻋﯽ ، ﺣﮑـــﻮﻣﺘﯽ اﺳـــﺖ ﮐــﻪ ﺑـــﺮ ﭘﺎﯾـــﮥ

اﺻﻞﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﯾﮕﺎﻧـﻪ و ﺑـﯽ اﻧﺒـﺎز اﺳـﺘﻮار ﺑﺎﺷـﺪ . ﻗـﺪرت ﺣـﺎﮐﻢ

در اﯾﻦﺣﮑﻮﻣﺖ در وﺟـﻮد «وﻟـﯽ اﻣـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن » ﺗﺠﺴـﻢ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ و او

ﮐﺴﯽاﺳﺖ ﮐـﻪ ﭼـﻪ در زﻣـﺎن ﺣﻀـﻮر و ﭼـﻪ در زﻣـ ﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ، از ﺳـﻮی

ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪه اﺳﺖ.

وی در زﻣــﺎن ﺣﻀــﻮر، از ﻃﺮﯾــﻖ ﻧــﺺّ ﮔﻤــﺎرده ﺷــﺪه، ﯾﻌﻨــﯽ ﻧــﺎم،

ﺷــﺨﺺ و وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎی او آﺷــﮑﺎرا ﺑﯿــﺎن ﮔﺮدﯾــﺪه اﺳــﺖ. اﻣــﺎ در زﻣــﺎن

ﻏﯿﺒــﺖ، ﻓﻘــﻂ از ﻃﺮﯾــﻖ ﺑﯿــﺎن وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎ، ﮔﻤــﺎرده ﺷــﺪه اﺳــﺖ از ﻗﺒﯿــﻞ

وﯾﮋﮔﯽ«ﻓﻘﺎﻫﺖ» ﮐﻪ در ﻓﻘﯿﻪ ﺟـ ﺎﻣﻊ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﺠﻠّـﯽ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ ، و از ﺟﻤﻠـﻪ

اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ »اﻋﻠﻤﯿـﺖ » اﺳـﺖ (ﯾﻌﻨــﯽ وﻟـﯽ ﻓﻘﯿـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ در ﻣﯿـﺎن ﻓﻘﯿﻬــﺎن

ﻋﺼﺮﺧﻮد، داﻧﺎﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ).

ﺛﺒـــﻮت وﻻﯾـــﺖ و رﻫﺒـــﺮی دﯾﻨـــﯽ ﺑـــﺮای ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮ اﮐـــﺮم(ص) و

اﻣﺎﻣــﺎنﭘــﺎک(ع) روﺷــﻦ اﺳــﺖ و ﺟــﺎی اﯾــﺮاد و ﮔﻔﺘﮕــﻮ در آن ﻧﯿﺴــﺖ،

زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﯾﻘـﯿﻦ آﯾـﮥ ﻣﺒﺎرﮐـﻪ (... و اوﻟـﯽ اﻻﻣـﺮ ﻣـﻨﮑﻢ )؛ «ﺻـﺎﺣﺒﺎن

اﻣﺮﺗــﺎن» اﻣﺎﻣــﺎن ﭘــﺎک(ع) را در ﺑــﺮ ﻣــﯽﮔﯿــﺮد. اﻓــﺰون ﺑــﺮ اﯾــﻦ آﯾــﻪ،

رواﯾﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ وﻻﯾﺖ و رﻫﺒﺮی آﻧﺎن اﺳﺖ. 10

ﮔﻔﺘﮕـﻮ و اﯾـﺮاد، ﻓﻘـﻂ درﺑـﺎر ة ﺛﺒـﻮت وﻻﯾـﺖ و رﻫﺒـﺮی دﯾﻨـﯽ ﺑــﺮای

ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ ﺷــﺮاﯾﻂ اﺳــﺖ. وﻻﯾــﺖ ﻓﻘﯿــﻪ را از ﻃﺮﯾــﻖ ﻧــﺺّ ﻧﻤــﯽﺗــﻮان

اﺛﺒﺎت ﮐـﺮد . ﭼـ ﻮن، ﺗﻤـﺎم رواﯾـﺎﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮای اﺛﺒـﺎت اﯾـﻦ وﻻﯾـﺖ ﺑـﺪان

اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳـﺖ و ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان ﺑـﻪ آن ﺗﮑﯿـﻪ ﮐـﺮد

وﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ، در ﻣﯿﺎن ﻓﻘﯿﻬـﺎن ﺷـﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﮐـﻪ وﻻﯾـﺖ ﺑـﺮای ﻓﻘﯿـﻪ

ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

اﻣﺎ درﺳﺖ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ وﻻﯾـﺖ ﺑـﺮای او ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ و ﻧﯿـﺎزی

ﺑــﻪدﻟﯿــﻞ ﺧــﺎرﺟﯽ ﻧــﺪارد، ﭼــﺮا ﮐــﻪ اﻣﺘــﺪاد و ﺟــﺎوداﻧﮕﯽ آﯾــﯿﻦ ﻣﻘــﺪس،

اﻣﺘــﺪاد و اداﻣــﮥ وﻻﯾــﺖ و رﻫﺒــﺮی دﯾﻨــﯽ را ﻣــﯽﻃﻠﺒــﺪ ﮐــﻪ در زﻣــﺎن

ﺣﻀــﻮر، در رﺳــﺎﻟﺖ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﮐــﺮم(ص) و ﭘــﺲ از او در اﻣﺎﻣــﺖ اﻣﺎﻣــﺎن

ﭘــﺎک(ع) و در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ در ﻓﻘﺎﻫــﺖ ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ ﺷــﺮاﯾﻂ ﺗﺠﻠّــﯽ

ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ، و از ﺟﻤﻠـﮥ اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ اﻋﻠﻤﯿـﺖ اﺳـﺖ . ﭼـ ﻮن، ﻓـﺮض اﻣﺘـﺪاد

ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺟـﺎوداﻧﮕﯽ آن، ﺑـﺪون ﻓـﺮض اﻣﺘـﺪاد وﻻﯾـﺖ و رﻫﺒـﺮی دﯾﻨـﯽ

اﻣﮑﺎﻧﭙﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ، زﯾﺮا ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ در ﻫـﺮ زﻣـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎده ﺷـﺪن ، اﺟـﺮا،

ﺑﺮﭘﺎداﺷــﺘﻦ ﺣــﺪود، ﭘﺎﺳــﺪاری از ﺣﻘــﻮق و ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ اﺻــﻞ ﻋــﺪاﻟﺖ و

ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﯿﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻣـﺖ ﻧﯿـﺎز دارد . در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ، ﺑـﻪ ﻃـﻮر

ﻃﺒﯿﻌــﯽ آﻧﭽــﻪ ﺑــﺮای ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣــﯽ(ص) و اﻣﺎﻣــﺎن ﭘــﺎک(ع) در زﻣــﺎن

ﺣﻀﻮر، از ﻧﮕﺎه اﺳﻼم، ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺮا ی ﻓﻘﯿـﻪ ﺟـﺎﻣﻊ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻧﯿـﺰ

در ﻋﺼﺮ ﻏﯿﺒﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ. 11

ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻓــﺮض ﮐﻨــﯿﻢ ﮐــﻪ ﻓﻘﯿــﻪ آزاد ﺑﺎﺷــﺪ و ﻣــﺎﻧﻌﯽ

ازﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳـﺎس اﺻـﻞ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ دﯾـﻦ ﺑـﺮ ﺳـﺮ راه

او وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺮ وی واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﭙــﺮدازد. روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺎ

ﺗﻤﺎﻣﯿــﺖ ارﮐــﺎن و ﻣﻮﻟﻔــﻪﻫــﺎﯾﺶ، ﺑــﺪون وﻻﯾــﺖ و اﺧﺘﯿــﺎرات ﮔﺴــﺘﺮده

ﺑــﺮای ﻓﻘﯿــﻪ اﻣﮑﺎﻧﭙــﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴــﺖ. ﻓﻘﯿــﻪ ﺑﺎﯾــﺪ در وﺿــﻊ ﻗــﺎﻧﻮن ﺑــﺮ ﺣﺴــﺐ

ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت، ﺷﺮاﯾﻂ، ﻧﯿـﺎز زﻣـﺎن ، ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ ﻣـﺮدم و در ﺟﺎﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ

ﺧــﻼ ﻗــﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟــﻮد دارد (= ﻣﻨﻄﻘــﮥ اﻟﻔــﺮاغ) از اﺧﺘﯿــﺎرات ﭘﺮداﻣﻨــﻪای

ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ. اﯾـﻦ ﮐـﻪ اﺳـﻼم ﻣﺤـﺪوده ای را رﻫـﺎ ﮐـﺮده و ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان

اوﻟــﯽ ﻫــﯿﭻ ﮔﻮﻧــﻪﻗــﺎﻧﻮﻧﯽ را وﺿــﻊ ﻧﮑــﺮده اﺳــﺖ (از اﯾــﻦ ﻣﺤــﺪوده ﺑــﻪ

ﻣﻨﻄﻘﮥ اﻟﻔـﺮاغ ﺗﻌﺒﯿﺮﻣـﯽ ﺷـﻮد ) ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺻـﻼﺣﯿﺖ

وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن در اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده را ﺑﻪ وﻟـﯽ ﻓﻘﯿـﻪ ﺳـﭙﺮده اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان

ﺛــﺎﻧﻮی و ﺑﺮﺣﺴــﺐ ﻣﻘﺘﻀــﯿﺎت زﻣــﺎن و ﻧﯿــﺎز ﮐﺸــﻮر در ﻫــﺮ ﻋﺼــﺮی ﺑــﻪ

وﺿـﻊ ﻗــﻮاﻧﯿﻦ ﺑﭙـﺮدازد . ﻣــﺎ ﺑـﻪ اﯾــﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑــﻪ زودی اﺷـﺎره ﺧــﻮاﻫﯿﻢ

ﮐﺮد.

ﺗــﺎ اﯾﻨﺠــﺎ ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﻧﺘﯿﺠــﻪ رﺳــﯿﺪﯾﻢ ﮐــﻪ اﺛﺒــﺎت وﻻﯾــﺖ و رﻫﺒــﺮی

دﯾﻨﯽﺑﺮای ﻓﻘﯿﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ وﯾـﮋ ة ﺧـﺎرﺟﯽ ﻧـﺪارد ، ﺑﻠﮑـﻪ

ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ، ﭼـﺮا ﮐـﻪ اﻣﺘـﺪاد ﺷـﺮﯾﻌﺖ و ﺟـﺎوداﻧﮕﯽ آن، اﻣﺘـﺪاد

وﻻﯾﺖ ورﻫﺒﺮی دﯾﻨﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ. 12

از آﻧﭽــﻪ ﺑﯿــﺎن ﮐــﺮدﯾﻢ، ﺗﻔــﺎوت ﻣﯿــﺎن ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣــﺖ

ﺷــﺮﻋﯽو ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿﺮﺷــﺮﻋﯽ روﺷــﻦ ﺷــﺪ، ﺑــﻪ اﯾــﻦ

ﺗﺮﺗﯿــﺐ ﮐــﻪ درﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺷــﺮﻋﯽ، ﻓــﺮد ﺣــﺎﮐﻢ از ﺳــﻮی ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺗﻌﯿــﯿﻦ

ﻣﯽﺷﻮد ﻫـﻢ در زﻣـﺎن ﺣﻀـﻮر و ﻫـﻢ در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ در

ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻏﯿﺮﺷـﺮﻋﯽ ﻓـﺮد ﺣـﺎﮐﻢ از ﻃﺮﯾـﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت آزاد، ﯾـﺎ از ﻃﺮﯾـﻖ

ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی زور و ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد.

(ﺗﻔـﺎوت دﯾﮕــﺮ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺷــﺮﻋﯽ ﺑـﺎ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿﺮﺷــﺮﻋﯽ آن اﺳــﺖ

ﮐﻪ) ﻣﻘﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺷـﺮﻋﯽ در اﺟـﺮای ﻗـﺎﻧﻮن اﻟﻬـﯽ از ﯾﮑﺴـﻮ

و وﺿﻊ ﻗـﺎﻧﻮن در ﮐﻠّﯿـﻪ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎی دوﻟﺘـﯽ از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ،

از اﺧﺘﯿـــﺎرات ﮔﺴـــﺘﺮدهای ﺑﺮﺧـــﻮردار اﺳـــﺖ . اﯾـــﻦ دﺳـــﺘﮕﺎﻫﻬﺎی

دوﻟﺘــﯽﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از: دﺳــﺘﮕﺎه اﻗﺘﺼــﺎدی، آﻣﻮزﺷــﯽ، اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﺣﻘــﻮﻗﯽ،

اداری، اﻣﻨﯿﺘــﯽ، اﻧﺘﻈــﺎﻣﯽ، ﻧﻈــﺎﻣﯽ و دﯾﮕــﺮ دﺳــﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﮐــﻪ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ

(وﻟﯽﻓﻘﯿﻪ) ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﺷـﺮاﯾﻂ ، ﻣﻘﺘﻀـﯿﺎت و ﻧﯿـﺎز زﻣـﺎن و ﻣﺼـﺎﻟﺢ

ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﺸﻮر، ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﮐﻨـﺪ . اﻟﺒﺘـﻪ ، ﻫـﺪف از ﻫﻤـﮥ آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ،

آن اﺳﺖ ﮐـﻪ اﺻـﻞ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑـﺮی در ﻣﯿـﺎن ﻫﻤـﮥ ﻃﺒﻘـﺎت

اﻣﺖ و ﻧﯿﺰ آراﻣﺶ و اﻣﻨﯿﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ، ﺗﻔــﺎوت ﻣﯿــﺎن ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺷــﺮﻋﯽ

وﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿــﺮ ﺷــﺮﻋﯽ، ﺗﻨﻬــﺎ ﺑﺮاﺳــﺎس ﻣــﺬﻫﺐ ﺷــﯿﻌﮥ اﻣﺎﻣﯿــﻪ اﺳــﺖ.

ﭼﻮن، ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﮕـﺎه اﯾـﻦ ﻣـﺬﻫﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺷـﺮﻋﯽ ﺑـﻮدن ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺑـﺮ 13

ﭘﺎﯾــﻪ اﺻــﻞﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ اﺳــﺘﻮار اﺳــﺖ، ﯾﻌﻨــﯽ ﺣﮑﻮﻣــﺖ در ﺻــﻮرﺗﯽ

ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ، ﺧـﻮاه

در زﻣﺎنﺣﻀﻮر و ﺧﻮاه در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ، زﯾـﺮا ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ وﻻﯾـﺖ

رﺳــﻮل اﮐــﺮم(ص) و اﻣﺎﻣــﺎن ﭘــﺎک(ع) از ﺳــﻮی ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ، وﻻﯾــﺖ

ﻓﻘﯿﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ.

ﭘــﺲ ﻧﺘﯿﺠــﻪ اﯾــﻦ ﻣــﯽﺷــﻮد ﮐــﻪ ﻣﻘــﺎم وﻻﯾــﺖ و ﺧﻼﻓــﺖ، ﺑﺮاﺳــﺎس

ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﮥ اﻣﺎﻣﯿﻪ، از ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻘـﺮر ﺷـﺪه اﺳـﺖ ، ﭼـﻪ در زﻣـﺎن

ﺣﻀﻮر و ﭼﻪ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒـﺖ . اﻣـﺎ ﺑﺮاﺳـﺎس ﻣـﺬﻫﺐ اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ، آﻧﭽـﻪ

از ﺳــﻮی ﺧــﺪا ﻣﻘــﺮر ﺷــﺪه ، ﺗﻨﻬــﺎ وﻻﯾــﺖ رﺳــﻮل اﮐــﺮم(ص) اﺳــﺖ و

ﺧﻼﻓﺖ ووﻻﯾـﺖ ﺧﻠﻔـﺎ از دﯾـﺪﮔﺎه آﻧـﺎن از ﻃﺮﯾـﻖ اﺟﻤـﺎع و آرای ﻣـﺮدم

ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد، ﻧﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺺّ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل.

ﺑﻨـــﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻫـــﺮ ﻓﺮﻣـــﺎﻧﺮواﯾﯽ در ﮐﺸـــﻮرﻫﺎی اﺳـــﻼﻣﯽ، ﭼﻨﺎﻧﭽـــﻪ

ﺣﮑــﻮﻣﺘﺶ ﺑــﺮ ﻣــﺮدم از ﻃﺮﯾــﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت آزاد و آرای ﻣــﺮدم ﺛﺎﺑــﺖ

ﺷﻮد، از ﻧﮕﺎه اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ ، ﻫﻤـ ﺎن وﻟـﯽ اﻣـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ . و ﺣﮑـﻢ او

ﻧﺎﻓــﺬ وﺣﮑﻮﻣــﺖ وی ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ و ﺷــﺮﻋﯽ ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ و ﺗﻔــﺎوت

ﻣﯿﺎن ﻣـﺬﻫﺐ ﺷـﯿﻌﮥ دوازده اﻣـﺎﻣﯽ و ﻣـﺬﻫﺐ اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻧﯿـﺰ در ﻫﻤـﯿﻦ

ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ.

واﻧﮕﻬــﯽ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺮ ﭘــﺎﯾــﮥ اﺻــﻞ »ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ» در

ﻋﺼﺮﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ(ص)، ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣﺒـﺎرک او و ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﯽ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎی 14

ﺧﻮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ و در ﻋـﺮ ﺻـﮥ زﻧـﺪﮔﯽ ﻧﻤـﻮدار ﮔﺮدﯾـﺪ و اﯾـﻦ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

ﺑــﻪ رﻏــﻢ ﮐﻮﺗــﺎه ﺑــﻮدن ﻋﻤــﺮش، در ﭘﯿــﺎده ﮐــﺮدن ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ در

ﺻﺤﻨﮥ زﻧﺪﮔﯽ، ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد.

اﻣــﺎ ﺳﯿﺴــﺘﻢ ﺑﺎزرﺳــﯽ و ﻧﻈــﺎرت در اﺳــﻼم، ﺿــﻤﻦ ﻣﺘﻨــﯽ ﺣﻘــﻮﻗﯽ

ازﻗﺮآن ﯾﺎ ﺳﻨّﺖ، ﺗﻌﺮﯾـﻒ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺳﯿﺴـﺘﻢ

ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺸـﺮوع ﺳـﭙﺮده ﺷـﺪه ، ﺑـﻪ اﯾـﻦ

دﻟﯿــﻞ ﮐــﻪ او ﻣﻮﻇّــﻒ اﺳــﺖ اﯾــﻦ ﺳﯿﺴــﺘﻢ را در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻋﺮﺻــﻪﻫــﺎی

اﻗﺘﺼﺎدی، آﻣﻮزﺷﯽ و... ﭘﯿﺎده ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪاش ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ.

در زﻣﺎن ﺣﻀﻮر، ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﯽ (ص) ﺑﺮﻧـﺎ ﻣـﮥ اﻗﺘﺼـﺎدی ﯾـﺎ

آﻣﻮزﺷﯽ و ﯾﺎ ﺑﺮﻧـﺎ ﻣـﮥ دﯾﮕـﺮی را ﺗﻬﯿـﻪ ﮐـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ، ﻧـﺎﮔﺰﯾﺮ آن را ﭘـﺲ

از ﺑﺮرﺳــﯽ ﮔﺴــﺘﺮده و دﻗﯿــﻖ و ﮔــﺮدآوری اﻃﻼﻋــﺎت و ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ

ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﺤـﯿﻂ ، ﺗﻬﯿــﻪ ﮐـﺮده ، ﺑـﻪ ﮔﻮﻧــﻪای ﮐـﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ آﻣﯿــﺰ ﺑـﻮدن اﯾــﻦ

ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ازﭘﯿﺶ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ.

اﻣﺎ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ، ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻘﺎم ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﺮﻧـﺎ ﻣـﮥ اﻗﺘﺼـﺎدی ، ﯾـﺎ

آﻣﻮزﺷﯽ، ﯾﺎ دﯾﮕـﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ را ﺗﻬﯿـﻪ ﮐﻨـﺪ، و ﯾـﺎ ﭘـﺮوژه ای را ﺑـﻪ ﻣـﻮرد

اﺟﺮا ﮔﺬارد، در آﻏﺎز ﺑﺎﯾـﺪ اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ ﭘـﺮ وژه را ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﺮوﻫـﯽ از

داﻧﺸــﻤﻨﺪان، ﻣﺘﻔﮑــﺮان و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن ﺑــﻪ ﻃــﻮر دﻗﯿــﻖ و ﻋﻠﻤــﯽ ﺑﺮرﺳــﯽ

ﮐﻨﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﺑﻌـﺎد ﻣﺜﺒـﺖ و ﻣﻨﻔـﯽ وﺟﺰﺋﯿـﺎت آن را ﺑﮑـﺎود و اﻃﻼﻋـﺎت

ﭘﯿﺮاﻣــﻮن اﯾــﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ و ﺣــﻮادث ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ آن را ﮔــﺮدآورد و ﭘــﺲ از15

ﺑﺮرﺳـﯽ و ﭘــﮋوﻫﺶ، زﻣــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ از ﻣﻮﻓﻘﯿــﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ ﯾــﺎ ﭘــﺮوژه اﻃﻤﯿﻨــﺎن

ﭘﯿﺪا ﮐـﺮد، ﺑـﻪ اﺟـﺮای آن ﺑﭙـﺮدازد . ﺑـﻪ زودی ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﯿﻞ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع

ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ.

ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳﻼم از ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ

ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳﻼم

اﺳــﻼم از دو ﻋﻨﺼــﺮ ﮐــﻪ ﯾﮑــﯽ ﭘﺎﯾــﺪار و اﯾﺴــﺘﺎ و دﯾﮕــﺮی ﭘﻮﯾــﺎ

وﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ، ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ:

ﻋﻨﺼــﺮ ﻧﺨﺴـــﺖ : اﯾﻤــﺎن ﺑـــﻪ ﯾﮕـــﺎﻧﮕﯽ ﺧــﺪا و رﺳـــﺎﻟﺖ ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮ

ﺧــﺪا(ص)اﺳــﺖ و در اﺳــﻼم، ﻫﻤــﯿﻦ اﯾﻤــﺎن ﻣﻌﯿــﺎر و ﻣﯿــﺰان ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ.

ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻫــﺮﮐﺲ ﺑــﻪ آن دو اﯾﻤــﺎن داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ، ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ

ﺧﻮن، آﺑﺮو و ﻣـﺎل او ﻣﺤﻔـﻮظ و ﻣـﻮرد اﺣﺘـﺮام اﺳـﺖ و در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ،

ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ وی از ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺬﻫﺐ ، ﺷـﯿﻌﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ ﺳـﻨّﯽ . اﯾـﻦ

اﯾﻤﺎن، در ﺗﺮﺑﯿـﺖ ﻣـﺮدم و اﺻـﻼح رﻓﺘـﺎر آﻧـﺎن و ﻧﯿـﺰ اﺟـﺮای ﻋـﺪاﻟﺖ و

ﺑﺮاﺑﺮی در ﻣﯿﺎن اﯾﺸﺎن ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ، ارزﻧﺪه و ﺳﺘﺮگ دارد.

ﻋﻨﺼــﺮ دوم: ﻗــﻮاﻧﯿﻦ اﺳــﻼم اﺳــﺖ ﮐــﻪ در دو ﺑﺨــﺶ ﻋﺒــﺎدات و

ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﺠﻠّﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ.

ﻋﺒﺎدات ﺑـﻪ آن ﻣﻌﻨـﺎی ﻓﺮاﮔﯿـﺮ ﮐـﻪ ﻫـﻢ واﺟﺒـﺎت و ﻫـﻢ ﻣﺤﺮّﻣـﺎت را

درﺑــﺮ ﮔﯿــﺮد، ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪای اﺳــﺖ از واﺟﺒــﺎت و ﻣﺤﺮﻣــﺎت وﯾــﮋهای ﮐــﻪ

راﺑﻄــﮥ ﻣﻌﻨــﻮی و روﺣــﯽ ﻣﯿــﺎن اﻧﺴــﺎن و ﭘﺮوردﮔــﺎرش را ﺗﺸــﮑﯿﻞ

ﻣﯽدﻫﺪ، و ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮزﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﺎ ﺗ ﺤـﻮل زﻧـﺪﮔﯽ

در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣـﺎﻧﯽ ﺗﺤـﻮل ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ . ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﯾﮑـﯽ از 19

ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻋﺒﺎدات ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ ﻧﻤـﺎز اﺳـﺖ ، زﯾـﺮا ﻧﻤـﺎزی ﮐـﻪ ﻣـﺮدم

در ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم(ص) ﺑﻪ ﺟـﺎی ﻣـﯽ آوردﻧـﺪ، ﻋـﯿﻦ ﻧﻤـﺎزی اﺳـﺖ ﮐـﻪ

در ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺠﺎ ﻣـﯽ آورﻧـﺪ . زﯾـﺮا ، ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﮐﺴـﯽ

واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑـﺎ ﺑﯿـﻞ دﺳـﺘﯽ و ﺳـﺎد ة ﺧـﻮد ﺷـﺨﻢ ﻣـﯽ زﻧـﺪ و

ﺑﺎ ﻧﯿﺮوی دﺳﺖ ﺑﺮاﺷﯿﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽراﻧـﺪ، ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑـﺮ ﮐﺴـﯽ واﺟـﺐ اﺳـﺖ

ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑﺎ ﻣﺎﺷﯿﻦ آﻻت ﮐﺸـﺎورزی ﺷـﺨﻢ ﻣـﯽ زﻧـﺪ و ﺑـﺎ اﻧـﺮژی اﺗـﻢ

ﺑﺮ اﺷﯿﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽراﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻧﻤـﺎز ﻋﺼـﺮ اﺗـﻢ و ﻓﻀـﺎ ﺑـﺎ ﻧﻤـﺎز ﻋﺼـﺮ

ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) ﻫــﯿﭻ ﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻧــﺪارد و روزه و ﺣــﺞ اﯾــﻦ زﻣــﺎن، ﻫــﯿﭻ

اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ روزه و ﺣﺞ آن زﻣﺎن ﻧﺪارد.

وﺿــﻌﯿﺖ در ﻣﺤﺮّﻣــﺎت اﻟﻬــﯽ ﻧﯿــﺰ ﻫﻤــﯿﻦ ﮔﻮﻧــﻪ اﺳــﺖ، زﯾــﺮا اﯾــﻦ

ﻣﺤﺮّﻣﺎت ﺑﺎ ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎﺧﺘﺎری ﮐـﻪ در ﻋﺼـﺮ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ (ص) وﺟـﻮد داﺷـﺖ ،

در ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد.

راﺑﻄﮥ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌـﺖ ﺑـﺮ ﺧـﻼف راﺑﻄـﮥ اﻧﺴـﺎن ﺑـﺎ ﺧﺪاﺳـﺖ ، زﯾـﺮا

ﮐــﻪ راﺑﻄــﮥ اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ ﻃﺒﯿﻌــﺖ ﯾــﮏ راﺑﻄــﮥ ﻣــﺎدی اﺳــﺖ و از زﻧــﺪﮔﯽ

اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ اﺛـــﺮ ﻣــﯽ ﭘـــﺬﯾﺮد و ﺑــﺎﺗﺤﻮل آن در ﻫـــﺮ دورهای ﻣﺘﺤـــﻮل

ﻣﯽﺷﻮد.

اﯾﻦ از ﯾﮑﺴﻮ و از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، ﻋﺒـﺎدات ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـ ﻮاع و اﻗﺴـﺎم

آن، ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ارزﻧـﺪه در ﺗﺮﺑﯿـﺖ آدﻣـﯽ دارد، ﭼـ ﻮن، ﻋﺒـﺎدات رﻓﺘـﺎر

اﻧﺴﺎن را در ﺑﯿﺮون اﺻـﻼح ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و از اﻗـﺪاﻣﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ اﻧﺴـﺎن را ﮔﻤـﺮاه 20

ﻣﯽﺳـﺎزد و ﻣـﺎﻧﻊ رﺳـﯿﺪن وی ﺑـﻪ ارزﺷـﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬـﺎی دﯾﻨـﯽ و اﻧﺴـﺎﻧﯽ

ﻣـﯽ ﺷـﻮد ، ﺟﻠــﻮﮔﯿﺮی ﻣـﯽ ﻧﻤﺎﯾــﺪ. ﻧﯿـﺰ ﻋﺒـﺎدات در ﺗﺤﻘــﻖ اﺻـﻞ ﻋــﺪاﻟﺖ

اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑـﺮی در ﻣﯿـﺎن ﻃﺒﻘـﺎت اﻣـﺖ ، ﻧﻘﺸـﯽ ﻣﻬـﻢ دارد و در ﻋـﯿﻦ

ﺣــﺎل، ﺳــﻤﺒﻞ وﺣــﺪت ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳــﺖ. ﭼــﺮا ﮐــﻪ روزة ﻣــﺎه ﻣﺒــﺎرک

رﻣﻀــﺎن، ﻧﻤــﺎز در اوﻗــﺎت وﯾــﮋه، ﺣــﺞ در وﻗــﺖ ﻣﺸــﺨﺺ و ﻣﺤــﺪود،

روﮐــﺮدن ﺑــﻪ ﻗﺒﻠــﻪ و دﯾﮕــﺮ ﻋﺒﺎدﺗﻬــﺎ، ﻫﻤﮕــﯽ ﺳــﻤﺒﻠﻬﺎی ﯾﮑﭙــﺎرﭼﮕﯽ

ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽ رود. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، ﻋﺒـﺎد ات اﻓـﺰون ﺑـﺮ ﺑﻌـﺪ دﯾﻨـﯽ ،

ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ دارد.

از ﺳــﻮی ﺳــﻮم، ﻋﺒــﺎدات ﻧﻘــﺶ ﺗﺮﺑﯿﺘــﯽ ﻣﻌﻨــﻮی و اﺛــﺮی ﺳــﺘﺮگ

درﺗﻘﻮﯾــﺖ راﺑﻄــﮥ اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎرش دارد و اﯾــﻦ راﺑﻄــﻪ را در دل و

ﺟﺎن اﻧﺴﺎن ﺟﺎی ﻣـﯽ دﻫـﺪ . زﯾـﺮا ﮐـ ﻪ ﻋﺒـﺎدت در ﺑﯿـﺮون ، ﺑﺎزﺗـﺎب ِ اﯾﻤـﺎن

ﺑﻪ ﺧﺪا در ذﻫﻦ اﺳـﺖ و ﻣﻮﺟـﺐ رﺷـﺪ و اﺳـﺘﻮاری آن ﻣـﯽ ﺷـﻮد . ﻫﻤـﺎن

ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪا در درون ، در ﻋﺒﺎدﺗﻬـﺎﯾﯽ ﺑﺎزﺗـﺎب ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ

ﮐﻪ در ﺑﺮون اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽ ﺷـﻮد و ﺑـﺮ ﺑﻌـﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و دﯾﻨـﯽ ﻋﺒـﺎدت اﺛـﺮ

ﻣﯽﮔﺬارد، ﭼـﺮا ﮐـﻪ اﺟﺘﻤـﺎع و دﯾـﻦ در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ ، دو ﻋﻨﺼـﺮی ﺑـﻮده

ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺛﺮﻣﺘﻘﺎﺑﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

اﻣــﺎ ﻣﻌــﺎﻣﻼت، در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎد اﺳــﻼﻣﯽ ﺗﺠﺴــﻢ ﻣــﯽﯾﺎﺑــﺪ و

درﯾــﮏ ﻧﻘﻄــﻪ ﺑــﺎ ﻋﺒــﺎدات اﺧــﺘﻼف دارد و آن اﯾــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ

ﻋﺒﺎدات ﻓﻘﻂ از ﺳﻮی ﺷﺎرع وﺿـﻊ ﺷـﺪه ، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﻣﻌـﺎ ﻣﻼت ﭘـﯿﺶ 21

از آﻣــﺪن ﺷــﺎرع و ﺷــﺮﯾﻌﺖ، در ﻣﯿــﺎن ﻋــﺎﻗﻼن وﺟــﻮد داﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ. در

ﻧﻬﺎﯾﺖ، ﺷﺎرع ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﻣﻌـﺎﻣﻼت را ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ و ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﻧﻈـﺮ ﻗـﺮار

ﻣﯽدﻫـﺪ . ﺳـﭙﺲ ﻫـﺮ ﮐـﺪام را ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﺻـﻮل ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻫﻤﺨـﻮاﻧﯽ داﺷـﺘﻪ

ﺑﺎﺷــﺪ، ﻣــﯽﭘــﺬﯾﺮد و ﻫــﺮ ﮐــﺪام را ﮐــﻪ ﻫﻤﺨــﻮاﻧﯽ ﻧﺪاﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺑﺎﻃــﻞ

ﻣﯽﺳﺎزد، ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻌـﺎﻣﻼﺗﯽ ﭼـﻮن : رﺑـﺎ، ﻓـﺮوش ﺷـﺮاب ، ﮔﻮﺷـﺖ ﺧـﻮک و

ﺳﮓ، اﺣﺘﮑﺎر، ﺗﻘﻠﺐ و دﯾﮕﺮ ﻣﻌـﺎﻣﻼﺗ ﯽ، ﮐـﻪ ﺷـﺎرع اﯾـﻦ ﻗﺒﯿـﻞ ﻣﻌـﺎﻣﻼت

ﺣﺮام را از ﺳﺒﺪ اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺬف ﮐﺮده اﺳﺖ.

ﺳــﺒﺐ ﻟﻐــﻮ اﯾــﻦ ﻣﻌــﺎﻣﻼت، آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ دﯾــﻦ اﺳــﻼم ﺑــﺮای

اﺻﻼحﺟﺎﻣﻌﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﭘﯽرﯾـﺰی ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﻣﻌﺘـﺪل و ﻣﺘـﻮازن آﻣـﺪه اﺳـﺖ ،

ﺗــﺎ اﺻــﻞ ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮی در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت اﻣــﺖ را ﺗﺤﻘــﻖ ﺑﺨﺸــﺪ و

ﺣﻘﻮق ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﺎت را ﭘـﺎس ﺑـﺪارد و ﻫـﯿﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﻓـﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻄـﯽ

در اﯾـﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻧﺒﺎﺷــﺪ. از آن ﺟـﺎ ﮐــﻪ ﻧﻈـﺎم اﻗﺘﺼــﺎد اﺳـﻼﻣﯽ ﺑــﺮ ﭘـﺎ ﯾــﮥ

ﻣﺼﺎﻟﺢ واﻗﻌﯽ اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ ، ﮔـﺎه ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎم ﻋﻘﻼﯾـﯽ ﻫﻤﺨـﻮاﻧﯽ داﺷـﺘﻪ و

ﮔﺎه ﻧﺪارد، و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺎرع ﻣﻘـﺪس ﺑـﺮای درﺳـﺖ

ﺑــﻮدن ﻣﻌﺎﻣﻠــﻪ، ﺷــﺮﻃﯽ را ﻣﻌﺘﺒــﺮ ﺑﺪاﻧــﺪ ﮐــﻪ از ﻧﮕــﺎه ﻋــﺎﻗﻼن، آن را

اﻋﺘﺒﺎری ﻧﯿﺴﺖ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ، ﺑﺮرﺳــﯽ و ﮐــﺎوش ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی

اﻗﺘﺼﺎدی در اﺳﻼم، ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ ﻋﻤﯿـﻖ و ﮔﺴـﺘﺮده در ﺣـﻮزه ﻫـﺎی ﻋﻠﻤﯿـﮥ

ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ زﻣﺎن، ﺗﺤـﻮل و ﮔﺴـﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ، ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ 22

ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری و اﻧﺪﯾﺸــﻪ، رﯾﺸــﻪدار و در ﻧﻈــﺎم اﻗﺘﺼــﺎدی،

ﻣﺴﺘﻘﻞّ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

از اﯾــﻦ رو، در ﮐﺘــﺎب ﺧــﻮد ﺑﻨــﺎم « اﻟﺒﻨــﻮک» ﮔﻔﺘــﯿﻢ: از دﯾــﺪﮔﺎه

اﺳــﻼم، ﻣــﯽﺗــﻮان ﺗﻤــﺎﻣﯽ اﻧــﻮاع و اﻗﺴــﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی و داد و

ﺳــﺘﺪﻫﺎی ﺗﺠــﺎری در ﺑﺎزارﻫــﺎی ﭘــﻮﻟﯽ ﺟﻬــﺎن (ﺑﺎزارﻫــﺎی ﺑــﻮرس) را

اﺻــﻼح ﮐــﺮد. اﻟﺒﺘــﻪ، ﺑــﻪ اﺳــﺘﺜﻨﺎی داد و ﺳــﺘﺪﻫﺎی ﻧــﺎروا و ﻣﻤﻨــﻮع در

ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ.

ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ رﺳـﯿﺪﯾﻢ ﮐـﻪ اﻗﺘﺼـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ در ﻫـﺮ ﻋﺼـﺮ

و زﻣــﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑــﻞ اﺟﺮاﺳــﺖ و در اﯾــﻦ اﻗﺘﺼــﺎد، ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﺸــﮑﻼت اﻧﺴــﺎن

درزﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯽﺷﻮد.

واﻧﮕﻬﯽ راﺑﻄـﮥ اﻧﺴـﺎن ﺑـﺎ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﺑـﯽ ﭼـﻮن و ﭼـﺮا، ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ

ﮐﻪدر ﺑﻌـﺪ ﻣﺜﺒـﺖ زﻧـﺪﮔﯽ اﻧﺴـﺎن اﺛـﺮ ﻣـﯽ ﮔـﺬارد، در ﺑﻌـﺪ ﻣﻨﻔـﯽ آن ﻧﯿـﺰ

ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ، ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎن را ﮐـﻪ ﺑـﯽ دﯾﻨـﯽ اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﻃـﺮف

ﻣﯽﺳﺎزد. ﭼـﺮا ﮐـﻪ اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ ، ﺗﺒـﺎﻫﯽ ، ﺑـﯽ دﯾﻨـﯽ و اﻧﺤـﺮاف را از ﻣﯿـﺎن

ﺑﺮﻣــﯽدارد و اﻧﺴــﺎن را در ﺟﺎﯾﮕــﺎﻫﯽ ﻣــﯽﻧﻬــﺪ ﮐــﻪ در ﻫﻤــﮥ ﮔﺮاﯾﺸــﻬﺎ

وﺣﺮﮐﺘﻬﺎﯾﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺮﯾـﺪ ﮔﺎر، اﺣﺴـﺎس ﻣﺴـﻮوﻟﯿﺖ ﮐﻨـﺪ . زﯾـﺮا را ﺑﻄـﮥ

اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎر، ﺑــﺮ اﻧﺴــﺎن ﺣــﺎﮐﻢ ﻣــﯽﺷــﻮد و ﻣﻮاﺿــﻊ او را در

ﺗﻤــﺎﻣﯽﺷــﻮون زﻧــﺪﮔﯽِ ﻓــﺮدی، ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ، اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼــﺎدی،

آﻣﻮزﺷﯽ و اداری ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﯾـﻦ ﺷـﻮون را ﺑـﺎ ﺧﺸـﻨﻮدی 23

ﺧﺪا ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻣﯽﺳﺎزد.

از اﯾـــﻦ رو، ﻧﻘـــﺶ ﻋﺒـــﺎدات، اﯾﺠـــﺎد ارﺗﺒـــﺎط ﺑـــﺎ آﻓﺮﯾـــﺪﮔﺎر و

اﺳﺘﻮارﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ. ﻃﺒﯿﻌـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر

ﺑﯽﭼﻮنو ﭼﺮا و ﺗﻮاﻧﺎ از ﯾﮑﺴـﻮ ﺗﺒـﺎﻫﯽ ، ﺑـﯽ دﯾﻨـﯽ و اﻧﺤـﺮاف را از ﻣﯿـﺎن

ﻣﯽﺑـﺮد واز ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، ﻣﺸـﮑﻞ اﻓﺮاﻃـﯽ ﮔـﺮی و ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣﻮﺟـﻮد

ﻣﺤﺪود را ﮐﻪﻫـﯿﭻ ﺗـﻮ ان و ﻗـﺪرﺗﯽ ﻧـﺪارد، ﺑـﺮ ﻃـﺮف ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ . ﭼـﺮا ﮐـﻪ

اﻧﺴـﺎن ﻣﺸـﺮک ﻣـﯽ ﮐﻮﺷـﺪ، ﺑـﺖ ﻧــﺎﺗﻮان و ﺳـﺎ ﺧﺘـ ﮥ دﺳـﺖ ﺧـﻮد را، ﺑــﻪ

ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼـﺮا ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﮐﻨـﺪ، ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺑـﺖ ، ﻧـﻪ ﺗـﻮاﻧﯽ

دارد و ﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ، زﯾﺮا ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﮥ دﺳﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ.

ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﻃﺒﯿﻌــﯽ، ﻣﻨﺒــﻊ اﯾــﻦ ﻋﻤــﻞ زﺷــﺖ، ﻧــﺎداﻧﯽ، ﺧﻮدﺧــﻮاﻫﯽ،

ﻟﺠﺎﺟــﺖ، اﻧﺪﯾﺸــﻪ ﻧﮑــﺮدن و ﮔﻤﺮاﻫــﯽ از ﯾﮑﺴــﻮ و اﺣﺴــﺎس ﻧﯿــﺎز ﺑــﻪ

ارﺗﺒــﺎط ﺑــﺎ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎر ﻣﻄﻠــﻖ در رﻓﺘــﺎر، ﺣﺮﮐــﺎت و ﻣﻮاﺿــﻊ ﺧــﻮد از

ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳـﺒﺐ ، اﻧﺴـﺎن ﻣﺸـﺮک ﺑـﻪ دﮔﺮﮔـﻮن ﺳـﺎزی

ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ ﻣـﯽ زﻧـﺪ و از ﻃﺮﯾـﻖ اوﻫـﺎم و اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎی ﻧﺎدرﺳـﺘﯽ ﮐـﻪ

وی را ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﮐﺎﻣــﻞ ﮐــﻮر ﻣــﯽﺳــﺎزد، آﻧﭽــﻪ را ﮐــﻪ ﺣﻘﯿﻘــﺖ ﻧﯿﺴــﺖ،

ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖﺟﻠﻮه ﻣـﯽ دﻫـﺪ و آن را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺧﺪاوﻧـﺪی ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ

ﻣﯽﮐﺸـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣـﻮرد ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد . آﯾـﺎ ﻋﺎﻗﻼﻧـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ

اﻧﺴﺎن ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﺳﻘﻮط ﮐﻨﺪ ﮐـﻪ ﻋﻘـﻞ و ﺷـﻌﻮر ﺧـﻮ د را از دﺳـﺖ ﺑﺪﻫـﺪ

و از اوﻫــﺎم و ﺧﯿــﺎل ﭘﯿــﺮوی ﮐﻨــﺪ و ﻣﻮﺟــﻮد ﺳــﺎﺧﺘــﮥ دﺳــﺖ ﺧــﻮد را 24

ﻣﻌﺒﻮدی ﺑﯽ ﭼﻮن وﭼﺮا ﻗﺮار دﻫﺪ؟

اﯾﻤــﺎن ﺑــﻪ ﺧــﺪای ﯾﮕــﺎﻧــﮥ ﺑــﯽ ﻧﯿــﺎز، ﮐــﻪ دﯾــﻦ آﺳــﻤﺎﻧﯽ، آن را ﺑــﻪ

اﻧﺴﺎﻧﻬﺎی روی زﻣـﯿﻦ ﻫﺪﯾـﻪ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ، اﯾـﻦ دو ﻣﺸـﮑﻞ را ﺑـﺮ ﻃـﺮف

ﻣﯽﺳﺎزد،زﯾﺮا اﯾـﻦ اﯾﻤـ ﺎن، ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﺟﻬـﺎن و واﺑﺴـﺘﻪ ﺷـﺪن

ﺑﻪ اوﺳﺖ واﻧﺴﺎن ﺑـﺎ اﯾـﻦ ارﺗﺒـﺎط از داﯾـﺮ ة ﻣﺸـﮑﻞ ﮔﻤﺮاﻫـﯽ و ﺑـﯽ دﯾﻨـﯽ

ﺑﯿـﺮون ﻣــﯽﺷــﻮد وﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ ﺑــﺎ اﯾــﻦ ارﺗﺒــﺎط از ﻣﺸــﮑﻞ اﻓــﺮاطﮔﺮاﯾــﯽ و

ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺤﺪود ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ.

ﺑــﺮ اﯾــﻦ اﺳــﺎس، اﯾﻤــﺎن ﺑــﻪ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎر ﻧﺎﻣﺤــﺪود، ﺷﻤﺸــﯿﺮی دو ﻟﺒــﻪ

اﺳــﺖ: اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ ﯾﮑــﯽ از دو ﻟﺒــﻪ رﯾﺸــﮥ ﮔﻤﺮاﻫــﯽ و ﺑــﯽدﯾﻨــﯽ را

ﻗﻄﻊﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ دﯾﮕﺮی رﯾﺸﮥ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ، ﺷﺮک و اﻓﺮاطﮔﺮاﯾﯽ را.

زﯾﺮا ﮐـﻪ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ اﯾـﻦ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﻧﺎﻣﺤـﺪود، اﻧﺴـﺎن را در ﺑـﺎﻻﺗﺮﯾﻦ

درﺟﻪﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ در ﭘﯿﺸـﮕﺎه ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮار ﻣـﯽ دﻫـﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﯽ ﺷـﻮد

ﮐــﻪ او در رﻓﺘــﺎر و ﺣﺮﮐــﺎﺗﺶ و در ﺗﻤــﺎﻣﯽ اﺑﻌــﺎد زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ،

ﻓــﺮدی، ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﻗﺘﺼــﺎدیاش، ﺧــﻮد را ﻣﺴــﻮول ﺑﺪاﻧــﺪ و ﻣــﺮدم را

ﺑﻪ راه درﺳـﺖ و ﻣﻌﺘـﺪل ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آن را در ﻗـﺮآن و ﺳـﻨّﺖ ﻣﺸـﺨﺺ

ﮐﺮده، ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ. ﻧﯿﺰ ﻫﻤـﯿﻦ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪا اﻧﺴـﺎن را از ﮐﺎرﻫـﺎی ﺑﯿﻬـﻮده

واﻧﺤﺮاﻓﯽ و رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﯽدارد.

ﺑــﺮ اﯾــﻦ اﺳــﺎس، ﻧﻘــﺶ اﯾﻤــﺎن ﺑــﻪ ﺧــﺪا، ﻧﻘــﺶ راﺑﻄــﻪ داﺷــﺘﻦ ﺑــﺎ

آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎرﻣﻄﻠﻖ و ﻧﻘــﺶ آراﻣــﺶ در دﻟﻬﺎﺳــﺖ و ﻧﯿــﺰ ﻧﻘــﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ ﺑــﺎ 25

ﮔﻤﺮاﻫﯽ، ﺑﯽﻗﯿـﺪی ، ﺗﺒـﺎﻫﯽ ، ﺷـﺮک ، ﺑـﺖ ﭘﺮﺳـﺘﯽ ، اﻓـﺮاط ﮔﺮاﯾـﯽ و ﻧﻘـﺶ

ﻫــﺪاﯾﺖ و راﺳــﺘﯽ و اﻋﺘﻤــﺎد اﻧﺴــﺎن ﺑــﻪ ﺧــﺪا در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﺮاﺣــﻞ ﺳــﻔﺮ

ﻃﻮﻻﻧﯽ ودﺷﻮار ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺑﺮﺳـﯿﻢ ﮐـﻪ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪای ﺗﻮاﻧـﺎ،

دو ﺑﻌﺪ دارد: ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﻓـﺮدی ، زﯾـﺮا را ﺑﻄـﮥ ﻣﯿـﺎن ﺑﻨـﺪه و آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎرش را

ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﻣــﯽدﻫــﺪ و ﯾــﮏ ﺑﻌــﺪ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﭼــﺮا ﮐــﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎی اﯾﻤــﺎن،

ﻫﻤﺎن وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ. ﭼـ ﻮن، اﯾﻤـﺎن ﻧﻔـﺲ را ﭘـﺎک ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و

آﻧﺮا ﺑـﻪ ﺧﺼـﻠﺘﻬﺎی ﻧﯿـﮏ ﻣﺠﻬـﺰ ﻣـﯽ ﺳـﺎزد و رﻓﺘـﺎر اﻧﺴـﺎن را در ﻋﻤـﻞ

اﺻﻼح و ﻣﻌﺘﺪل و راﺳـﺖ ﻣـﯽ ﮔﺮداﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ، ﻧﻘـﺶ ﺑﺰرﮔـﯽ

در ﺗﺤﻘــﻖ ﯾــﺎﻓﺘﻦ اﺻــﻞ ﻋــﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑــﺮی درﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت

اﻣﺖ دارد.

ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮم: ﺣﺪود ﻣﺤﺪودهای ﮐﻪ

ﺧﻸ ﻗــﺎﻧﻮﻧﯽ دارد و اﺧﺘﯿـﺎرات ﻓﻘﯿﻪ

ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری در اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده ﺑﺎ

ﻋﻨﻮان ﺛﺎﻧﻮی.

اﺧﺘﯿﺎرات ﻓﻘﯿﻪ ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری

از وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎی دﯾــﻦ اﺳــﻼم ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان آﯾﯿﻨــﯽ ﻫﻤﮕــﺎﻧﯽ ﺑــﺮای ﺑﺸــﺮ و

ﺑﺮایﺗﻤـﺎم زﻣﺎﻧﻬـﺎ و ﻣﮑﺎﻧﻬـﺎ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﯿﻮه ای ﺟﺎوﯾـﺪ ﮐـﻪ دوش ﺑـﻪ

دوش داﻧﺶ و ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﺳـﻮی ﻣـﺮ ﺣﻠـﮥ ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﭘـﯿﺶ ﻣـﯽ رود، آن اﺳـﺖ

ﮐــﻪ دراﯾــﻦ آﯾــﯿﻦ، ﻣﺤــﺪودهای ﺑــﺪون ﻗــﺎﻧﻮن رﻫــﺎ ﺷــﺪه اﺳــﺖ و اﯾــﻦ

ﻣﺤــﺪوده،ﺻــﻔﺤﻪای اﺳــﺖ ﮐــﻪ از ﻣﺘــﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری در ﮐﺘــﺎب و ﺳــﻨﺖ

ﺧـﺎﻟﯽ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ، ﯾﻌﻨـﯽ ﻣﺤــﺪودة ﻣﺒﺎﺣـﺎت اوﻟـﯽ . اﯾـﻦ ﻣﺤـﺪوده ، ﻫﻤــﺎن

ﻋﻨﺼﺮﺳﻮم در اﺳﻼم اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻋﻨﺼـﺮ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ در ﺷـﺮﯾﻌﺖ

اﺳﻼﻣﯽ ﭘﻮﯾﺎ و ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ:

ﻋﺎﻣــﻞ ﻧﺨﺴــﺖ : ﺷـــﺮﯾﻌﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ، ﺷـــﺮﯾﻌﺘﯽ اﺳــﺖ ﺟﺎوﯾـــﺪان،

ﻫﻤﯿﺸــﮕﯽ و ﺗﮑﺎﻣــﻞ ﯾﺎﻓﺘــﻪ ﮐــﻪ ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﻣﺸــﮑﻼت اﻧﺴــﺎن را در ﻫــﺮ

ﻋﺼــﺮو زﻣــﺎﻧﯽ در ﻃــﻮل ﺗــﺎرﯾﺦ و ﺑــﺮای ﻫﻤﯿﺸــﻪ ﺣــﻞّ ﮐﻨــﺪ، ﻫــﺮ ﭼﻨــﺪ

زﻣﺎﻧﻪ ﺗﺤﻮل ﯾﺎﺑﺪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﻨﺪ.

ﻋﺎﻣــﻞ دوم: ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﮐــﻪ در دوران ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﮐــﺮم (ص) و

ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﺒﺎرک او ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺷـﺪ، ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و

ارﮐﺎن آن ﺳﺎده ﺑﻮد، و روﺷـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻧـﻮع ﺗﺸـﮑﯿﻼت ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ

درﻋﺼــﺮ ﮐﻨــﻮﻧﯽ دردی را دوا ﻧﻤــﯽﮐﻨــﺪ، ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ در دوران28

ﺣﺎﺿــﺮ ﭘﯿﺸــﺮﻓﺖ ﮐــﺮده و ﺗﻤــﺎﻣﯽ دﺳــﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺳــﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی آن از ﻗﺒﯿــﻞ:

ﺳــــﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی اﻗﺘﺼــــﺎدی، آﻣﻮزﺷــــﯽ، اﺟﺘﻤــــﺎﻋﯽ، اداری، اﻣﻨﯿﺘــــﯽ،

ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﻧﻈﺎﻣﯽ، اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﻏﯿﺮه، ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ.

ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻮم: ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﭘﺎﯾـﺪار ﻫﻤﭽـﻮن ﻧﻈـﺎم ﻋﺒـﺎدات ﺑـﺮای

ﺣﮑﻮﻣــﺖ وﺿــﻊ ﮐــﺮد ﮐــﻪ در ﻃــﻮل ﺗــﺎرﯾﺦ، ﻫﻤﯿﺸــﻪ و در ﻫﻤــﮥ دوراﻧﻬــﺎ

ﺛﺎﺑــﺖ ﺑﻤﺎﻧــﺪ، زﯾــﺮا ﮐــﻪ ﻧﻈــﺎم ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺑــﺎ دﮔﺮﮔــﻮﻧﯽ زﻣــﺎن دﮔﺮﮔــﻮن

ﻣﯽﺷﻮدو ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﺑﻌﺎد زﻧـﺪﮔﯽ ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ ، ﺗﺤـﻮل ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ ، و ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان

ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣـﺖ در ﻋﺼـﺮ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ (ص) را ﺑـﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻋﺼـﺮ ﮐﻨـﻮﻧﯽ ﮐـﻪ

ﺗﻤﺎﻣﯽﺗﺸﮑﯿﻼت و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی آن ﺗﺤﻮل ﯾﺎﻓﺘﻪ، ﺗﻄﺒﯿﻖ داد.

ﻋﺎﻣــﻞ ﭼﻬــﺎرم: ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻣﻘــﺎم وﻻﯾــﺖ اﻣــﺮ (ﻓﺮﻣــﺎﻧﺮواﯾﯽ) را ﭘــﺲ

ازﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﯽ (ص) ﺑــﺮای اﻣﺎﻣـﺎن اﻃﻬـﺎر (ع) و در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ﺑــﺮای

ﻓﻘﯿﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗـﺮار داده ﮐـﻪ از ﺟﻤﻠـﮥ اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ اﻋﻠﻤﯿـﺖ اﺳـﺖ .

ﺑﻪﻃﻮرﻃﺒﯿﻌﯽ، وﻟـﯽ اﻣـﺮ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺴـﻮول و ﻣﮑﻠّـﻒ اﺳـﺖ ﮐـﻪ

ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دﯾـﻦ ، ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺗﺸـﮑﯿﻞ دﻫـﺪ . اﻟﺒﺘـﻪ ، در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ

ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻌﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

ﻋﺎﻣـﻞ ﭘــﻨﺠﻢ: وﻟــﯽ اﻣــﺮ ﻣﺠـﺎز ﻧﯿﺴــﺖ ، در اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ اﻟــﺰام آور

ﮐﻪدر ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘﺪس وﺿﻊ ﺷﺪه دﺧـﻞ و ﺗﺼـﺮّف ﮐﻨـﺪ ، ﻧﻈﯿـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ از

اﻧﺠﺎم واﺟﺐ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺣﺮام ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ.

ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎب ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺷـﺎرع ﻣﻘـﺪس ، ﻣﺤـﺪوده ای را29

در ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘــﺪس اﺳــﻼم ﺧــﺎﻟﯽ از ﻗــﺎﻧﻮن رﻫــﺎ ﮐﻨــﺪ و ﺑــﻪ وﻟــﯽ اﻣــﺮ

اﺧﺘﯿﺎرات ﮔﺴـﺘﺮده ای ﺑﺪﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان ﺛـﺎﻧﻮی در اﯾـﻦ ﻣﺤـﺪوده ﺑـﻪ

وﺿــﻊ ﻗــﺎﻧﻮن ﺑﭙــﺮدازد، و ﻗــﻮاﻧﯿﻦ و ﻧﻈــﺎﻣﯽ را ﺑــﺮای ﺣﮑﻮﻣــﺖ و ﺗﻤــﺎﻣﯽ

ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎ، ﺑﺨﺸﻬﺎ و ارﮐـﺎن آن ﭘـﯽ رﯾـﺰی ﮐﻨـﺪ ، ﮐـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ آن را اﯾﺠـﺎب

ﻣـ ﯽﮐﻨـﺪ ، و ﻫـﺮ زﻣـﺎن و دورهای ﺑـﺪان ﻧﯿـﺎز دارد ، و ﺧﻸﻫـﺎی ﻗــﺎﻧﻮﻧﯽ را

ﭘﺮﺳﺎزد.

از اﯾﻦ ﺟﺎ آﺷـﮑﺎر ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ وﺟـﻮد «ﻣﺤـﺪود ة ﺧـﺎﻟﯽ از ﻗـﺎﻧﻮن »

ﻧــﻪ ﮐﺎﺳــﺘﯽ در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎر ﻣــﯽرود و ﻧــﻪ ﺳــﻬﻞ

اﻧﮕــﺎری درآن، ﺑﻠﮑــﻪ وﺟــﻮد اﯾــﻦ ﻣﺤــﺪوده، ﻧﺸــﺎﻧﮕﺮ آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ

ﺷـ ﺮﯾﻌﺖ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ دوراﻧﻬـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﻃــﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ را ﻓﺮاﮔﯿــﺮد و

ﺗﻮان اﯾﻦ ﻓﺮاﮔﯿﺮی را ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

ﭼﮑﯿــﺪة ﺳــﺨﻦ: اﯾــﻦ ﮐــﻪ وﺿــﻊ ﯾــﮏ ﻧﻈــﺎم ﭘﺎﯾــﺪار ﺑــﺮای ﺣﮑﻮﻣــﺖ

دراﯾــﻦ ﻣﺤــﺪوده اﻣﮑﺎﻧﭙــﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴــﺖ، و ﺑــﻪ ﻫﻤــﯿﻦ دﻟﯿــﻞ، ﺷــﺎرع ﻣﺴــﺎﻟﻪ

ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری و وﺿـﻊ ﮐـﺮدن ﻧﻈـﺎم و ﻗـﺎﻧﻮن در ﺣـﺪود اﯾـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ را ﺑـﻪ

وﻟﯽ اﻣﺮ ﺳﭙﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻣﻘﺘﻀـﯿﺎت ، ﺷـﺮاﯾﻂ و ﻧﯿـﺎز ﻫـﺮ زﻣـﺎن

و دورهای ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺛﺎﻧﻮی ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازد و ﺧﻸ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﭘﺮ ﮐﻨﺪ.

اﻣــﺎ ﻧﻈــﺎم ﻧﻈــﺎرت و ﺑﺎزرﺳــﯽ در اﺳــﻼم، وﻇﯿﻔــﮥ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ

درﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ. در ﻋﺼــﺮ ﺣﻀــﻮر، ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در وﺟــﻮد

ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم(ص) و ﭘـــﺲ از او در وﺟـــﻮد اﻣﺎﻣـــﺎن ﭘـــﺎک(ع) ﺗﺠﻠـــﯽ30

ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. از اﯾـﻦ رو، اﺣﺘﻤـﺎل ﻧﻤـﯽ رود ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ (ص) ﺑـﻪ وﺿـﻊ ﺑﺮﻧـﺎ ﻣـﮥ

اﻗﺘﺼﺎدی، ﯾﺎآﻣﻮزﺷﯽ و ﯾﺎ اداری ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺗﺼـﺎدﻓﯽ ﺑﭙـﺮدازد، ﺑـﯽ آن ﮐـﻪ

ﻫﻤﮥ اﺑﻌـﺎد ﻣﺜﺒـﺖ و ﻣﻨﻔـﯽ و ﺷـﺮاﯾﻂ و ﺟﺰﺋﯿـﺎت اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ را ﺑﺮرﺳـﯽ

ﮐﻨﺪ واﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ آن را ﮔـﺮدآورد و اﮔـﺮ ﭼﻨـﯿﻦ ﮐﻨـﺪ، از وﻇﯿﻔـﻪ

اﻟﻬــﯽﺧــﻮﯾﺶ ﺳــﺮﺑﺎز زده اﺳــﺖ و اﯾــﻦ اﻣــﺮ در ﺣــﻖ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﮐــﺮم(ص)

ﻧﺎﻣﺤﺘﻤــﻞاﺳــﺖ. ﺑﻌــﻼوه، وی ﻣﻌﺼــﻮم اﺳــﺖ و اﺣﺘﻤــﺎل ﺧﻄــﺎ در ﺣــﻖ او

وﺟﻮد ﻧﺪارد.

اﻣــﺎ در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ، ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در وﺟــﻮد ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ ﺷــﺮاﯾﻂ

ﻋﯿﻨﯿـﺖ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑــﺪ و اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨــﺪ از: اﻋﻠﻤﯿـﺖ ، ﻋـﺪاﻟﺖ ، اﻣﺎﻧــﺖ،

اﺧﻼص، ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﺟﺮای اﺣﮑـﺎم اﻟﻬـﯽ ، ﭘﯿـﺎده ﮐـﺮدن اﺻـﻞ ﻋـﺪاﻟﺖ و

ﺑﺮاﺑـﺮی در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت اﻣــﺖ ﺑــﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧــﻪ ﺗﻌــﺎرف و ﺑــﻪ ﮐــﺎرﮔﯿﺮی

اﺧﺘﯿﺎرات ﺧﻮد ﺑﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕـﺬاری ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮا ن ﺛـﺎﻧﻮی ، در ﻣﺤـﺪوده ای ﮐـﻪ

ﺧﻸ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز زﻣﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺸﻮر.

ﺑــﺮ اﯾــﻦ اﺳــﺎس، ﻓــﺮض ﮐﻨــﯿﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ ﺷــﺮاﯾﻂ،ﺗــﻮان

ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾﻌﻨـﯽ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺑـﺮای اﯾـﻦ اﻗـﺪام ﻣﻨﺎﺳـﺐ

ﺑﺎﺷﺪ و ﻣـﺎﻧﻊ داﺧﻠـﯽ و ﺧـﺎرﺟﯽ وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺮ وی واﺟـﺐ

اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ:

اوﻻً: ﻣﺠﻠــﺲ ﺷــﻮرا ﺗﺸــﮑﯿﻞ دﻫــﺪ. و اﯾــﻦ ﻣﺠﻠــﺲ از داﻧﺸــﻤﻨﺪان

ﺑﺮﺟﺴــﺘﻪ، اﻧﺪﯾﺸــﻤﻨﺪان، ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن و اﻓــﺮاد اﻣــﯿﻦ و ﺑــﺎ اﺧــﻼص از 31

ﺳﺮاﺳﺮﮐﺸــﻮر ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺷــﻮد . و آﻧﮕــﺎه ﺑــﺎ ﮐﻤــﺎل ﺑــﯽﻃﺮﻓــﯽ درﺑــﺎرة

ﺗﺸــﮑﯿﻞ دوﻟــﺖ از اﻓــﺮاد ﮐــﺎردان ، ﻻﯾــﻖ، ﻣــﻮﻣﻦ و ﺑــﺎ اﺧــﻼص، ﺑــﺎ

ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠـﺲ ﺑـﻪ راﯾﺰﻧـﯽ ﺑﭙـﺮدازد . ﭼـ ﻮن، ﻣﯿـﺰان و ﻣﻌﯿـﺎر ﮔـﺰﯾﻨﺶ

اﻓﺮاد در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﯽ و ﺷـﺮﻋﯽ ، ﻫﻤـﯿﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﺳـﺖ ، اﻣـﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎ

و ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎی دﯾﮕــﺮاز ﻗﺒﯿــﻞ ﻧــﮋاد، ﺣــﺰب و اﻣﺜــﺎل آن، از دﯾــﺪﮔﺎه اﺳــﻼم

ﻫــﯿﭻ ارزﺷــﯽ ﻧــﺪارد. ﻫــﺮ ﭼﻨــﺪ ﮐــﻪ اﯾــﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫــﺎ در ﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎی ﻏﯿــﺮ

اﺳــﻼﻣﯽ ﻣﻌﺘﺒــﺮ اﺳــﺖ وﺗﻔــﺎوت ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺎ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿــﺮ

اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ.

ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ، اﮔــﺮ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در ﯾــﮏ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺨﻮاﻫــﺪ

ﺑﻪوﺿﻊ ﺑﺮﻧـﺎ ﻣـﮥ اﻗﺘﺼـﺎدی ، آﻣﻮزﺷـﯽ ، اداری، اﻣﻨﯿﺘـﯽ ﯾـﺎ اﯾﺠـﺎد ﻃﺮﺣـﯽ

ﺑﭙﺮدازد، ﺑﺎﯾﺪ در آﻏﺎز، اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ ﻃـﺮح را ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪان ،

داﻧﺸــﻮران، ﻓﺮﻫﻨﮕﯿــﺎنِ ﻣــﻮﻣﻦ و ﺑــﺎ اﺧــﻼص و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن ﻣﻮﺿــﻮع،

ﺑــﻪﺗﻔﺼــﯿﻞ ﺑﺮرﺳــﯽ ﮐﻨــﺪ و ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺟﺰﺋﯿــﺎت، ﺷــﺮاﯾﻂ، اﺑﻌــﺎد، آﯾﻨــﺪه و

ﻣﻘﺪار ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ آن را ﺑﺴـﻨﺠﺪ و ﭘـﺲ از ﺗﮑﻤﯿـﻞ ﺑﺮرﺳـﯽ و اﻃﻤﯿﻨـﺎن ﺑـﻪ

ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ، آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را وﺿﻊ و ﯾﺎ آن ﻃﺮح را اﺣﺪاث ﮐﻨﺪ.

ﺑﺮای ﺣﺎﮐﻢ (وﻟـﯽ ﻓﻘﯿـﻪ ) روا ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ ﻃﺮﺣـﯽ را ﺑـﺪون

ﺑﺮرﺳﯽ و ﺳﻨﺠﺶ اراﺋﻪ دﻫﺪ، زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐـﺎر ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﻠـﻒ ﺷـﺪن

ﺑﯿــﺖ اﻟﻤــﺎل ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣــﺪ، و اﯾــﻦ ﺟﻨــﺎﯾﺘﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑﺨﺸــﯿﺪه

ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﺮای وﻟﯽ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﮑـﺎن ﻧـﺪارد ﮐـﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ 32

ﮐﺎریﺑﺰﻧﺪ. ﭼـﺮا ﮐـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ، اﻣﺎﻧﺘـﺪاری و ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻮدن او ﻣـﺎﻧﻊ

از اﯾﻦ اﻗﺪام ﻣـﯽ ﺷـﻮد . ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، ﻓـﺮض اراﺋـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﯾـﺎ ﻃـﺮح ﺑـﺪون

ﺑﺮرﺳﯽ وﺗﺤﻘﯿـﻖ از ﯾﮑﺴـﻮ ﺑـﺮ ﺧـﻼف ﻋـﺪاﻟﺖ ، اﻣﺎﻧـﺖ و ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد

ﺑــﻮدن اوﺳــﺖ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ ﺑــﺎ ﻣﺎﻣﻮرﯾــﺖ دﯾﻨــﯽ او ﮐــﻪ ﺑﺎﯾــﺪ آن

ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻃﺮح راﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﺮد، ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد.

از اﯾــﻦ ﺟــﺎ آﺷــﮑﺎر ﻣــﯽﺷــﻮد ﮐــﻪ ﻧﻈــﺎم ﻧﻈــﺎرت و ﺑﺎزرﺳــﯽ ﺑﺎﯾــﺪ

درﺗﻤــﺎﻣﯽ دﺳــﺘﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺑﺨﺸــﻬﺎی ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺟــﺎری ﺑﺎﺷــﺪ. ﭼــﺮا ﮐــﻪ از

ﯾﮑﺴﻮﺑﺎﯾﺪ اﯾـﻦ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﭘـﺲ از ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗﻤـﺎم ﺟﻮاﻧـﺐ و ﺷـﺮاﯾﻂ آن

اﯾﺠــﺎد ﺷــﻮد و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ، ﻧﻈــﺎم ﺑﺎزرﺳــﯽ در اﺳــﻼم ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ

ﻧﻈﺎﻣﯽﭘﺎﯾﺪار و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻠﮑـﻪ اﯾـﻦ ﻧﻈـﺎم ﺑـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎ

و ﺗﺤﻮل و ﺗﻮﺳﻌﮥ آن در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣـﺎﻧﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ

دﻟﯿــﻞ، وﺿــﻌﯿﺖ آن در ﻫــﺮ ﻋﺼــﺮی ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در ﻫﻤــﺎن

ﻋﺼﺮ اﺳﺖ.

واﻧﮕﻬـــﯽ وﺿـــﻊ ﻧﻈـــﺎم دﺳـــﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘـــﯽ از ﻗﺒﯿـــﻞ ﻧﻈـــﺎم

اداری،آﻣﻮزﺷــﯽ، اﻣﻨﯿﺘــﯽ و... در ﻣﺤــﺪودهای اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺧــﻸ ﻗــﺎﻧﻮﻧﯽ

وﺟــﻮد دارد، زﯾــﺮا ﺻــﻼﺣﯿﺖ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ ﺑــﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری و وﺿــﻊ

ﻗــﻮاﻧﯿﻦ ﺗﻨﻬــﺎ در ﺣــﺪود ﻫﻤــﯿﻦ ﻣﺤــﺪوده اﺳــﺖ ﻧــﻪ در ﻫﻤــﻪ ﺟــﺎ، و اﯾــﻦ

ﻣﺤــﺪوده ﻫــﻢ ﻣﺤــﺪودة ﮔﺴــﺘﺮدهای اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﺮای وﺿــﻊ ﻗــﻮاﻧﯿﻦ ﺑــﺮ

ﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز زﻣﺎن وﭘﺮ ﮐﺮدن ﺧﻸ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ. 33

ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﯽ دﯾﮕـﺮ : ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ در ﻋﺼـﺮ ﻏﯿﺒـﺖ ،

ﺑﺎﯾﺪ دارای وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ:

1 ـ داﻧــﺎ و ﻓﻘﯿــﻪ ﺑــﻪ اﺣﮑــﺎم ﻓﻘﻬــﯽ اﺳــﻼﻣﯽ و ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﺴــﺎﺋﻞ آن و

ﻧﯿﺰدر اﯾﻦ اﺣﮑﺎم از دﯾﮕﺮ ﻓﻘﯿﻬﺎن ﻋﺼﺮ ﺧﻮد داﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ.

2 ـ ﻋﺎدل و اﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ.

3 ـ در اﺟــﺮای اﺣﮑــﺎم اﻟﻬــﯽ ﻗــﺎﻃﻊ و ﺗﻮاﻧﻤﻨــﺪ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺗــﺎ ﺑﺘﻮاﻧــﺪ

ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮی ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت ﺟﺎﻣﻌــﻪ را ﺗﺤﻘــﻖ ﺑﺨﺸــﺪ، و ﺑــﺪون در

ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮی از ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨﺪ.

اﮔﺮ ﻓﻘﯿـﻪ دارای اﯾـﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ، وﻻﯾـﺖ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪﺑﺮای

او ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ دارد ﮐـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ را ﺑﺮاﺳـﺎس اﺻـﻞ

«ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ» ﺗﺸــﮑﯿﻞ دﻫــﺪ. اﻟﺒﺘــﻪ، در ﺻــﻮرﺗﯽ ﮐــﻪ ﻣــﺎﻧﻌﯽ ﺑــﺮای

ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ، ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ ﺣــﻖ دارد ﮐــﻪ در

ﺗﻤﺎﻣﯽﺷـﻮون ﺣﮑﻮﻣـﺖ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ و ﺑﺨﺸـﻬﺎی آن دﺧﺎﻟـﺖ ﮐﻨـﺪ، ﺑـﺎ اﯾـﻦ

ﻫﺪف ﮐﻪ اﺻﻞ ﺗـﻮازن و ﻋـﺪاﻟﺖ در ﻣﯿـﺎن ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻃﺒﻘـﺎت اﻣـﺖ را ﭘـﺎس

ﺑــﺪارد، اﺻــﻠﯽ ﮐــﻪ اﺳــﻼم، ﺳــﺨﺖ ارزش ﺑــﺮای آن ﻗﺎﺋــﻞ اﺳــﺖ. ﺣﺘــﯽ

ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ( وﻟﯽ ﻓﻘﯿﻪ) ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ در اﻣـﻮر ﺑﺨـﺶ ﺧﺼﻮﺻـﯽ ﻧﯿـﺰ دﺧﺎﻟـﺖ

ﮐﻨـﺪ و اﯾــﻦ زﻣـﺎﻧﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ اﯾـﻦ ﺑﺨــﺶ ﺑﺨﻮاﻫــﺪ ﺑـﺮ ﺛﺮوﺗﻬــﺎی ﮐﺸــﻮر

ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد، ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ ای ﮐـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺗﺰﻟـﺰل ﻋـﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑـﺮی در ﻣﯿـﺎن 34

اﻗﺸﺎر اﻣﺖ ﮔﺮدد، و در اﯾﻦ ﻫﻨﮕـﺎ م اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﺎﯾـﺪ ﺟﻠـﻮ او

را ﺑﮕﯿــﺮد و ﺗﻨﻬــﺎ درﻣﺤــﺪودهای ﮐــﻪ ﺑــﻪ اﺻــﻞ ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺗــﻮازن آﺳــﯿﺐ

ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ ﺑﻪ وی اﺟﺎزة ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺪﻫﺪ.

از ﺑــﺎب ﻧﻤﻮﻧــﻪ، ﻓــﺮض ﮐﻨــﯿﻢ ﮐــﻪ ﺷﺨﺼــﯽ از اﻣﮑﺎﻧــﺎﺗﯽ ﺑﺮﺧــﻮردار

اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﺑــﺎ ﺑــﻪ ﮐــﺎرﮔﯿﺮی آﻻت و اﺑــﺰار ﺟﺪﯾــﺪ، ﺑﺨﺸــﻬﺎی

وﺳــﯿﻌﯽ اززﻣــﯿﻦ را اﺣﯿــﺎ ﮐﻨــﺪ و در اﺧﺘﯿــﺎر ﺑﮕﯿــﺮد. از آن ﺟــﺎ ﮐــﻪ اﯾــﻦ

ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آﺳـﯿﺐ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ

ﺗﺰﻟﺰل آن ﺷﻮد، ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان ﺛـﺎﻧﻮی ، وی را از اﯾـﻦ

ﮐــﺎر ﻣﻨــﻊ ﮐﻨــﺪ، ﺟــﺰدر ﺣــﺪودی ﮐــﻪ ﺑــﺎ اﻫــﺪاف واﻻی اﺳــﻼم ﺳــﺎزﮔﺎر

ﺑﺎﺷﺪ.

ﭘﯿﺸـﺘﺮ ﺑﯿـﺎن ﺷــﺪ ﮐـﻪ ﺗﺸــﮑﯿﻞ دوﻟـﺖ ( ﺗﻌﯿـﯿﻦ اﻋﻀــﺎی ﮐﺎﺑﯿﻨـﻪ ) ﺑﺎﯾــﺪ

ﺗﻮﺳــﻂ ﻣﺠﻠــﺲ ﺷــﻮرا اﻧﺠــﺎم ﺷــﻮد، و اﯾــﻦ ﻣﺠﻠــﺲ ﻫــﻢ ﺑﺎﯾــﺪ از

داﻧﺸــﻤﻨﺪان، ﻣﺘﻔﮑــﺮان و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن اﻣــﯿﻦ و ﺑــﺎ اﺧــﻼص ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺷــﺪه

ﺑﺎﺷﺪ. زﯾﺮا اﯾﻨﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ از ﻣﯿـﺎن اﻓـﺮاد ﻻﯾـﻖ ، ﻣﺘﻔﮑـﺮ، ﻣﺘﺨﺼـﺺ ، و

ﻣــﻮﻣﻦ و ﺑــﺎ اﺧــﻼص، اﻋﻀــﺎی دوﻟــﺖ را ﺑــﺮ ﻣــﯽﮔﺰﯾﻨﻨــﺪ. اﻟﺒﺘــﻪ، اﯾــﻦ

اﻧﺘﺨــﺎب را ﭘــﺲاز زﻣــﺎﻧﯽ اﻧﺠــﺎم دﻫﻨــﺪ ﮐــﻪ ﺳــﻮاﺑﻖ اﻓــﺮاد را ﺑــﻪ ﺷــﮑﻞ

ﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و دﻗﯿﻖﺑﺮرﺳـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ، اﻃﻼﻋـﺎت درﺑـﺎر ة آﻧـﺎن را ﮔـﺮد آورﻧـﺪ،

ﺷﺮاﯾﻂ، ﻣﯿﺰانﭘﺎﯾﺪاری و ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪی اﯾﺸـﺎن را ﺑﺴـﻨﺠﻨﺪ و اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ

ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞﺧـﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽـﻮن ﻓﺮﻗـﻪ ﮔﺮاﯾـﯽ و ﺣـﺰب ﭘﺮﺳـﺘﯽ و اﻣﺜـﺎل آن35

ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ.

اﯾــﻦ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺎ اﺣــﺮاز ﺷــﺮاﯾﻄﯽ ﮐــﻪ ﺑﯿــﺎن ﮐــﺮدﯾﻢ،

ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد ﭘــﺎک ﺑــﺎ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺑﺨﺸــﻬﺎ و ﻋﻨﺎﺻــﺮی ﮐــﻪ آن را

ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪو ﻧﯿﺰ ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ از ﮐـﻼه ﺑـﺮداری ، ﻓﺴـﺎد

اداری، ﻣــﺎﻟﯽ، اﺧﻼﻗــﯽ و ﺳــﻬﻞ اﻧﮕــﺎری در ﮐــﺎر و اﻧﺠــﺎم وﻇﯿﻔــﻪ دوری

ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد.

ﺑــﻪ ﻫﻤــﯿﻦ دﻟﯿــﻞ، ﭼﻨــﯿﻦ ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ، ﮐﺸــﻮر را ﺑــﻪ ﺳــﻮی ﺗﺤــﻮل،

ﺷــﮑﻮﻓﺎﯾﯽ، ﭘﯿﺸــﺮﻓﺖ، اﻣﻨﯿــﺖ و آراﻣــﺶ ﭘــﯿﺶ ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﺮد. در ﺣــﺎﻟﯽ

ﮐــﻪ اﮔــﺮ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺑــﺎ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻــﺮ و ﺑﺨﺸــﻬﺎی ﺧــﻮد ﭘــﺎک ﻧﺒﺎﺷــﺪ،

ﮐﺸﻮر راﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﻧﺒﻮدن آراﻣﺶ ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ.

ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻧﺘﯿﺠـﻪ رﺳـﯿﺪﯾﻢ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻫﻤـﮥ

ﺷــﺮاﯾﻂ را داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد ﮐــﻪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻــﺮ

وﺑﺨﺸـﻬﺎی آن ﭘــﺎک اﺳــﺖ و از ﻫــﯿﭻ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﯿﺮوﻧــﯽ ﺗــﺎﺛﯿﺮ ﻧﻤــﯽﭘــﺬﯾﺮد.

درﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ اﮔــﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳــﻼﻣﯽ واﺟـﺪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﻧﺒﺎﺷــﺪ، ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧــﺪ

ازدﺧﺎﻟﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاری اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ.

در اﯾــﻦ ﺟــﺎ روﺷــﻦ ﻣــﯽﺷــﻮد ﮐــﻪ ﻣــﺘﻬﻢ ﮐــﺮدن ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ

ﺑﻪ«ﺧـﻮد ﮐـﺎﻣﮕﯽ »، از ﻧﺎآﮔـﺎﻫﯽ ، ﺗﻌﺼـﺐ ، دﺷـﻤﻨﯽ ، ﻋـﺪم ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻧﻈـﺎم

اﺳــﻼﻣﯽ و ﺗﺼــﻮر اﯾــﻦ ﮐــﻪ ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ از آن ﭼﻨــﺎن آزادی ﻋﻤــﻞ

ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﭼـﻪ را ﺑﺨﻮاﻫـﺪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽ دﻫـﺪ و ﻫـﺮ ﭼـﻪ را 36

ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎمﻧﻤﯽدﻫﺪ، ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿـﺮد . ﭼـﺮا ﮐـﻪ ﭘﯿﺸـﺘﺮ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮدﯾﻢ

ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ( وﻟـﯽ ﻓﻘﯿـﻪ ) از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎﻣﻮر اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﻫـﻞ

ﺣــﻞّ و ﻋﻘــﺪ، داﻧﺸــﻤﻨﺪان، ﻣﺘﻔﮑــﺮان، ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن، اﻣﯿﻨــﺎن و ﺻــﺎﻟﺤﺎن

درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و راﯾﺰﻧﯽ ﺑﭙﺮدازد.

ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ، ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ ﻣﻮﻇــﻒ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﭘﯿﺮاﻣــﻮن رﻓﺘــﺎر

ﺷﺨﺼــﯽﻫــﺮ ﮐــﺪام از اﻋﻀــﺎی دوﻟــﺖ، ﺑــﻪ ﻃــﻮر دﻗﯿــﻖ و ﺑــﺎ ﮐﻤــﺎل ﺑــﯽ

ﻃﺮﻓــﯽ ﺗﺤﻘﯿــﻖﮔﺴــﺘﺮده و ﻓﺮاﮔﯿــﺮ اﻧﺠــﺎم دﻫــﺪ و ﺑــﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫــﺎی وﯾــﮋهای

ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺎﮐﯽ، ﻟﯿﺎﻗـﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪی و ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﺑـﻮدن اﯾـﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎ ﺑـﺮ آن

ﻓﺮد، وی را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻀـﻮ دوﻟـﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨـﺪ . ﺑﻌـﻼوه ، ﺷـﺮط اﺳـﺖ ﮐـﻪ

ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدل، اﻣﯿﻦ و ﻣﻮﺛـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ، و اﯾـﻦ ﺷـﺮط ﺑـﻪ وی اﺟـﺎزه

ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ.

ﻧﻘﺶ ﺣﻮزهﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ در ﻣﺘﺒﻠﻮر

ﺳﺎﺧﺘﻦرﯾﺸـﻪداری ﻣﺴﻠﻤـﺎﻧﺎن در

اﻧﺪﯾﺸﻪ وﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻌﺘﺪل ﺑﺮ ﺿﺪ

اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎیاﻓﺮاﻃﯽ و ﻣﻨﺤﺮف

ﻧﻘﺶ ﺣﻮزهﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ

ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳـﻼﻣﯽ ﯾـﮏ رﮐـﻦ اﺳﺎﺳـﯽ در ﻣﺎﻫﯿـﺖ اﺳـﻼم

ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽ رود و اﯾـﻦ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻫـﻢ ﻋﺒـﺎدات و ﻫـﻢ ﻣﻌـﺎﻣﻼت را درﺑـﺮ

ﻣــﯽﮔﯿــﺮد. ﺣــﻮزهﻫــﺎی ﻋﻠﻤﯿــﻪ ﺑــﺰرگ ﻧﻈﯿــﺮ ﻧﺠــﻒ اﺷــﺮف، ﻗــﻢ و

دﯾﮕﺮﺣﻮزهﻫﺎ ﮐﺎر ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﭘـﮋوﻫﺶ درﺑـﺎر ه ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﻮاع اﯾـﻦ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ

را ﺑﺮﻋﻬــﺪه دارﻧــﺪ. اﯾــﻦ ﭘﮋوﻫﺸــﻬﺎ ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﻪ ﻣﻨﺒــﻊ ﮐﺘــﺎب و ﺳــﻨّﺖ اﻧﺠــﺎم

ﻣﯽﺷﻮد وﻫﺮ اﻧﺪازه ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﮐﻨـﺪ و ژرف ﺗـﺮ و ﭘﺮداﻣﻨـﻪ ﺗـﺮ ﺷـﻮد ﻫﺮﮔـﺰ

از اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ رﻓـﺖ ، وﮔﺮﻧـﻪ ﻣـﺮدود ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد . ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ

ﺳــﺒﺐ، در اﯾــﻦﭘﮋوﻫﺸــﻬﺎ، اﻧﺪﯾﺸــﻪ ﻫــﺎی اﻓﺮاﻃــﯽ و ﻣﻨﺤــﺮف ﯾﺎﻓــﺖ

ﻧﻤﯽﺷﻮد، زﯾﺮا ﮐﻪﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺿـﺪ اﻓـﺮاط ﮔﺮاﯾـﯽ و ﺗـﺮور ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﯽ

اﺷﮑﺎل و اﻧﻮاع آن اﺳﺖ.

ﺑــﻪ ﺑﯿــﺎﻧﯽ دﯾﮕــﺮ: اﯾــﻦ ﺣﺮﮐــﺖ ﻓﮑــﺮی و اﺟﺘﻬــﺎدی ﮐــﻪ در ﻃــﻮل

ﺗــﺎرﯾﺦرﻧــﮓ و ﻧﺸــﺎن اﺳــﻼﻣﯽ دارد، اﻓﻘﻬــﺎی ذﻫــﻦ را ﻣــﯽﮔﺸــﺎﯾﺪ و

ﻣﺸــﻌﻞ ﻓــﺮوزان ﮐﺘــﺎب و ﺳــﻨّﺖ را در ﻫــﺮ زﻣــﺎﻧﯽ ﺑﺮﻣــﯽدارد و ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ

اﯾــﻦ ﺣﺮﮐــﺖ ﻓﮑــﺮی و اﺟﺘﻬــﺎدی ـ ﮐــﻪ ﺑــﺎ ﺗﺤــﻮل و ﮔﺴــﺘﺮش زﻧــﺪﮔﯽ

اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ در زﻣﯿﻨــﻪﻫـﺎی ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﻓـﺮدی ، ﻣــﺎدی و ﻣﻌﻨــﻮی،

در ﻫــﺮدورهای ﭘﯿﺸــﺮﻓﺘﻪﺗــﺮ و ژرﻓﺘــﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ ـ در اﺳــﻼم ﻧﺒــﻮد، 39

اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺪﯾﺸـﻪ و ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ ﮐـﻪ در ﻋﺼـﺮ ﻏﯿﺒـﺖ از

ﮐﺘــﺎب وﺳــﻨﺖ اﺳــﺘﻨﺒﺎط ﻣــﯽﺷــﺪه، ﺗﺒﻠــﻮر ﭘﯿــﺪا ﻧﻤــﯽﮐــﺮد، و اﮔــﺮ اﯾــﻦ

ﺣﺮﮐﺖ ﻓﮑﺮی واﺟﺘﻬـﺎدی اداﻣـﻪ ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﻓـﺖ ، ﻣﺸـﮑﻼت ﺿـﺮوری ﺟﺪﯾـﺪ

در ﻫﺮ ﻋﺼﺮی ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ ﺣﻞ ﻧﻤﯽﺷﺪ.

از اﯾـــﻦ ﺟـــﺎ ﭘﯿﺸـــﺮﻓﺖ داﻧـــﺶ ﻓﻘـــﻪ و ﮔﺴـــﺘﺮش آن در ﺗﻤـــﺎﻣﯽ

زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﺣﺴـﺎس و ﺿـﺮوری در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﯾﺦ ، ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪة اﺻـﺎﻟﺖ

ﻓﮑـﺮی وﺷﺨﺼــﯿﺖ دﯾﻨـﯽ ﻣﺴــﺘﻘﻞ و ﺑﺮﺟﺴـﺘﮥ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ . ا ز اﯾــﻦ

رو، در ﭘﮋوﻫﺸــﻬﺎ و ﺗﺤﺼـــﯿﻼت ﺣـــﻮزوی، اﻧﺪﯾﺸــﻪ ﻫـــﺎی اﻓﺮاﻃـــﯽ و

ﻣﻨﺤﺮف ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد، زﯾﺮا ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﭘﮋوﻫﺸـﻬﺎ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـ ﻪ ﻣﻨﺒـﻊ ﮐﺘـﺎب و

ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺿﺪ اﻓﺮاﻃﯽﮔﺮی و ﺗـﺮور ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم اﻧـﻮاع آن ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ .

ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﺳــﺮﭼﺸــﻤﮥ اﻓــﺮاطﮔﺮاﯾــﯽ و ﺗــﺮور، ﻧﺎآﮔــﺎﻫﯽ ، ﺧﯿﺎﻧــﺖ،

ﺧﻮدﺧــﻮاﻫﯽ، ﺗﻌﺼــﺐ ﮐﻮرﮐﻮراﻧــﻪ و دﺷــﻤﻨﯽ اﺳــﺖ، زﯾــﺮا ﻓــﺮد اﻓﺮاﻃــﯽ،

ﻧﺎآﮔﺎه، ﺧﻮدﺧﻮاه وﺧﯿﺎﻧـﺖ ﭘﯿﺸـﻪ ای اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧـﺮد، ﺷـﻌﻮر و اﻧـﺪ ﯾﺸـﮥ

ﺧــﻮد را ازدﺳــﺖ ﻣــﯽدﻫــﺪ. زﯾــﺮا ﮐﺴــﯽ ﮐــﻪ از ﮐــﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸــﻪ

ﺑﺮﺧــﻮردار ﺑﺎﺷــﺪ، ﻧــﻪ ﺧــﺮد، ﻧــﻪ دﯾــﻦ و ﻧــﻪ اﻧﺴــﺎﻧﯿﺖ او ﻣــﯽﭘــﺬﯾﺮد ﮐــﻪ

ﺑــﯽﮔﻨﺎﻫــﺎن، ﮐﻮدﮐــﺎن، زﻧــﺎن و ﭘﯿﺮﻣــﺮدان را ﺑــﺎ ﺷــﯿﻮهای ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎراﻧــﻪ و

ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﮑﺸـﺪ، ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﭼﭙـﺎول اﻣـﻮال و آدمرﺑـﺎﯾﯽ و دﯾﮕـﺮ اﻋﻤـﺎﻟﯽ

ﮐﻪ ﻋﻘﻼً و ﺷﺮﻋﺎً ﻣﺮدود اﺳﺖ، دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ.

از اﯾــﻦ رو، ﺑــﺮ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻋﻠﻤــﺎی ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن و رﻫﺒــﺮان ﺳﯿﺎﺳــﯽ آﻧــﺎن40

اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺑﻬـﺮه ﮔﯿـﺮی از ﻫﻤـﮥ اﺑـﺰار ﻣﻤﮑـﻦ ، ﺳـﺨﻦ و ﺻـﻔﻮف ﺧـﻮد

راﺑــﺮای ﺑﺮرﺳــﯽ و درﻣــﺎن ﻣﺸــﮑﻞ ﺗﺮورﯾﺴــﻢ ﯾﮑــﯽ ﮐﻨﻨــﺪ و ﻣﺘﺤــﺪ

ﺷﻮﻧﺪ،زﯾﺮا ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﯾﮏ ﻏـﺪة ه ﺳـﺮﻃﺎﻧﯽ در ﭘﯿﮑـﺮ اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ

ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪآن را رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﮐﺮد. 41

ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻔﺎوت آن

ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ

ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎدﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری و

ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ

ﮐﺴــﯽ ﮐــﻪ از اﺻــﻮل اﻗﺘﺼــﺎد اﺳــﻼﻣﯽ آﮔــﺎﻫﯽ داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ، در

ﻣــﯽﯾﺎﺑــﺪ ﮐــﻪ اﯾــﻦ اﻗﺘﺼــﺎد، ﯾــﮏ دﯾــﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼــﺎدی ﻣﺴــﺘﻘﻞ در ﺑﺮاﺑــﺮ

اﻗﺘﺼــﺎد ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪداری و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴــﺘﯽ اﺳــﺖ و ﻧﺸــﺎﻧﻪﻫــﺎ، ﺑﺮاﺑــ ﺮی و

اﻋﺘــﺪال ﺧــﻮدرا دارد. ﻫــﻢ از ﻟﺤــﺎظ دروﻧــﯽ و ﻫــﻢ از ﻟﺤــﺎظ ﺷــﮑﻞ و

ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﺎآن دو ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.

اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری ﺑﺮ ﭘﺎﯾـﻪ اﺻـﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﺑـﯽ ﺣـﺪ و ﺣﺼـﺮ اﻓـﺮاد

اﺳﺘﻮار اﺳـﺖ و اﺻـﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨـﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ دوﻟـﺖ را، ﺟـﺰ

درﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص، ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد.

اﻗﺘﺼــﺎد ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴــﺘﯽ ، ﺑــﺮ ﭘــﺎ ﯾــﮥ اﺻــﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﻫﻤﮕــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ

ﻫﻤﺎنﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﻟﺖ اﺳﺖ اﺳـﺘﻮار ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﺧﺼﻮﺻـﯽ ﯾﻌﻨـﯽ

ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻓﺮاد را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد.

اﻣﺎ اﻗﺘﺼﺎد اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ اﺻـﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ دو ﮔﺎﻧـﻪ اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ .

زﯾﺮا ﮐﻪ اﺳﻼم ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﻫﻤﮕـﺎﻧﯽ را ﻣـﯽ ﭘـﺬﯾﺮد، ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ

ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻓﺮاد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ.

اﯾﻦ از ﯾﮑﺴﻮ و از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﻓـﺮدی در اﺳـﻼم ﺑـﺮ ﭘـﺎ ﯾـﮥ 43

اﺻﻞ »اﻗﺘﺼﺎد آزاد» اﺳﺘﻮار اﺳـﺖ . اﻟﺒﺘـﻪ ، در ﺣـﺪودی ﮐـﻪ اﺳـﻼم اﺟـﺎز ة

آﻧـﺮا داده ﺑﺎﺷــﺪ، ﺑــﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨــﺎ ﮐـﻪ اﻓــﺮاد، در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی

ﺧﻮد آزادﻧﺪ، ﻣﮕﺮ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـ ﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣﻤﻨـﻮع اﺳـﺖ ﻧﻈﯿـﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠـ ﻪ رﺑـﻮی

وﺧﺮﯾــﺪ و ﻓــﺮوش ﺷــﺮاب، ﮔﻮﺷــﺖ ﻣــﺮدار و ﺧــﻮک، اﺣﺘﮑــﺎر، ﺗﻘﻠــﺐ

واﻣﺜﺎل آن.

ﺧﻼﺻــﮥ ﺳــﺨﻦ: اﺳــﻼم ﺑــﻪ ﻓــﺮد اﺟــﺎزه داده اﺳــﺖ ﮐــﻪ آزاداﻧــﻪ ﺑــﻪ

ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی ﭼــﻮن ﺑﺎزرﮔــﺎﻧﯽ و ﺧﺮﯾــﺪ وﻓــﺮوش ﺑﭙــﺮدازد و ﺑــﺎ

ﮐﺎرو ﺗـﻼش از ﺛﺮوﺗﻬـﺎی ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺑﻬـﺮه ﮔﯿـﺮد از ﻗﺒﯿـﻞ اﯾـﻦ ﮐـﻪ زﻣـﯿﻦ را

اﺣﯿﺎﮐﻨﺪ، از ﺛﺮوﺗﻬـﺎی ﻣﻨﻘـﻮل ﺣﯿـﺎزت ﮐﻨـﺪ و آﻧﻬـﺎ را از ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻃﺒﯿﻌـﯽ

ﺧﻮدﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﯾـﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ، ﺗـﺎ اﻧـﺪازه ای ﮐـﻪ

ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ، در ﺣﻮزة ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ.

از اﯾﻦ ﺟـﺎ «اﺣﯿـﺎ » و «ﺣﯿـﺎزت » از ﮐﺎرﻫـﺎی ﺑﻬـﺮه ده و ﺳـﻮد آوری

ﺑــﻪﺷــﻤﺎر ﻣــﯽرود ﮐــﻪ دارای ارزش اﻗﺘﺼــﺎدی اﺳــﺖ، ﻧــﻪ از ﮐﺎرﻫــﺎی

اﺣﺘﮑﺎری. ﭼـ ﻮن، ﮐﺎرﻫـﺎی اﺣﺘﮑـﺎری آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻓـﺮد ﺑـﺮ ﭘﻬﻨـﻪ ﻫـﺎی

وﺳـﯿﻌﯽ از ﺛﺮوﺗﻬــﺎی ﻃﺒﯿﻌــﯽ از ﻃﺮﯾــﻖ زور و ﻗـﺪرت ﻣﺴــﻠﻂ ﺷــﻮد، ﺑــﯽ

آﻧﮑﻪ در اﯾﻦ راه، ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ و ﮐﻮﺷـﺶ و رﻧﺠـﯽ ﺑـﻪ ﺧـﺮج دﻫـﺪ .

ﭼﺮا ﮐﻪ اﺳﻼم اﯾﻦ ﻧـﻮع ﺗﺴـﻠﻂ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻨﺒـﻊ ﺣـﻖ ﯾـﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﺑـﻪ

رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤـﯽ ﺷﻨﺎﺳـﺪ ، و در ﺻـﻮرﺗﯽ آن را ﺑـﻪ رﺳـﻤﯿﺖ ﻣـﯽ ﺷﻨﺎﺳـﺪ ﮐـﻪ

ﻧﺘﯿﺠــﮥ ﮐــﺎر وﮐﻮﺷــﺶ ﺑﺎﺷــﺪ. زﯾــﺮا ﮐــﻪ ﻫــﺮ ﮐــﺎرﮔﺮی ﻣﺎﻟــﮏ ﻣﺤﺼــﻮل44

ﮐﺎرش ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ و اﺳـﻼم ، ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ﯾـﺎ ﺣـﻖ را ﺑـﺪون ﮐـﺎر ﺑـﻪ رﺳـﻤﯿﺖ

ﻧﻤــﯽﺷﻨﺎﺳــﺪ. راﺑﻄــﻪ ﺑﺎﺛﺮوﺗﻬــﺎی ﻃﺒﯿﻌــﯽ از ﮐــﺎر و ﮐﻮﺷــﺶ او ﻧﺎﺷــﯽ

ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮآن اﻧﺠﺎم ﻣـﯽ دﻫـﺪ از ﻗﺒﯿـﻞ اﺣﯿـﺎ، ﯾـﺎ ﺣﯿـﺎزت ،

ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﻣﻘـﺪار ﺣﯿـﺎزت ﺷـﺪه ﺑـﯿﺶ از ﻣﻘـﺪار ﻧﯿـﺎز او ﺑﺎﺷـ ﺪ. ﭼـﺮا ﮐـﻪ

ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن، ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺎﻟـﮏ ﻧﺘﯿﺠـﮥ ﮐـﺎر ﺧـﻮد ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ . اﻣـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ

ﮐــﻪ ﺗﺴــﻠﻂ ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﺛﺮوﺗﻬــﺎ ﺑــﻪ وﺳــﯿﻠﮥ اﻋﻤــﺎل زور و ﻗــﺪرت ﺑﺎﺷــﺪ و

ﺷــﺨﺺ ﻫــﯿﭻﮔﻮﻧــﻪ ﮐــﺎر و ﺗﻼﺷــﯽاﻧﺠــﺎم ﻧــﺪاده ﺑﺎﺷــﺪ، از ﻣﻨﻈــﺮ اﺳــﻼم،

ﻫﯿﭻ راﺑﻄﻪای ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺷﺨﺺ وآن ﺛﺮوﺗﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﺷﻮد.

از اﯾﻦ ﺟﺎ آﺷـﮑﺎر ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ اﺳـﻼم اﯾـﻦ آزادی را ﺑـﻪ اﻓـﺮاد داده

اﺳــﺖ ﮐــﻪ در زﻣﯿﻨــﻪ اﻧــﻮاع ﮐﺎرﻫــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖ ﮐﻨــﺪ، ﻟــﯿﮑﻦ

درﺣﺪودی ﮐﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ اﺟـﺎزه داده اﺳـﺖ ، ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻄﻠـﻖ . ﺑـﻪ اﯾـﻦ

ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎی اﻗﺘﺼـﺎدی از ﻧﻈـﺮ ﺷـﺮع ﺣـﺮام و ﻧﯿـ ﺰ ﺳـﻠﻄﮥ ﺑـﺮ

ﺛﺮوﺗﻬﺎیﻃﺒﯿﻌﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﻋﻤﺎل زور و ﻗﺪرت ﻧﺒﺎﺷﺪ.

روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ اﯾــﻦ ﻣﺤــﺪودﯾﺖ از ﺳــﻮی ﺷــﺎرع ﻣﻘــﺪس ﮔــﺰاف

ﻧﯿﺴــﺖ ﺑﻠﮑــﻪ ﻫــﺪف از اﯾﺠــﺎد اﯾــﻦ ﻣﺤــﺪودﯾﺖ، ﺗﺤﻘــﻖ ﺑﺨﺸــﯿﺪن

اﺻــﻞﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮی در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﺳــﺖ و اﯾــﻦ ﻫــﺪف

ﺗﺤﻘﻖﻧﻤﯽﺑﺎﯾﺪ، ﺟﺰ از راه ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﯾﺎد ﺷﺪه.

روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻗﺘﺼـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ در دو ﻧﻘﻄـﻪ ﺑـﺎ اﻗﺘﺼـﺎد ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ داری

اﺧﺘﻼف دارد: 45

1 ـ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﻓــﺮدی در ﻧﻈــﺎم اﺳــﻼﻣﯽ، اﯾــﻦ آزادی را ﺑــﻪ اﻓــﺮاد،

ﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ داران داده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﻧـﻮاع ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎی

اﻗﺘﺼــﺎدی ﺑﭙﺮدازﻧــﺪ. اﻟﺒﺘــﻪ، ﺑــﻪ اﺳــﺘﺜﻨﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎﺋﯽ ﮐــﻪ در ﺷــﺮﯾﻌﺖ

ﻣﻘﺪسﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. اﯾﻦ آزادی ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺮه ﮐﺸـﯽ

از ﺑﺎزارو زﯾﺎن زدن ﺑـﻪ اﻗﺸـﺎر ﻧـﺎﺗﻮان و ﻣﺤـﺮوم ﻣﻨﺠـﺮ ﻧﺸـﻮد و در ﻏﯿـﺮ

اﯾــﻦﺻــﻮرت، ﺑــﺮ دوﻟــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ دﺧﺎﻟــﺖ ﮐﻨــﺪ و ﺟﻠــﻮ اﯾــﻦ

ﺗﺠﺎوزﻫﺎرا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﯾـﺎن ﻣـﯽ رﺳـﺎﻧﺪ ﺑﮕﯿـﺮد، ﻋـﺪاﻟﺘﯽ ﮐـﻪ

اﺳﻼم ﺳﺨﺖ ارزش ﺑﺮای آن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ.

در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﻓــﺮدی در ﻧﻈــﺎم اﻗﺘﺼــﺎدی ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪداری،

آزادی ﮔﺴــﺘﺮده و ﺑــﯽ ﺣــﺪ و ﺣﺼــﺮ ﺑــﻪ اﻓــﺮاد داده اﺳــﺖ، ﺣﺘــﯽ اﮔــﺮ

اﯾــﻦآزادی ﺑــﻪ ﺑﻬــﺮهﮐﺸــﯽ از ﺑــﺎزار و اﻗﺘﺼــﺎد ﮐﺸــﻮر و ﻧﯿــﺰ ﺑــﻪ اﯾﺠــﺎد

ﻓﺎﺻــﻠﻪﻫــﺎ وﺷــﮑﺎﻓﻬﺎی ژرف در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت اﻣــﺖ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣــﺪ و اﺻــﻞ

ﻋــﺪاﻟﺖ وﺗــﻮازن اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ را از ﻣﯿــﺎن ﺑﺒــﺮد. ﭼــﺮا ﮐــﻪ اﻓــﺮاد، در

ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی در ﻧﻈـﺎم ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪداری، ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻨــﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼـﯽ ﺧــﻮد

را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ وﻫﯿﭻ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ واﻗﻌﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺪارد.

2 ـ ﻧﻈــﺎم اﻗﺘﺼــﺎدی در اﺳــﻼم ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﻪ اﺻــﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ دو ﮔﺎﻧــﻪ

اﺳﺘﻮاراﺳﺖ و ﻫﺪف اﺻـﻠﯽ از وﺿـﻊ اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ ، ﭘﯿـﺎده ﮐـﺮدن

اﺻﻞﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑﺮی در ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺳـﻼم ﺳـﺨﺖ ﺑـﺪان اﻫﻤﯿـﺖ

ﻣﯽدﻫﺪ و ﻧﯿـﺰ ﻫـﺪف ﮐـﻢ ﮐـﺮدن ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻫـﺎ و ﺷـﮑﺎﻓﻬﺎ در ﻣﯿـﺎن ﻃﺒﻘـﺎت 46

اﻣــﺖاﺳــﺖ. ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﺧﺼﻮﺻــﯽ و ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﻫﻤﮕــﺎﻧﯽ ﺑــﻪﺳــﺎن

رﻗﯿﺐ وﻧﮕﻬﺒﺎن دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﺗـﺎ از ﺣـﺪود ﺧـﻮﯾﺶ ﻓﺮاﺗـﺮ ﻧـﺮود و ﺑـﺎزار

را ﺑــﻪ اﺳــﺘﺜﻤﺎر ﺧــﻮد در ﻧﯿــﺎورد . در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ ﻧﻈــ ﺎم اﻗﺘﺼــﺎدی

ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪداری ﺑﺮﭘﺎﯾــﻪ اﺻــﻞ ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﺧﺼﻮﺻــﯽ اﺳــﺘﻮار اﺳــﺖ و ﺑــﻪ

ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ وﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﯾﺎن اﯾـﻦ ﻓﺮﺻـﺖ را ﻣـﯽ دﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻤﺎر

ﺑﺎزار ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ و ﺑﺮاﻗﺘﺼـﺎد ﮐﺸـﻮر ﺳـﻠﻄﻪ ﭘﯿـﺪا ﮐﻨﻨـﺪ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ در اﯾـﻦ

راﺑﻄﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﺮاﻗﺐ وﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد.

اﯾﻦ از ﯾﮑﺴﻮ و از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ، اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ،

ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ ﺣــﻖ دارد ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻧﻬﺎدﻫــﺎی ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ، ﭼــﻪ

ﺑﺨﺸـﻬﺎی ﺧﺼﻮﺻـﯽ و ﭼـﻪ ﺑﺨﺸـﻬﺎی ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﻧﻈـﺎرت و اﺷـﺮاف داﺷــﺘﻪ

ﺑﺎﺷـﺪ، ﺗـﺎ از ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ و آزادﯾﻬـﺎی اﻓــﺮاد را

در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎی اﻗﺘﺼـﺎدی و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ ای ﻣﺤـﺪود ﺳـﺎزد ﮐـﻪ ﺑــﻪ

ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑﺮیاﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﯾﺎن وارد ﻧﺸﻮد.

ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺑـﺮ ﺳـﻪ ﻋﻨﺼـﺮ ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ اﺳـﺘﻮار

اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ دو ﻋﻨﺼﺮ، ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ:

1 ـ ﻋﻨﺼــﺮ دروﻧــﯽ : اﯾﻤــﺎن ﺑــﻪ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﯾﮑﺘــﺎ و ﺑــﯽ ﻧﯿــﺎز و ﺑــﻪ

رﺳﺎﻟﺖﭘﯿﺎﻣﺒﺮ(ص).

2 ـ ﻋﻨﺼــﺮ ﺑﯿﺮوﻧــﯽ: اﯾــﻦ ﻋﻨﺼــﺮ در ﻋﺒــﺎدات و ﻣﻌــﺎﻣﻼت ﺗﺠﺴــﻢ

ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. 47

3 ـ ﻋﻨﺼـــﺮ ﺳـــﻮم، ﻣﺘﺤـــﺮک و ﻧﺎﭘﺎﯾـــﺪار اﺳـــﺖ و ﺑـــﺮ ﺣﺴـــﺐ

ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎیﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ . در اﯾـﻦ ﻋﻨﺼـﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﻘـﺶ ﻓﻘﯿـﻪ

ﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﺒﻠـﻮر ﻣـﯽ ﺷـﻮد . ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﮐـﻪ وی ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ ﻧﯿـﺎز

زﻣـــﺎن در ﻫﺮدوراﻧـــﯽ و ﺑـــﻪ ﻣﻨﻈـــﻮر ﺳـــﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ زﻧـــﺪﮔﯽ ﻋﻤـــﻮﻣﯽ،

اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻣﻨﯿﺘـﯽ و ﻓـﺮدی و ﻧﯿـﺰ ﺳـﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ راﺑﻄـﮥ ﻣﻠـﺖ ﺑـﺎ

ﺣﮑﻮﻣﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات رﺋﯿﺲ دوﻟـﺖ و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﻮﻟﻔـﻪ ﻫـﺎی اﯾـﻦ دوﻟـﺖ ، ﺑـﻪ

وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺛﺎﻧﻮی ﻣﯽﭘﺮدازد.

ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ

ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ، ﯾﻌﻨــﯽ ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﭘــﺎ ﯾــﮥ

اﺻﻞﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﯾﮑﺘـﺎ اﺳـﺘﻮار ﺑﺎﺷـﺪ، در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ

ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ، ﻧـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﮥ اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت و ﺻـﻨﺪوﻗﻬﺎی رای. زﯾـﺮا ﮐـﻪ

ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ، ﺣﺘــﯽ در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ، ازﺳــﻮی

ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﻣﻨﺼـــﻮب ﻣـــﯽﺷـــﻮد. اﻟﺒﺘـــﻪ، او در زﻣـــﺎﻧﯽ ﻣﻮﻇّـــﻒ ﺑـــﻪ

ﺗﺸﮑﯿﻞﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺑـﺮای اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﻣﺴـﺎﻋﺪ ﺑﺎﺷـﺪ

و ﻣﺎﻧﻌﯽدر ﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ.

ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ ﮐـﻪ در اﻧﺘﺨـﺎب اﻋﻀـﺎی ﺣﮑﻮﻣـﺖ ، ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ اﻓـﺮاد

داﻧﺸــﻤﻨﺪ، ﻣﺘﻔﮑــﺮ، ﮐﺎرﺷــﻨﺎس، اﻣــﯿﻦ و ﻣﺨﻠــﺺ ﮔﻔﺘﮕــﻮ و راﯾﺰﻧــﯽ ﺷــﻮد.

ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب، ﭘﺲ از زﻣـﺎﻧﯽ ﺻـﻮرت ﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ درﺑـﺎر ة ﭘﯿﺸـﯿﻨﮥ

ﻫــﺮ ﻋﻀــﻮ و ﻣﻘــﺪار ﺷﺎﯾﺴــﺘﮕﯽ او در ﺣﮑﻮﻣــﺖ، ﺗﺨﺼــﺺ، ﻟﯿﺎﻗــﺖ،

ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ و اﻣﺎﻧﺘﺪاری او ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﮐﺎﻣـﻞ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و اﯾـﻦ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ،

ﺑﺪون در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓﺮﻗـﻪ ای، ﺣﺰﺑـﯽ ، ﻧـﮋادی و ﺧﻮﯾﺸـﺎوﻧﺪی

ﺑﺎﺷـــﺪ. در ﺣـــﺎﻟﯽ ﮐـــﻪ اﯾـــﻦ ﻋﻮاﻣـــﻞ و ﻋﻨـــﺎوﯾﻦ، در اﻧﺘﺨـــﺎب

اﻋﻀﺎیﺣﮑﻮﻣﺖ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ، ﻧﻘـﺶ ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ و ﻣﻬﻤـﯽ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ

داﺷﺘﻪﺑﺎﺷـﺪ، زﯾـﺮا اﯾـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻋﻀـﺎ را ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ، ﻧـﻪ 50

ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ، ﺗﺨﺼﺺ، اﻣﺎﻧﺘﺪاری و اﺧﻼص.

ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷـﺮﮐﺖ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ، ﺑﯿﺸـﺘﺮ آﻧـﺎن ﻓـﺮد ﺷﺎﯾﺴـ ﺘﻪ

وﺑﺎ ﻟﯿﺎﻗﺖ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ. ﭼﻮن ﺗﺒﻠﯿﻐـ ﺎت ﺗـﻮ ﺧـﺎﻟﯽ و اﻃﻼﻋﯿـﻪ ﻫـﺎی ﭘـﺮ

زرق و ﺑـــﺮق ﺣﺰﺑـــﯽ و ﻓﺮﻗـــﻪای در ﺑـــﻪ دﺳـــﺖ آوردن آرای ﻣـــﺮدم،

ﻧﻘـﺶ ﻣﻬـﻢ و ﺑﺰرﮔـﯽ را ﺑـﺎزی ﻣــﯽﮐﻨـﺪ و ﺣﺘـﯽ ﮔـﺎﻫﯽ آراء ﻣـﺮدم را ﺑــﺎ

ﭘــﻮل ﻣــﯽﺧﺰﻧــﺪ ودﯾــﻦ را وﺳــﯿﻠﻪای ﺑــﺮای رﺳــﯿﺪن ﺑــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻗــﺮار

ﻣــﯽدﻫﻨــﺪ. از اﯾــﻦ رو، اﯾــﻦﮔﻮﻧــﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎ، ﻏﺎﻟﺒــﺎً ﻣﻮﻓــﻖ ﻧﻤــﯽﺑﺎﺷــﻨﺪ و

ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺸـﻮر را ﺑـﻪ ﺳـﻮی ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ، ﺗﺤـﻮل و آراﻣـﺶ ﺟﻠـﻮ ﺑﺒﺮ ﻧـ ﺪ،

ﺑﻠﮑﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺑﯽاﻣﻨﯿﺘﯽ ﻣﯽراﻧﻨﺪ.

از اﯾـﻦ ﺟـﺎ آﺷـﮑﺎر ﻣــﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺷــﯿﻮة اﻧﺘﺨـﺎب اﻋﻀـﺎی ﺣﮑﻮﻣــﺖ

اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی اﯾـﻦ اﻧﺘﺨـﺎب ، ﺑـﺎ ﺷـﯿﻮ ة اﻧﺘﺨـﺎ ب اﻋﻀـﺎی ﺣﮑﻮﻣـﺖ

ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی آن ﺗﻔﺎوت دارد.

ﭼﮑﯿﺪة ﺳﺨﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ و ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﻮﻟﻔـﻪ ﻫـﺎ،

ﺑﺨﺸﻬﺎ و اﻋﻀﺎی آن، ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻃﺒـﻖ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎﯾﯽ وﯾـﮋه ﺻـﻮرت ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد .

ﻧﻈﯿﺮ ﭘـﺎﮐﯽ ، ﻟﯿﺎﻗـﺖ و اﺧـﻼص ، و اﯾـﻦ اﻧﺘﺨـﺎب در ﭘﺮﺗـﻮ رﻋﺎﯾـﺖ ﻧﻈـﺎم

ﺑﺎزرﺳﯽ ﺑﻪﻃﻮر دﻗﯿﻖ اﻧﺠﺎم ﻣـﯽ ﺷـﻮد . از اﯾـﻦ رو، ﭼﻨـﯿﻦ ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﻧﻘـﺶ

ﺑــﺰرگ و ﻣﻬﻤــﯽ در ﺗﺤــﻮل ﮐﺸــﻮر، اﻣﻨﯿــﺖ و ﭘﯿﺸــﺮﻓﺖ آن از ﯾﮑﺴــﻮ و

در اﺟــﺮای ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮی در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت اﻣــﺖ از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ

دارد. در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎی ﻏﯿـﺮ دﯾﻨـﯽ ، ﻋﻮاﻣـﻞ دﯾﮕـﺮی ﻫﻤﭽـﻮن 51

ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی و رواﺑﻄﯽ وﯾﮋه، ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ.

ﭼﺮا دوﻟﺘﻬﺎی ﻏﺮﺑﯽ و ﻣﺰدوراﻧﺸﺎن از

ﺣﮑﻮﻣﺖاﺳﻼﻣﯽ ﻫﺮاس دارﻧﺪ؟

ﺟﺎی ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎر ﺑﺰرﮔـﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در داﺧـﻞ

وﺧﺎرج ﮐﻪ ﺑﺮﺧـﻮد ﻧـﺎم روﺷـﻨﻔﮑﺮان و اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪان ﻧﻬـﺎده اﻧـﺪ، از ﺑﺮﭘـﺎﯾﯽ

ﻧﻈــﺎم اﺳــﻼﻣﯽ در ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﻣــﯽﻫﺮاﺳــﻨﺪ. ﺳــﺮﭼﺸــﻤﮥ اﯾــﻦ

ﻫﺮاس دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ .

ﻧﺨﺴﺖ: ﻧﺪاﺷﺘﻦ آﮔﺎﻫﯽ از اﺳﻼم و ﻧﻈﺎم اﻧﺴﺎﻧﯽ آن.

دوم: ﺗﺒﻠﯿﻐــﺎت ﮔﻤــﺮاه ﮐﻨﻨــﺪه و ﺗــﻮ ﺧــﺎﻟﯽ از ﺳــﻮی ﻏــﺮب و ﺷــﺮق

ﻋﻠﯿـﻪ اﺳـﻼم و ﻣــﺘﻬﻢ ﮐـﺮدن آن ﺑــﻪ ﺗﻨـﺪروی ، ﺗﺤﺠـ ﺮ و اﺣﮑــﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺑــﺎ

آزادی وﺣﻘــﻮق ﺑﺸــﺮ ﺳــﺎزﮔﺎری ﻧــﺪارد. اﯾــﻦ ﺗﺒﻠﯿﻐــﺎت ﮔﻤــﺮاه ﮐﻨﻨــﺪه،

ﻧﻘــﺶ ﺑﺮﺟﺴــﺘﻪ و ﻣﻬﻤــﯽ در اﯾــﻦ ﺑــﯿﻢ و ﻫــﺮاس دارد و اﺛــﺮ ﺑﺰرﮔــﯽ ﺑــﺮ

دﻟﻬـﺎﯾﯽ ﻣــﯽﮔـﺬارد ﮐــﻪ ﺑــﻪ ارزﺷـﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬــﺎی دﯾﻨـﯽ و اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﻣﺠﻬــﺰ

ﻧﺸﺪه اﺳﺖ.

ﭼﺮا دوﻟﺘﻬﺎی ﻏﺮﺑﯽ و ﻣﺰدوراﻧﺸﺎن از ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺮاسدارﻧﺪ؟

اﻣـﺎ ﻫـ ﺮاس ﻏــﺮب از اﺳـﻼم ﺑـﻪ اﯾــﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺖ ﮐــﻪ آﻧـﺎن از ﻧﻈــﺎم

اﺳــﻼﻣﯽ و ارزﺷــﻬﺎی اﺧﻼﻗــﯽ، اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﻓــﺮدی، ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻗــﺪرت

ﻧﻔــﻮذ و اﻧﺘﺸــﺎر آن در ﺟﻬــﺎن و ﻧﯿــﺰ ﻣﺘﺒﻠــﻮر ﺷــﺪن ﻫــﺮ روزة ﻧﻈــﺎم54

اﻧﺴــﺎﻧﯽآن در ﺟﻬــﺎن، ﺑــﻪ وﯾــﮋه در ﻣﯿــﺎن ﺟﻮاﻧــﺎن ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ

وﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ، ﻣﯽﺗﺮﺳـﻨﺪ . از اﯾـﻦ رو، ﻧﻘـﻞ و ﺷـﻨﯿﺪه ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎر

ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺴـﺮ و دﺧﺘـﺮ در ﻏـﺮب و دﯾﮕـﺮ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺑـﻪ آﯾـﯿﻦ

اﺳﻼم ﻣﯽﮔﺮوﻧﺪ، زﯾﺮا اﺳـﻼم ، دﯾـﻦ ﺗﻤـﺪن ، ﻋـﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑـﺮی اﺳـﺖ . ﺑـﻪ

رﻏﻢ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﻧـﺪک از اﺳـﻼم ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮده و ﻓﻘـﻂ از

ﺑﺮﺧــﯽ از ارزﺷــﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬــﺎی اﻧﺴــﺎﻧﯽ آن آﮔــﺎﻫﯽ دارﻧــﺪ، ﻧﻈﯿﺮﻧﻈــﺎم

ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﻮﺟــﻮد ﻣﯿــﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن، در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ اﯾــﻦ ﻧﻈــﺎم در

ﻣﯿﺎنﺟـﺎ ﻣﻌـﮥ ﻏﺮﺑـﯽ از ﻣﯿـﺎن رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ . ﭼـﺮا ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﺑﯿﻨـﯿﻢ در ﻣﯿـﺎن

ﻣﺴــــﻠﻤﺎﻧﺎن، ﭘــــﺪر، ﻣــــﺎدر، ﭘﺴــــﺮ، دﺧﺘــــﺮ و ﻧــــﻮه در ﯾــــﮏ

ﮔﺮدﻫﻤــﺎﯾﯽﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ، ﭼﻨــﺪﯾﻦ ﺑــﺎر در ﯾــﮏ روز ﺑــﺮ ﺳــﺮ ﯾــﮏ ﺳــﻔﺮه

ﮔﺮدﻫﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫـﻢ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﭘﺪﯾـﺪه در

زﻧﺪﮔﯽ روز ﻣﺮّة ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ وﺟﻮد ﻧـﺪارد . ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﺑﺴـﯿﺎری از ﭘﺪﯾـﺪه ﻫـﺎی

ﻣﺜﺒــﺖ اﺧﻼﻗــﯽ، اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﻋﺒــﺎدی... ﻧﯿــﺰ در زﻧــﺪﮔﯽ آﻧــﺎن ﺑــﻪ ﭼﺸــﻢ

ﻧﻤﯽﺧﻮرد.

از اﯾــﻦ رو، دوﻟﺘﻬــﺎی ﻏﺮﺑــﯽ اﺣﺴــﺎس ﻣــﯽﮐﻨﻨــﺪ ﮐــﻪ اﺳــﻼم ﺧﻄــﺮی

اﺳﺖ ﺑﺮایآﻧﺎن و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ، ﺑـﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎت ﮔﻤـﺮاه ﮐﻨﻨـﺪه و ﺗـﻮ ﺧـﺎﻟﯽ

دﺳﺖﻣﯽﯾﺎزﻧـﺪ و در اﯾـﻦ راه از اﺑـﺰار ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ ، ﮔـﺎه

از اﯾــﻦ اﺑــﺰار ﮐــﻪ دﯾــﻦ اﺳــﻼم، اﻓــﺮاطﮔﺮاﯾــﯽ و ﺗﺮورﯾﺴــﻢ را ﺗــﺮوﯾﺞ

ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﮔـﺎه ازاﯾـﻦ اﺑـﺰار ﮐـﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺑـﺮ ﺿـﺪ آزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ 55

اﺳﺖ و ﮔﺎه از اﯾﻦاﺑﺰار ﮐـﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺣﻘـﻮ ق ﺑﺸـﺮ اﺳـﺖ . در

ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦﺗﺒﻠﯿﻐﺎت، ﻣﻐﺮﺿـﺎﻧﻪ و ﺗـﻮ ﺧـﺎﻟﯽ ﺑـﻮده و ﻫـﯿﭻ رﺑﻄـﯽ

ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺪارد و از واﻗﻌﯿﺖ دور اﺳﺖ.

اﻣﺎ اﺑﺰار ﻧﺨﺴﺖ، ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ واﻗﻌﯿـﺖ ﻧـﺪارد ﮐـﻪ اﺳـﻼم ، دﯾـﻦ ﺻـﻠﺢ ،

ﻋﺪاﻟﺖ، اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ، ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ، دﻟﺴـﻮزی و ﺑـﺮ ﺿـﺪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ اﻧـﻮاع و اﺷـﮑﺎل

اﻓﺮاطﮔﺮاﯾـﯽ و ﺗﺮورﯾﺴـﻢ اﺳـﺖ ، و ﻧﯿـﺰ اﺳـﻼم دﯾﻨـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﺸـﺘﺎر

ﺑــﯽﮔﻨﺎﻫــﺎن را ﺑــﻪ ﺷــﺪت ﻣﺤﮑــﻮم ﻣــﯽﮐﻨــﺪ و آن را ﺑﺰرﮔﺘــﺮﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾــﺖ

درﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮی ﻣﯽداﻧﺪ.

ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻣــﯽﻓﺮﻣﺎﯾــﺪ: (ﻣــﻦْ ﻗَﺘَــﻞَ ﻧَﻔْﺴــﺎً ﺑِﻐْﯿِــﺮِ ﻧَﻔْــﺲ ٍ اَوﻓَﺴــﺎد ﻓــﯽ

اﻻْرضِﻓَﮑَﺎَﻧﱠﻤــﺎ ﻗَﺘَــﻞَ اﻟﻨّــﺎسُ ﺟﻤﯿﻌــﺎً وﻣــﻦْ اَﺣﯿﺎﻫــﺎ ﻓَﮑَﺎَﻧﱠﻤــﺎ اَﺣﯿــﺎ اﻟﻨّــﺎس َ

ﺟﻤﯿﻌــﺎً)؛ «ﻫــﺮﮐﺲ ﮐﺴــﯽ را ﻧــﻪ ﺑــﻪ ﻗﺼــﺎص ﻗﺘــﻞ ﮐﺴــﯽ ﯾــﺎ ارﺗﮑــﺎب

ﻓﺴــﺎدی ﺑــﺮ رویزﻣــﯿﻦ ﺑﮑﺸــﺪ، ﭼﻨــﺎن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻫﻤــﻪ ﻣــﺮدم را ﮐﺸــﺘﻪ

ﺑﺎﺷﺪ. و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﺑـﻪ او ﺣﯿـﺎت ﺑﺨﺸـﺪ ، ﭼـﻮن ﮐﺴـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﻤـﮥ

ﻣﺮدم را ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯿﺪﺑﺎﺷﺪ...»

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، اﺳﻼم ﮐﺸﺘﻦ ﯾﮏ اﻧﺴـﺎن ﺑـﯽ ﮔﻨـﺎه را ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﮥ ﮐﺸـﺘﻦ ﻫﻤـﮥ

اﻧﺴـــﺎﻧﻬﺎ داﻧﺴـــﺘﻪ و آن را ﺑﺰرﮔﺘـــﺮﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾـــﺖ در ﺟﻬـــﺎن اﻧﺴـــﺎﻧﯿﺖ

ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳـﺖ . ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ، زﻧـﺪه ﮐـﺮدن ﯾـﮏ اﻧﺴـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﮥ زﻧـﺪه

ﺳــﺎﺧﺘﻦ ﻫﻤــﮥ اﻧﺴــﺎﻧﻬﺎ داﻧﺴــﺘﻪ و آن را ﺑﺰرﮔﺘــﺮﯾﻦ ﺧــﺪﻣﺖ در ﺟﻬــﺎن

ﺑﺸﺮی ﺑﻪ ﺣﺴﺎبآورده اﺳـﺖ . اﺳـﻼم ﺣﺘـﯽ ﻣﺜﻠـﻪ ﮐـﺮدن ﺑـﺪن اﻧﺴـﺎن در 56

ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ. آری، اﯾﻦ اﺳﺖ اﺳﻼم.

اﺑــﺰار دوم، ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﺳــﺒﺐ واﻗﻌﯿــﺖ ﻧــﺪارد ﮐــﻪ اﺳــﻼم ﺑــﻪ اﻓــﺮاد، در

ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺑﻌﺎد زﻧـﺪﮔﯽ آﻧـﺎن ، ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺘـﻮازن و ﻣﻌﺘـﺪل آزادی داده اﺳـﺖ ،

ﺑﻪ ﻧﺤﻮیﮐﻪ اﯾﻦ آزادی ﺑـﻪ ﺗﺰﻟـﺰل ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑـﺮی در ﻣﯿـﺎن

اﻗﺸــﺎراﻣﺖ ﻣﻨﺠــﺮ ﻧﺸــﻮد. ﭼــﻪ، اﻓــﺮاد در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی

آزادﻧﺪ، ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در اﺳـﻼم ﻣﻤﻨـﻮع اﺳـﺖ و ﻧﯿـﺰ آﻧـﺎن

در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎیﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ، رﻓــﺎﻫﯽ و اﻣﺜــﺎل آن در ﺣــﺪودی ﮐــﻪ ﺷــﺮﯾﻌﺖ

اﺟــﺎزه داده،آزادﻧــﺪ. ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ، در ﺑﯿــﺎن دﯾــﺪﮔﺎﻫﻬﺎی ﺧــﻮد از آزادی

ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ، ﻣﺸﺮوط ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ دروغ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ آزار دﯾﮕـﺮان

و از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدن ﺣﻘﻮق آﻧﺎن ﻧﮕﺮدد.

ﺑـﻪ ﺳـﺨﻨﯽ دﯾﮕـﺮ : اﻧﺴـﺎن را ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان آزاد ﻣﻄﻠـﻖ و ﻟﮕـﺎم ﮔﯿﺴــﺨﺘﻪ

رﻫﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫـﺪ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ و ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫـﺪ

اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ، ﻫـﺮج وﻣـﺮج ﺑـ ﻪ وﺟـﻮد ﺧﻮاﻫـﺪ

آﻣــﺪ وﺣﺘــﯽ در آن ﻫﻨﮕــﺎم زﻧــﺪﮔﯽ ﺑــﺮ روی ﮐــﺮة زﻣــﯿﻦ اﻣﮑﺎﻧﭙــﺬﯾﺮ

ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﭼﺮا ﮐـﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ ﻧـﺎﺗﻮان را ﻣـﯽ ﺧـﻮرد . ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، ﭼـﺎره ای

ﻧﯿﺴــﺖ، ﺟــﺰاﯾﻦ ﮐــﻪ ﺟﻠــﻮ ﺧــﻮد ﺳــﺮی اﻧﺴــﺎن را ﺑﺎﯾــﺪ ﮔﺮﻓــﺖ و ﺑــﺮای

آزادﯾﻬــﺎﯾﺶ ﺣــﺪی ﺗﻌﯿــﯿﻦ ﮐــﺮد. از اﯾــﻦ رو، ﻋــﺎﻗﻼن ﺑﭙﺎﺧﺎﺳــﺘﻪ و ﺑــﺮای

اﯾﻦ آزادی ﺣﺪی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ.

آﯾــﯿﻦ اﺳــﻼم، آزادی اﻧﺴــﺎن را ﺑــﺎ ﺧﻄــﻮط ﭘﻬﻨــﺎوری ﻣﺤــﺪود ﮐــﺮده57

اﺳــﺖ و اﯾــﻦ ﺧﻄــﻮط آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ اﻧﺴــﺎن در ﺳــﻄﺢ ﮐــﺮة زﻣــﯿﻦ در

ﺗﻤــﺎﻣﯽﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎﯾﺶ آزاد اﺳــﺖ، ﻟــﯿﮑﻦ در ﺣــﺪودی ﮐــﻪ ﺷــﺮﯾﻌﺖ اﺟــﺎزه

دادهاﺳﺖ، ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ. ﻫﺪف از اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ:

1 ـ از آن ﺟﺎ ﮐـﻪ اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺑﺮﺧـﻮرداری از ﻧﻌﻤـﺖ ﺧـﺮد ﮐـﻪ

ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه، ﺑﺮﺗـﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت اﺳـﺖ ، ﺑﺎﯾـﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ، ﺑﺰرﮔـﯽ

و اﻓﺘﺨــﺎر ﺧــﻮﯾﺶ را ﭘــﺎس ﺑــﺪارد و ﭘﺎﺳــﺪاری از آن، ﺗﻨﻬــﺎ از ﻃﺮﯾــﻖ

ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن آزادی او ﺑـﻪ ﺣـﺪود ﺷـﺮﻋﯽ اﻣﮑﺎﻧﭙـﺬﯾﺮ اﺳـﺖ ، وﮔﺮﻧـﻪ وی

اﻧﺴﺎﻧﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺳـﻘﻮط ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﺮد و ﻫـﯿﭻ ارزﺷـﯽ

ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.

2 ـ اﺳــﻼم ﺑــﺮای ﺗﺤﻘــﻖ ﺑﺨﺸــﯿﺪن ﻋــﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑــﺮی

درﻣﯿﺎن ﻃﺒﻘـﺎت اﻣـﺖ ، اﻫﻤﯿـﺖ وﯾـﮋه ای ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و اﯾـﻦ اﺻـﻞ ،

ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ آزادی اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ ﺣـﺪودی ﻣﺤـﺪود ﺷـﻮد

ﮐﻪ ﻧﻪ اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎزد و ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮ ق دﯾﮕـﺮان ﻟﻄﻤـﻪ ﺑﺰﻧـﺪ

و ﺑﺎﺣﺪود ﻋﻘﻼﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

ﻧﺘﯿﺠﮥ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـ ﺪ، اﯾـﻦ ﻣـﯽ ﺷـﻮد : دﯾـﻦ اﺳـﻼم ، دﯾﻨـﯽ اﺳـﺖ آزاد

وﺷﻔﺎف ﮐﻪ دوش ﺑﻪ دوشِ داﻧـﺶ ، ﺗﻤـﺪن و ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺣﺮﮐـﺖ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و

ﺑﺎﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﻫـﺮ ﻋﺼـﺮی ـ ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺗﺤـﻮل ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ ـ ﺳـﺎزﮔﺎری دارد.

ﭼﻨــﺎنﮐــﻪ آزادی در اﺳــﻼم ﺑــﺎ ارزﺷــﻬﺎ و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﻬــﺎی ﻣــﺮد و زن در

اﺳــﻼم، ﺳــﺎزﮔﺎری دارد. ﭼــﺮا ﮐــﻪ زن در ﺣــﺪودی ﮐــﻪ ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﺑــﻪ او 58

اﺟﺎزه داده، آزاد اﺳﺖ و زن ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﺮد، ﻧﻘـﺶ ارزﻧـﺪه ای را

در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑـﺎزی ﮐﻨـﺪ و در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ ﻣﯿـﺎن آن دو وﺟـﻮد

ﻧﺪارد. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ، ﻫـﺮ ﻋﻤـﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ، ﯾـﺎ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﯾـﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ

ﮐﻪ ﺑﺮایﻣﺮد روا ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺮای زن ﻧﯿـﺰ روا ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد . ﻟـﯿﮑﻦ ﻣﺸـﺮوط

ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﮐــﻪزن، ﺑﺰرﮔــﻮاری، ﺷــﺮاﻓﺖ، ﻋﻔّــﺖ، ﭘﻮﺷــﺶ اﺳــﻼﻣﯽ و

ارزﺷـﻬﺎی اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺧـﻮد را ﺣﻔـﻆ ﮐﻨـﺪ و ﺑـﯽ ﺑﻨـﺪ و ﺑـﺎر ﻧﺒﺎﺷـﺪ، زﯾــﺮا در

ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﻘﻼﻧﯽ، ﺑﯽﺑﻨﺪو ﺑﺎرﯾﻬـﺎ ﻫـﯿﭻ ارزﺷـﯽ ﻧـﺪارد . ﭼـﺮا ﮐـﻪ آزادی زن

ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ وی ﻟﺨـﺖ و ﺑـﯽ ﺑﻨـﺪ و ﺑـﺎر ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫﺮﮔـﺰ ﭼﻨـﯿﻦ

ﭼﯿﺰی را ﺑﺮ او ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ.

آزادی در ﻏــﺮب ﺑــﻪ دﻟﯿــﻞ اﯾــﻦ ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﭘــﺎﯾــﮥ ارزﺷــﻬﺎی اﻧﺴــﺎﻧﯽ و

اﺻﻮلدﯾﻨﯽ و ﻋﻘﻼﻧـﯽ ﺑﻨﯿـﺎد ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ ، ﺑـﻪ درﺟـﻪ ای از ﺑـﯽ ﺑﻨـﺪوﺑﺎری

وﻫﺮزﮔـــﯽ و ﺣﯿـــﻮاﻧﯽ رﺳـــﯿﺪه و از ﺣـــﺪود ﻋﻘﻼﻧـــﯽ و اﻧﺴـــﺎﻧﯽ و

اﺧﻼﻗﯽﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ ﮐﻪ اﻧﺴـﺎن از ﺑـﺮدن ﻧـﺎم آن اﺣﺴـﺎس ﺷـﺮم ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ .

ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ، ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ ﭘﺎی ﻣـﯽ ﻓﺸـﺎرﻧﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ آزادی ﻟﮕـﺎم ﮔﺴـﯿﺨﺘﻪ را

درﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﭘﯿــﺎده و ﻣﻨﺘﺸــﺮ ﮐﻨﻨــﺪ و ﻫﺪﻓﺸــﺎن از اﯾــﻦ ﮐــﺎر،

ﺗﺨﺮﯾﺐ اﺳﻼم و ﺳـﻨﺘﻬﺎی اﻧﺴـﺎﻧﯽ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ارزﺷـﻤﻨﺪ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮ

ﭘﺎﯾﮥ اﺧﻼق و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻨﯿﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ.

اﻣﺎ اﺑﺰارﺳﻮم ﻏﺮب ﺑﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ ﺧـﻼف واﻗﻌﯿـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ دﯾـﻦ

اﺳﻼم ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻘـﻮ ق ﺑﺸـﺮ ﻧﯿﺴـﺖ . ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﺎﺷـﺪ؟ در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ 59

اﺳﻼم ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﺪاری از اﯾـﻦ ﺣﻘـﻮ ق، ﺳـﺨﺖ ارزش ﻗﺎﺋـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و

ﭘﺎﯾﻤــﺎل ﮐـــﺮدن آن را روا ﻧﻤـــﯽداﻧـــﺪ و در ﺻـــﻮرت ﭘﺎﯾﻤـــﺎل ﺷـــﺪن،

ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ در ﺑﺮاﺑـﺮ آن را ﻣﻘـﺮر ﮐـﺮده اﺳـﺖ ، ﺗـﺎ اﺻـﻞ ﻋـﺪاﻟﺖ و

ﺑﺮاﺑﺮی درﻣﯿﺎن اﻗﺸﺎر اﻣﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑـﺪ و ﺗﺤﻘـﻖ اﯾـﻦ اﺻـﻞ ، ﺗﻨﻬـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ

اﻣﮑﺎﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻫﻤﮕﺎن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺑﺮاﺑـﺮ و ﺑـﺪون ﺗﺒﻌـﯿﺾ ﻣﯿـﺎن

اﻓﺮاد ﺣﻔﻆﮔﺮدد. اﯾﻦ از ﯾـﮏ ﺳـﻮ و از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، اﻣﮑـﺎن ﻧـﺪارد ﮐـﻪ

ﻣﻨﻈﻮر اﺳـﻼم ، ﻫـﺪر رﻓـﺘﻦ ﺣـﻖ ﮐﺴـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و از ﻧﮕـﺎه ﺧﺮدﻣﻨـﺪان ﻧﯿـﺰ

داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ.

از اﯾﻦ ﺟﺎ، اﺳـﻼم در ﺣﻘـ ﻮق ﻣـﺮدم و در آﺳـﯿﺒﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ

ﻣﯽرﺳـﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮی و ﻣﻘـﺎ ﺑﻠـﮥ ﺑـﻪ ﻣﺜـﻞ اﺳـﺖ ، ﺟـﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ

ﺟــﺎن، ﭼﺸــﻢ در ﺑﺮاﺑــﺮ ﭼﺸــﻢ و ﮔــﻮش در ﺑﺮاﺑــﺮ ﮔــﻮش. ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﻪ

ﻓﻠﺴﻔﮥ اﯾﻦﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ اﺷـﺎره ﮐـﺮده اﺳـﺖ : (وﻟَﮑُـﻢ ْ ﻓـﯽ ِ اﻟْﻘﺼـﺎص ِ ﺣﯿـﺎة ٌ

ﯾـﺎ اُوﻟـﯽ ِاﻻْﻟْﺒــﺎبِ)؛ «ای ﺧﺮدﻣﻨـﺪان ﺷـﻤﺎ را در ﻗﺼــﺎص ﮐـﺮدن زﻧــﺪﮔﯽ

اﺳﺖ». در اﻣﻮال ﻧﯿﺰ ﺟﺒﺮان ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﺖ اﺳﺖ.

از اﯾﻦ رو، اﮔﺮ ﻓﺮض ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺷﺨﺼـﯽ ﭼﺸـﻢ ﺷﺨﺼـﯽ دﯾﮕـﺮ را از

روی ﺳـــﺘﻢ، دﺷـــﻤﻨﯽ، ﻫﺘـــﮏ ﺣﺮﻣـــﺖ و ﺳـــﻠﺐ اﯾـــﻦ ﺣـــﻖ از وی،

ﺑﯿــﺮونآورد، ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﻪ ﺳــﺘﻤﺪﯾﺪه ﺣــﻖ داده اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺳــﺘﻤﮕﺮ را

ﻗﺼــﺎص ﮐﻨــﺪ، ﯾﻌﻨــﯽ ﭼﺸــﻢ او را ﺑﯿــﺮون آورد و اﯾــﻦ ﺣــﻖ را از او

ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ. اﯾﻦ ﮐﺎر دو دﻟﯿﻞ دارد: 60

1 ـ ﺳﺘﻤﮕﺮ از ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ﺑﺮﺗـﺮ ﻧﯿﺴـﺖ . ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻓـﺮد ﺳـﺘﻤﮕﺮ

اﯾﻦ ﺣـﻖ را ﺑـﺮای ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪه روا ﻧﺪاﻧـﺪ و ﺣﻘـﺶ را ﺳـﻠﺐ وﺣـﺮﻣﺘﺶ را

ﻫﺘـﮏ ﮐﻨــﺪ، ﺧﺪاوﻧــﺪ اﯾـﻦ ﻗــﺪرت را ﺑــﻪ ﺳـﺘﻤﺪﯾﺪه داده اﺳــﺖﮐــﻪ از وی

ﻗﺼـﺎص ﮐﻨـﺪ . اﻟﺒﺘـﻪ ، ﺑــﻪ ﻣﻘـﺪاری ﮐـﻪ در ﺣـﻖ او ﺳــﺘﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ، ﻧــﻪ

ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﯾﻦ، ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻋﺪاﻟﺖ، اﻧﺼﺎف و ﻣﻘﺎﺑﻠـﮥ ﺑـﻪ ﻣﺜـﻞ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در

آﯾﮥ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ.

2 ـ ﻗﺼﺎص ﻣـﺎ ﯾـﮥ ﻋﺒـﺮت ﺳـﺘﻤﮕﺮ و دﯾﮕـﺮان اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺣﻘـﻮ ق

دﯾﮕــﺮان ﺗﺠــﺎوز ﻧﮑﻨﻨــﺪ و ﺑــﻪ ﻫﻤــﯿﻦ دﻟﯿــﻞ، ﻗﺼــﺎص اﺛــﺮ ﺑﺰرﮔــﯽ در

ﺣﻔــﻆﺗــﻮازن و ﻋــﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ دارد و ﻧﻤــﯽﺗــﻮان ﺣﻘــﻮق اﻧﺴــﺎن

ﺳــﺘﻤﺪﯾﺪه را از ﺳــﺘﻤﮕﺮ ﮔﺮﻓــﺖ و در ﻋــﯿﻦ ﺣــﺎل ﻗﺼــﺎص را درﺑــﺎرة او

روا ﻧﺪاﻧﺴــﺖ، آن ﻫــﻢ ﺑــﻪ اﯾــﻦ دﻟﯿــﻞ ﮐــﻪ ﻗﺼــﺎص ﺑــﺎ ﺣــﻖ او در ﺑــﺎﻗﯽ

ﻣﺎﻧﺪن ﺳﻼﻣﺖ ﭼﺸﻢاو، ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ:

اوﻻً: روا ﻧﺪاﻧﺴــﺘﻦ ﻗﺼــﺎص ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﺎی ﺑــﻪ ﻫــﺪر رﻓــﺘﻦ ﺣــﻖ

ﺳﺘﻤﺪﯾﺪهاﺳﺖ و اﯾﻦ، ﻧﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷـﺮع رواﺳـﺖ ، ﻧـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﻋﻘـﻞ و ﻧـﻪ از

ﻧﻈﺮﻋﺮف.

ﺛﺎﻧﯿــﺎً: اﺟــﺮای ﺷــﯿﻮة ﺟﺪﯾــﺪ ﻏﺮﺑــﯽ ﺑــﺮای ﺣﻘــﻮق ﺑﺸــﺮ درﺑــﺎر ة

ﻓﺮدﺳﺘﻤﮕﺮ، ﭘﺎداﺷﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺘﻤﮕﺮ داده ﻣـﯽ ﺷـﻮد؛ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﺘﻢ

وﺗﺠــﺎوزی ﮐــﻪ اﻧﺠــﺎم داده اﺳــﺖ و ﻧﯿــﺰ ﯾــﮏ ﻧــﻮع ﺗﺸــﻮﯾﻖ ﺑــﺮای او و

دﯾﮕــﺮان و ﺗــﺮوﯾﺞ ﺳــﺘﻤﮕﺮی و ﺗﺠــﺎوز ﻣﺤﺴــﻮب ﻣــﯽﺷــﻮد و روﺷــﻦ61

اﺳـﺖ ﮐــﻪ اﯾــﻦ اﻣــﺮ در ﻧــﺎاﻣﻨﯽ ﮐﺸـﻮر، ﺗــﺎﺛﯿﺮ ﺑﺰرﮔــﯽ ﺧﻮاﻫــﺪ داﺷــﺖ و

ﻫﻤﯿﻦ، ﻣﻌﻨﺎیﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳـﺖ : (وﻟَﮑُـﻢ ْ ﻓـﯽ ِ اﻟْﻘﺼـﺎص ِ ﺣﯿـﺎة ٌ ﯾـﺎ اُوﻟـﯽ

اﻻْﻟْﺒﺎبِ).

ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻧﻤﻮﻧــﻪ، اﻧﺴــﺎن ﺣــﻖ زﻧــﺪﮔﯽ دارد و ﮐﺴــﯽ ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ از

رویﺳﺘﻢ و دﺷﻤﻨﯽ اﯾـﻦ ﺣـﻖ را از او ﺳـﻠﺐ ﮐﻨـﺪ . اﻣـﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ آن را از

ویﺳـﻠﺐ ﮐــﺮد، ﺧﺪاوﻧــﺪ ﻗــﺪرﺗﯽ ﺑــﻪ ﺻــﺎﺣﺐ اﯾــﻦ ﺣــﻖ داده اﺳــﺖ ﮐــﻪ

ازﺳﺘﻤﮕﺮ ﻗﺼـﺎص ﮐﻨـﺪ، ﭼـﺮا ﮐـﻪ ﻗﺼـﺎص ، ﻣﻘﺘﻀـﺎی ﻋـﺪاﻟﺖ و اﻧﺼـﺎف

وﻣﻘﺘﻀــﺎی اﯾــﻦ ﺳــﺨﻦ ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ: «ﺟــﺎن در ﺑﺮاﺑــﺮ ﺟــﺎن و ﭼﺸــﻢ

درﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ».

ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، اﮔــﺮ ﮐﺴــﯽ از روی ﻇﻠــﻢ و ﺳــﺘﻢ، ﮐﺴــﯽ را ﺑﮑﺸــﺪ، ﺣــﻖ

ﺧﻮد در زﻧـﺪه ﻣﺎﻧـﺪن را از ﻣﯿـﺎن ﺑـﺮده و ﺑـﻪ ﻫـﺪر داده اﺳـﺖ ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ

ﻫﺮ ﮐـﺲ اﯾـﻦ ﺣـﻖ را ﺑـﺮای دﯾﮕـﺮان ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﺪاﻧـﺪ، ﺑـﺮای ﺧـﻮد او ﻧﯿـﺰ

ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪﺑﻮد و ﻧﻤﯽﺗـﻮان ﺣﻘـﻮ ق ﺑﺸـﺮ را درﺑـﺎر ة ﻗﺎﺗـﻞ ﻋﻤﻠـ ﯽ ﮐـﺮد،

وﻟﯽ در ﻣﻮردﻣﻘﺘﻮل ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮑﺮد. ﭼـﻪ ، اﯾـﻦ رﻓﺘـﺎر ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ ﯾـﮥ اﺳـﻼﻣﯽ و

ﻋﻘﻼﯾﯽ ﻫـﺮ دوﺳـﺎزﮔﺎری ﻧـﺪارد و ﻧـﻮﻋﯽ ﭘـﺎداش ﺑـﺮای ﻗﺎﺗـﻞ اﺳـﺖ در

ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﺘﻢ وﺗﺠـﺎوز او؛ و ﻧﯿـﺰ ﻧـﻮﻋﯽ ﺗﺸـﻮﯾﻖ ﺑـﺮای او و دﯾﮕـﺮان اﺳـﺖ

ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ.

ﺑﻌﻼوه، اﺟـﺮای ﻗـﺎﻧﻮن ﻗﺼـﺎص ، ﻣـﺎ ﯾـﮥ ﻋﺒـﺮت ﻣـﺮدم ، ﺗﺤﻘـﻖ ﯾـﺎﻓﺘﻦ

ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮی در ﺣﻘــﻮق ﻣــﺮدم و ﺑﺎﻋــﺚ اﻣﻨﯿــﺖ در ﮐﺸــﻮر اﺳــﺖ، 62

ﭼﺮا ﮐـﻪ ﺧـﻮن اﻧﺴـﺎن ﻫـﺪر ﻧﻤـﯽ رود. ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﮐﺸـﻮرﻫﺎی ﺟﻬـﺎن ، ﻗـﺎﻧﻮن

ﻗﺼﺎص را ﺑﻪ رﺳـﻤﯿﺖ ﻣـﯽ ﺷﻨﺎﺳـﺪ و ﺑـﺰودی ﺟﻬـﺎن در آﯾﻨـﺪ ة ﻧﺰدﯾـﮏ ،

اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ، ﭼـﻪ ، ﺷـﻤ ﺎر ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ

ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺧـﻮد ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن

را ﺗﺼﻮﯾﺐﮐﻨﺪ، ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ.

ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن در

ﮐﺸﻮرﻫﺎیاﺳﻼﻣﯽ

ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ

ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻫــﺮ ﮐــﺪام از ﻣــﺎ ﺑــﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎی ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ

ﺗﻮﺟﻪﮐﻨـﺪ، ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮی ﺳـﻠﻄﮥ ﺑﺮﺧـﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎی ﺑـﺰرگ اﺳـﺘﻌﻤﺎری را

ﺑــﺮ اﯾــﻦﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎ ﺑــﻪروﺷــﻨﯽ ﺧﻮاﻫــﺪ دﯾــﺪ. اﯾــﻦ ﺳــﻠﻄﻪ و دﺧﺎﻟــﺖ در

اﻣﻮرﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﻋﻮاﻣــﻞ ﺑﺴــﯿﺎری دارد ﮐــﻪ ﺑــﻪ ﭘــﺎرهای از اﯾــﻦ

ﻋﻮاﻣﻞاﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ:

ﻋﺎﻣــﻞ ﻧﺨﺴــﺖ: ﻋﻘــﺐ اﻓﺘــﺎدﮔﯽ ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﮐﻠــﯽ

ازﻟﺤــﺎظ اﻗﺘﺼــﺎدی و ﺻــﻨﻌﺘﯽ. اﯾــﻦ ﻋﻘــﺐ اﻓﺘــﺎدﮔﯽ، اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮرﻫﺎ را

واﻣــﯽدارد ﮐــﻪ در ﺑﺮاﺑــﺮ ﻏــﺮب ﯾــﺎ ﺷــﺮق ﺳــﺮ ﻓــﺮود آورد و ﺑــﻪ آﻧﻬــﺎ

واﺑﺴﺘﻪﺑﺎﺷﺪ.

ﻋﺎﻣـــﻞ دوم: ﻧﺒـــﻮدن آزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳـــﯽ در اﻏﻠـــﺐ ﮐﺸـــﻮرﻫﺎی

اﺳــﻼﻣﯽ ﮐــﻪ وﺳــﯿﻠﻪای ﺑــﺮای دﺧﺎﻟــﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕــﺎن در اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮرﻫﺎ

وﻓﺮﺻﺖ ﻃﻼﯾﯽ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود.

ﻋﺎﻣــﻞ ﺳــﻮم: ﻣﻘﺎﻣــﺎت ﻣﺴــﻮول در ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ

ﻧﻈﺎم اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﻟﻬـﯽ ﺑـﺮای ﻫﻤـﮥ ﺑﺸـﺮﯾﺖ ﺗـﺎ

روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ آﮔﺎﻫﯽ اﻧـﺪﮐﯽ دارﻧـﺪ و ﺑﺴـﯿﺎری از آﻧـﺎن ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ

ﮐــﻪ ﻧﻈــﺎم اﺳــﻼﻣﯽ در ﻋﺼــﺮ ﮐﻨــﻮﻧﯽ ﻗﺎﺑــﻞ اﺟــﺮا ﻧﯿﺴــﺖ و ﻫﻤــﯿﻦ ﺑــﺎور، 65

ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕـﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ و ز ﻣﯿﻨـﮥ دﺧﺎﻟـﺖ آﻧـﺎن در ﮐﺸـﻮرﻫﺎی

اﺳﻼﻣﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

ﻋﺎﻣــﻞ ﭼﻬــﺎرم: ﺗﺒﻠﯿﻐــﺎت ﮔﻤــﺮاه ﮐﻨﻨــﺪه و ﺗــﻮ ﺧــﺎﻟﯽ ﺷــﺮق و ﻏــﺮب

ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم، ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﺟـﺪی ﺑـﺮ دﻟﻬـﺎی رﻫﺒـﺮان و ﻣﺴـﻮوﻻن ﻣـﯽ ﮔـﺬارد و

آﻧﺎن راﺑﻪ ﺳـﻨﺘﻬﺎی ﻏﺮﺑـﯽ و ﺷـﺮﻗﯽ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ آﻧﻬـﺎ ﺑﺎورﻣﻨـﺪ ﻣـﯽ ﺳـﺎزد .

اﯾﻦﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣـﻪ ﻣـﯽ دﻫـﺪ، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺳـﻨﺘﻬﺎی

اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ آن را ﻧﻤـﯽ ﭘـﺬﯾﺮد ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﺎ آن ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ و ﺳـﺘﯿﺰ

ﻣﯽﭘﺮدازد.

ﻋﺎﻣـــﻞ ﭘـــﻨﺠﻢ: اﺧـــﺘﻼف ﻣﻮﺟـــﻮد ﻣﯿـــﺎن رﻫﺒـــﺮان و ﻣﺴـــﻮوﻻن

ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ و ﻧﺒــﻮد ﯾــﮏ دﯾــﺪﮔﺎه ﻣﺸــﺘﺮک و روﺷــﻦ در ﻣﯿــﺎن

آﻧــﺎن در ﺑﺮاﺑﺮﺷــﺮق و ﻏــﺮب، اﺛــﺮ ﺑﺰرﮔــﯽ ﺑــﺮ واﺑﺴــﺘﮕﯽ اﯾــﻦ رﻫﺒــﺮان

دارد. زﯾــﺮا ﮐــﻪ اﮔﺮآﻧــﺎن دارای دﯾــﺪﮔﺎﻫﯽ ﺷــﻔﺎف و ﻣﺸــﺘﺮک در ﻗﺒــﺎل

ﺟﻬﺎن ﻏﺮب و ﺷـﺮ ق ﻣـﯽ ﺑﻮدﻧـﺪ، ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺣـﺘﻢ آﻧـﺎن ﻫـﺰاران ﺣﺴـﺎب

ﺑــﺮای اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎه ﺑــﺎز ﻣــﯽﮐﺮدﻧــﺪ و اﯾــﻦ دﯾــﺪﮔﺎه ﺗــﺎﺛﯿﺮ ارزﻧــﺪهای در

اﺳــﺘﻘﻼل ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽﺷــﺎن، ﻗــﺪرت و ﺷﻮﮐﺘﺸــﺎن و ﻧﮕﻬــﺪاری

ﮐﺮاﻣﺖ ﺧﻮد آﻧﺎن وﮐﺮاﻣﺖ ﻣﻠﺘﻬﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻧﺎن داﺷﺖ.

ﻋﺎﻣــﻞ ﺷﺸــﻢ: ﺷــﺎﯾﺪ رﻫﺒــﺮان و ﻣﺴــﻮوﻻن ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺮ

اﯾــﻦﺑﺎورﻧــﺪ ﮐــﻪ ﻣﺎﻧــﺪنﺷــﺎن در ﮐﺮﺳــﯽ ﺣﮑﻮﻣــﺖ، ﺑﺴــﺘﮕﯽ ﺑــﻪ راﺑﻄــﮥ

ﻣﺤﮑــﻢ آﻧــﺎن ﺑــﺎ ﻏــﺮب ﯾــﺎ ﺷــﺮق دارد. در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ اﯾــﻦ ﺑــﺎور آﻧــﺎن66

ﺧﻄﺎﺳﺖ، زﯾﺮا ﻣﺎﻧﺪن آﻧﺎن در اﯾﻦ ﮐﺮﺳـﯽ ، ﺑـﻪ اﺧـﻼص آﻧـﺎن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ

ﻣﯿﻬﻦ و ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﮐﻤـﺎل اﻣﺎﻧﺘـﺪاری ، اﺧـﻼ ص و ﺗﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻠﺘﻬـﺎی

ﺧــﻮد و ﻧﯿــﺰ ﺑــﻪ دادن ﺣــﻖ آزادی ﻋﻘﯿــﺪه و ﺑﯿــﺎن ـ در ﺣــﺪودی ﮐــﻪ

ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺟﺎزه داده اﺳﺖ ـ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻠّﺘﻬﺎ، ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد.

روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﯾﺎدﺷــﺪه، ﻧﻘﺸــﯽ ﺑﻨﯿــﺎدﯾﻦ در دﺧﺎﻟــﺖ

ﺑﯿﮕﺎﻧﮕــﺎن در اﻣــﻮر ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ و ﻧﺸــﺮ اﻧﺪﯾﺸــﻪﻫــﺎی ﮔﻤــﺮاه

ﮐﻨﻨﺪه و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺘـﺬل آﻧـﺎن و ﻧﯿـﺰ در ﻧـﺎﺑﻮدی اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎی اﺳـﻼﻣﯽ و

ﺳــﻨﺘﻬﺎی اﻧﺴــﺎﻧﯽ اﺳــﻼم دارد و ﻣﻮﺟــﺐ ﺳــﻠﻄﮥ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕــﺎن ﺑــﺮ ﺛﺮوﺗﻬــﺎی

ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ، ﻣﯽﺷﻮد.

ﻧﻈﺎم ﺑﺎزرﺳﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ

ﻧﻈـــﺎم ﺑﺎزرﺳـــﯽ در ﺣﮑﻮﻣـــﺖ اﺳـــﻼﻣﯽ، ﻧﻈـــﺎﻣﯽ ﻣﺸـــﺨﺺ و

ﺣﺴﺎبﺷﺪه در ﺿـﻤﻦ ﯾـﮏ ﻣـﺘﻦ ﺣﻘـﻮﻗﯽ در ﻗـﺮآن ﯾـﺎ ﺳـﻨّﺖ و ﻧﻈـﺎﻣﯽ

ﭘﺎﯾﺪارﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ در ﻫﺮ ﻋﺼـﺮی در اﺧﺘﯿـﺎ ر ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ اﺳـﺖ . ﭼـ ﻮن،

وﻇﯿﻔﮥﺣﺎﮐﻢ دﯾﻨﯽ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﯾﺠـﺎب ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﻪ

ﺑﺮﻧﺎﻣﮥآﻣﻮزﺷﯽ ﯾﺎ اﻣﻨﯿﺘﯽ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ ﺑﭙـﺮدازد، ﺑﺎﯾـﺪ اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ

را ﺗﻮﺳــﻂ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﺎن، اﻧﺪﯾﺸــﻤﻨﺪان و اﻣﺎﻧﺘــﺪاران، از ﺟﻬــﺎت ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن

ﭼﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﭼﻪ ﻣﻨﻔـﯽ ﺑﺮرﺳـﯽ ﮐﻨـﺪ و ﺷـﺮاﯾﻂ ، آﯾﻨـﺪه و ﻣﻘـﺪار ﻣﻮﻓﻘﯿـﺖ

آﻧﺮا ﺑﺴﻨﺠﺪ و اﯾﻦ ﮐـﺎر را ﺑـﯽ ﻃﺮﻓﺎﻧـﻪ و دﻗﯿـﻖ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ . ﭘـﺲ از اﯾـﻦ

ﺑﺮرﺳﯽو اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ، آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﻨﺪ.

ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻧﻤﻮﻧــﻪ، ﻫﺮﮔــﺎه ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺨﻮاﻫــﺪ، ﯾــﮏ ﻃــﺮح

اﻗﺘﺼــﺎدی را اﺟــﺮا ﮐﻨــﺪ، ﺑﺎﯾــﺪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ اﺑﻌــﺎد اﯾــﻦ ﻃــﺮح، راﺑﻄــﮥ آن ﺑــﺎ

اﻗﺘﺼـﺎدﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾــﺎ ﻣﻨﻄﻘــﻪای و ﻣﻘـﺪار اﺳــﺘﻘﺒﺎل ﻣــﺮدم از آن را در ﺣــﺎل و

آﯾﻨــﺪهﺑﺮرﺳــﯽ ﮐﻨــﺪ و اﻃﻼﻋــﺎت و روﯾــﺪادﻫﺎی ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ آن را ﺛﺒــﺖ

ﻧﻤﺎﯾــﺪ وﭘــﺲ از اﯾــﻦ ﮐــﺎوش و اﻃﻤﯿﻨــﺎن ﺑــﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿــﺖ، آن ﻃــﺮح را ﺑــﻪ

ﻣﻮرد اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد. از اﯾﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد:

1ـــ ﻧﻈــﺎم ﺑﺎزرﺳــﯽ ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ، ﻧﻈــﺎﻣﯽ ﭘﺎﯾــﺪار و ﻏﯿــﺮ ﻗﺎﺑــﻞ ﺗﻐﯿﯿــﺮ 69

درﻃــﻮل ﺗــﺎرﯾﺦ ﺑﺎﺷــﺪ ﺑﻠﮑــﻪ ﻧﻈــﺎﻣﯽ اﺳــﺖ ﭘﻮﯾــﺎ ﮐــﻪ ﺑــﺎ ﺗﻐﯿﯿــﺮ زﻣــﺎن،

ﺗﻐﯿﯿﺮﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﺗﺤﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺘﺤﻮل ﻣﯽﮔﺮدد.

از اﯾـــﻦ رو، ﻧﻤـــﯽﺗـــﻮان ﻧﻈـــﺎم ﺑﺎزرﺳـــﯽ زﻣـــﺎن ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮ(ص) را

درﺣﮑﻮﻣــﺖ ﮐﻨــﻮﻧﯽ ﭘﯿــﺎده ﮐــﺮد، زﯾﺮاﮐــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ در آن زﻣــﺎن، ﺑــﺎ

ﺗﻤﺎﻣﯽﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎ و دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎی ﺧـﻮد ﺳـﺎده ﺑـﻮد، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

درﻋﺼــﺮ ﮐﻨــﻮﻧﯽ ﺑــﺎ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﻮﻟﻔــﻪﻫــﺎ و دﺳــﺘﮕﺎﻫﻬﺎﯾﺶ ﻣﺘﺤــﻮل ﺷــﺪه و

ﺗﻮﺳــﻌﻪﯾﺎﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ و روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﺤــﻮل و ﺗــﻮﺳــﻌﮥ ﺣﮑﻮﻣــﺖ،

ﺗﺤﻮل وﺗﻮﺳﻌﮥ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزرﺳﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ.

2 ـ ﻧﻈـﺎم ﺑﺎزرﺳـﯽ ، ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎی اﻗﺘﺼـﺎدی اﺧﺘﺼـﺎص ﻧـﺪارد ،

ﺑﻠﮑــﻪ ﻫﻤــﮥ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی دوﻟــﺖ را ﺑــﺎ ﺗﻤــﺎم ﺗﺸــﮑﯿﻼت و اﻋﻀــﺎی آن در

ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد. ﭼﻮن، ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺎﻣﻮرﯾـﺖ دارد ﮐـﻪ

ﻧﻈــﺎمﺑﺎزرﺳــﯽ را ﺑــﻪ ﺷــﮑﻠﯽ ﺣﺴــﺎب ﺷــﺪه و دﻗﯿــﻖ ﺑــﺮ ﻫﻤــﮥ اﻋﻀــﺎی

ﺣﮑﻮﻣﺖ، ﺑﺨﺸﻬﺎ، ﻣﻮﻟﻔـﻪ ﻫـﺎ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎی ﻋﻤـﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻـﯽ آن ﻋﻤﻠـﯽ

ﺳـﺎزد، زﯾـﺮا ﻫـﺪف اﺻـﻠﯽ ﺣﮑﻮﻣـﺖ دﯾﻨـﯽ ، ﺗﺤﻘـﻖ ﺑﺨﺸـﯿﺪن آرﻣﺎﻧﻬـﺎی

واﻻی اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ، ﯾﻌﻨــﯽ ﺗﺤﻘــﻖ ﻋــﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺣﻔــﻆ ﺑﺮاﺑــﺮی

در ﻣﯿﺎنﻃﺒﻘﺎت اﻣﺖ و اﻣﻨﯿـﺖ و آراﻣـﺶ و رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻫـﺪف ، ﺗﻨﻬـﺎ

ﺑـﺎ اﺟــﺮای ﻧﻈــﺎم ﺑﺎزرﺳــﯽ در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺗﺸــﮑﯿﻼت ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﺑــﻪ ﮔﻮﻧــﻪای

دﻗﯿﻖ وﺑﯽﻃﺮﻓﺎﻧﻪ اﻣﮑﺎﻧﭙﺬﯾﺮ اﺳﺖ.

3 ـ ﻧﻈــﺎم ﺑﺎزرﺳــﯽ در اﺳــﻼم ﺑــﺎ ﻧﻈــﺎم ﺑﺎزرﺳــﯽ ﺑﺸــﺮی، ﺗﻨﻬــﺎ در 70

ﯾﮏﻧﻘﻄـﻪ اﺧـﺘﻼف دارد، و آن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﻈـﺎم ﺑﺎزرﺳـﯽ در اﺳـﻼم ،

ﺑــﻪﺣــﺪود ﺷــﺮﻋﯽ ﻣﺤــﺪود اﺳــﺖ، و ﻟــﺬا اﯾــﻦ ﻧﻈــﺎم را در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی

اﻗﺘﺼﺎدیﮐـﻪ از ﻧﻈـﺮ ﺷـﺮﻋﯽ ﻣﻤﻨـﻮع اﺳـﺖ ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان اﺟـﺮا ﮐـﺮد ، ﻧﻈﯿـﺮ

ﺗﺎﺳــﯿﺲ ﮐﺎرﺧــﺎﻧــﮥ ﻣﺸــﺮوبﺳــﺎزی و ﻣﻌــﺎﻣﻼت رﺑــﻮی و اﻣﺜــﺎل آن، در

ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزرﺳـﯽ ﺑﺸـﺮی اﯾـﻦ ﻣﺤـﺪودﯾﺖ را ﻧـﺪارد . از آن ﺟـﺎ ﮐـﻪ

ﻧﻈﺎم ﺑﺎزرﺳﯽ در اﺳﻼم در ﻫـﺮ زﻣـﺎن و دوراﻧـﯽ ﺗﺤـﻮل ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ، ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ

ﺑﺎﯾﺪ از ﻋﻠﻮم آﮐﺎدﻣﯿﮏ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ.

ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ

ﭘــﺲ از ﺑﯿــﺎن و ﺗﻌﺮﯾــﻒ ﻧﻈــﺎم اﺳــﻼﻣﯽ و ارﮐــﺎن و ﻋﻨﺎﺻــﺮ آن،

ﺑﺎﯾﺪآﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺑﺮﺗـﺮی اﯾـﻦ ﻧﻈـﺎم ﺑـﺮ دﯾﮕـﺮ ﻧﻈﺎﻣﻬـﺎ ﻣـﯽ ﺷـﻮد،

ﻣﻮردﺗﻮﺟــﻪ ﻗــﺮار دﻫــﯿﻢ و ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿــﺖ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ را

ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ.

ﺑﺮای ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﭼﻨـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ را ﻣـﯽ ﺗـﻮان ﺑـﺮ ﺷـﻤﺮد

ﮐﻪﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻮل اﺳﻼم اﺳﺘﻮار اﺳﺖ:

1 ـ ﻋﺎﻣــﻞ رواﻧــﯽ: اﯾﻤــﺎن ﺑــﻪ ﺧــﺪای ﯾﮕﺎﻧــﻪ و ﺑــﯽ ﻫﻤﺘــﺎ. ﭼــﺮا

ﮐــﻪﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺷــﺮﻋﯽ ﺑﺮاﺳــﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫــﺎی وﯾــﮋة ﺧــﻮد، از اﻋﻀــﺎﯾﯽ

ﺗﺸﮑﯿﻞﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕـﯽ ﺑﺎﻟﯿﺎﻗـﺖ ، ﻣـﻮﻣﻦ ، ﮐﺎرﺷـﻨﺎس و ﺑـﺎ اﺧـﻼص

ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﺗﺤــﺖ ﺗــﺎﺛﯿﺮ ﻫــﯿﭻ ﻋﺎﻣــﻞ ﺑﯿﺮوﻧــﯽ ﯾــﺎ اﻣــﻮر ﺟﻨﺒــﯽ ﻧﻈﯿــﺮ

ﺣــﺰبﮔﺮاﯾــﯽ، ﻓﺮﻗــﻪﮔﺮاﯾــﯽ و دﯾﮕــﺮ رواﺑــﻂ ﻗــﺮار ﻧﺪارﻧــﺪ، و ﺑــﻪ ﻃــﻮر

ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾـﻦ اﻣـﺮ، ﻧﻘـﺶ ﺳـﺘﺮگ و ﺣﺴﺎﺳـﯽ در ﭘـﺎﮐﯽ ﺣﮑﻮﻣـﺖ دارد. ﺑـﻪ

دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻋﻀﺎی دوﻟﺖ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾﻤـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا دارﻧـﺪ، ﺧـﻮد را

در ﺑﺮاﺑــﺮ او ﻣﺴــﻮولﻣــﯽداﻧﻨــﺪ و ﺗﻨﻬــﺎ زﻣــﺎﻧﯽ ﻣــﯽﺗﻮاﻧﻨــﺪ از ﻋﻬــﺪة اﯾــﻦ

ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﺑﺮ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪی، ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﺑﺎ ﻧﯿﺖ ﭘﺎک ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ.

2 ـ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﮐﺎرﻣﻨــﺪان در دواﯾــﺮ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ، ﭼــﻪ ﻋﺎﻟﯿﺮﺗﺒــﻪ73

وﭼــﻪ ﮐﺎرﻣﻨــﺪ ﺳــﺎده از ﺳــﻮی ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ ﻋﻘــﺪ اﺟــﺎره

اﺳﺘﺨﺪام ﻫﺴـﺘﻨﺪ ، و ﺑﺮآﻧـﺎن ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺪﯾﻦ ﻋﻘـﺪ ﭘﺎﯾ ﺒﻨـﺪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و

آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮآن اﺟﯿـﺮ ﺷـﺪه اﻧـﺪ اﻧﺠـﺎم دﻫﻨـﺪ ، و ﺑـﺮای آﻧـﺎن روا ﻧﯿﺴـﺖ

ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد اﺟـﺎره اﺧـ ﻼل اﯾﺠـﺎد ﮐﻨﻨـﺪ و ﮔﺮﻧـﻪ ، اﺳـﺘﺤﻘﺎ ق اﺟـﺮت

ﮐﺎﻣﻞ را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪداﺷﺖ.

3 ـ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺷـﺮﻋﯽ ، ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺛـﺎﻧﻮی ،

ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮدم واﺟﺐ اﺳﺖ، ﭼـﺮا ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ : (اَﻃﯿﻌـﻮا اﷲَ

واَﻃﯿﻌــﻮا اﻟﺮﱠﺳــﻮل َ واُوﻟــﯽ اﻻْﻣــﺮِ ﻣــﻨْﮑُﻢ ْ)؛ «از ﺧــﺪا اﻃﺎﻋــﺖ ﮐﻨﯿــﺪ و

ازرﺳﻮل و اوﻟﻮ اﻻﻣـﺮ ﺧـﻮﯾﺶ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑﺮﯾـﺪ » ﺑـﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎی اﯾـﻦ آﯾـﻪ ، از

آنﺟﺎ ﮐﻪ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﻮﻇﻔﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﺧـﻮد ﮐـﻪ

ازﺳﻮی ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﯾﻌﻨـﯽ وﻟـﯽ اﻣـﺮ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺷـﺪه ﻋﻤـﻞ ﮐﻨﻨـﺪ، اﯾـﻦ ﻋﻤـﻞ

ﺑﻪوﻇﺎﯾﻒ، ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ.

ﺑﻌــﻼوه، ﺷــﺨﺺ ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺎﯾــﺪ ﺑــﺮ ﻫﻤــﮥ ﻧﻬﺎدﻫــﺎی ﺣﮑﻮﻣــﺖ

ﺷﺮﻋﯽ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧـﻮد ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐﺎرﻣﻨـﺪان ﺑـﻪ

وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ.

روﺷﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﯾﺎدﺷـﺪه در ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎی ﻏﯿـﺮ دﯾﻨـﯽ ﯾﺎﻓـﺖ

ﻧﻤﯽﺷﻮد.

آﻧﭽــﻪ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ، وﯾﮋﮔﯿﻬــﺎی ﺑﻨﯿــﺎدﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ

اﯾﻦﺣﮑﻮﻣﺖ را از ﺳﺎﯾﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﺟـﺪا ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ . ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ ، ﻫﻤـﯿﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎ 74

ﮐﺸــﻮر را ﺑــﻪ ﺳــﻮی ﺗﺤــﻮل و رﺷــﺪ اﻗﺘﺼــﺎدی، آﻣﻮزﺷــﯽ، ﻓــﻦآوری،

اﻣﻨﯿﺘــﯽ و اداری ﺑــﻪ ﭘــﯿﺶ ﻣــﯽﺑــﺮد و در ﺗﺤﻘــﻖ ﯾــﺎﻓﺘﻦ اﺻــﻞ ﺗــﻮازن و

ﻋــﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ در ﻣﯿــﺎن ﻃﺒﻘــﺎت اﻣــﺖ، اﺳــﺘﻮار ﺳــﺎﺧﺘﻦ ﺻــﻔﻮف،

وﺣﺪتﮐﻠﻤﻪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟـﺎ ﻣﻌـﮥ ﻣﻨﺠﺴـﻢ ، اﻣـﻦ و ﯾﮑﭙﺎرﭼـﻪ ﮐـﻪ در آن ﻧـﻪ

اﻓﺮاطﺑﺎﺷﺪ و ﻧـﻪ ﺗﻔـﺮﯾﻂ و ﺟـﺎن و ﻣـﺎ ل و آﺑـﺮوی ﻣـﺮدم در آن ﻣﺤﻔـﻮظ

ﺑﻤﺎﻧﺪ، ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪای دارد.

آﻧﭽـﻪ ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪ ، اﻟﮕـﻮﯾﯽ اﺳـﺖ از ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﭘـﺎ ﯾــﮥ

اﺻﻞﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دﯾﻦ اﺳﺘﻮار اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻮﻓﯿـﻖ ﻣـﯽ دﻫـﺪ و

ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

ﻧﺠﻒ اﺷﺮف

10 ذواﻟﻘﻌﺪه 1426 ه 75

ﺟﺎﯾﮕﺎه زن در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم

ﭘﯿﺶ درآﻣﺪ

ﻣﺤﻀﺮ ﻋﻼّﻣﻪ آﯾﮥاﷲ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺤﺎ ﻓﯿﺎض داﻣﺖ ﺑﺮﮐﺎﺗُﻪُ

اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ و رﺣﻤﮥ اﷲ وﺑﺮﮐﺎﺗُﻪُ

اﯾﻨــﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎﯾﯽ را ﺣﻀــﻮر ﺷــﻤﺎ ﻋﺮﺿــﻪ ﻣــﯽدارم ﮐــﻪ

ﺑﺮایﭘـﮋوﻫﺶ در ﺑـﺎرة »ﺟﺎﯾﮕـﺎه زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن در ﻧﻈـﺎم ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳـﻼم »

آﻣـﺎد هﺷـﺪه اﺳـﺖ . اﯾـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﺑﺨﺸـﯽ از رﺳـﺎﻟﮥ ﻣﻘﻄـﻊ دﮐﺘـﺮای اﯾــﻦ

ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ.

اﯾـــﻦ ﻣﻮﺿـــﻮع ﺑـــﺮای ﻧﺨﺴـــﺘﯿﻦ ﺑـــﺎر اﺳـــﺖ ﮐـــﻪ از ﻃﺮﯾـــﻖ

دﯾـــﺪﮔﺎﻫﻬﺎیﻣـــﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠـــﻒ اﺳـــﻼﻣﯽ و ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻬـــﺎی ﻧﻈﺎﻣﻬـــﺎی

ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳـﻼم ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽ ﺷـﻮد . از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽ ﺧـﻮاﻫﻢ ﺑـﻪ

ﻣﺎ ﺗﻮﻓﯿـﻖ دﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎروﺷـﻦ ﺳـﺎﺧﺘ ﻦ ﺣﻘـﺎﯾﻖ اﺳـﻼﻣﯽ ، ﺻـﺤﻨﻪ اﻧﺪﯾﺸـ ﻪ

اﺳﻼﻣﯽ را ﻏﻨﯽ وﭘﺮﺑـﺎر ﺳـﺎزﯾﻢ ، ﺣﻘـﺎﯾﻘﯽ ﮐـﻪ در آنِ واﺣـﺪ، ﻫـﻢ ﻋﻮاﻣـﻞ

دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺑـﻮدن وﭘﺎﯾـﺪار ﻣﺎﻧـﺪن را در ﺧـﻮد دارد و ﻫـﻢ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻧﻮﺷـﺪن و

ﺗﺤﻮل ﯾﺎﻓﺘﻦ را.

از ﺟﻨــﺎب ﻋــﺎﻟﯽ ﺧﻮاﻫﺸــﻤﻨﺪم ، ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ اﻣﮑــﺎن دارد، در ﻣــﺪت

دوﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﭘﺎﺳـﺦ دﻫﯿـﺪ . اﻟﺒﺘـﻪ ، ﺗﻌﯿـﯿﻦ اﯾـﻦ ﻣـﺪت ، ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ 77

ﺗﻨﮕﯽوﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺪول زﻣﺎﻧﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهاﻧﺪ.

ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ از ﺣﻀــﺮت ﻋــﺎﻟﯽ ﺗﻘﺎﺿــﺎ دارم، آدرس ﺧــﻮد را ﻧﯿــﺰ ﺑــﺮاﯾﻢ

ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ، ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑـﻪ ﺗﻤﺎﺳـﻬﺎ و ﻣﺮاﺟﻌـﺎت ﻋﻠﻤـﯽ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ اداﻣـﻪ

دﻫــﻢ. ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﺎ ﻧــﻮر ﻗــﺪرت ﺧــﻮﯾﺶ ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎ ﯾــﺎری دﻫــﺎد و

ﭘﺎداشﺑﺰرگ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﺎد.

ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ:

ﻣﺴــﻮوﻟﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣــﺖ در دوﻟــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ، ﻣﺴــﻮوﻟﯿﺖ »اﺟﺮاﯾــﯽ»

اﺳﺖﮐﻪ ﻣﺴﻮول ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺑﺎﯾـﺪ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬـﯽ را ﺑـﻪ اﺟـﺮا درآورد . ﭼـﺮا

ﮐـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮ اﺻـﻞ : «ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺧـﺪای ﯾﮕﺎﻧـﻪ و ﺑـﯽ اﻧﺒــﺎز»

اﺳﺘﻮاراﺳــﺖ و ﻫــﯿﭻ ﻓــﺮد، ﯾــﺎ ﮔــﺮوه و ﯾــﺎ ﻣﻘــﺎﻣﯽ، ﺳــﻬﻤﯽ در ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ

ﻧــﺪارد. ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬار ﻧﯿــﺰ ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ و ﻫــﯿﭻ ﮐــﺲ ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﻗــﺎﻧﻮن

وﺿﻊ ﮐﻨﺪ، ﯾﺎآﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮای اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ وﺿـﻊ ﮐـﺮده اﺳـﺖ ﺗﻐﯿﯿـﺮ

دﻫــﺪ. ﺣــﺎﮐﻤﯿﺘﯽ ﮐــﻪ اﻣــﺖ در ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﻋﻤــﺎل ﻣــﯽﮐﻨــﺪ، ﻫﻤــﺎن ﺧﻼﻓــﺖ

اﺳﺖ، ﯾﻌﻨﯽﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘـﺎک و ﺑﻠﻨـﺪ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ او

ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎﺳﺖ.

ﺑﺮاﺳــﺎس آﻧﭽــﻪ ﮔﻔﺘــﻪ آﻣــﺪ، زن ﺑﺨﺸــﯽ از اﻣﺘــﯽ اﺳــﺘﮑﻪ ﻫــﯿﭻ ﮔﻮﻧــﻪ

ﺳﻠﻄﻪ، ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ و اﺧﺘﯿـﺎری ﺑـﺮای ﻗﺎﻧﻮﻧﮕـﺬاری ﻧـﺪارد، زﯾـﺮا ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ

وﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری ﺗﻨﻬــﺎ از آن ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ. در ﻣﺮﺣﻠــﮥ اﺟــﺮا ﻧﯿــﺰ زن

ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮد اﺳﺖ، ﯾﻌﻨـﯽ او ﻧﯿـﺰ ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ از 78

اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﯽ ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨـﺪ و آﯾـﯿﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﻣﻘـﺮرات ﺷـﺎرع

ﻣﻘﺪسﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬارد.

ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، آﯾــﺎ ﺑــﺮای زن روا ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد ﮐــﻪ ﭘﺴــﺘﻬﺎی زﯾــﺮ را

درﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد؟:

1 ـ رﯾﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر (= رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮری)

2 ـ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮی.

3 ـ اﻧﻮاع وزارت: ﺗﻔﻮﯾﻀﯽ، اﺟﺮاﯾﯽ و ﻣﺸﻮرﺗﯽ.

4 ـ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺤﺪود.

5 ـ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاری ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺎﻣﻞ و ﮔﺴﺘﺮده

6 ـ اﻧﻮاع ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ

7 ـ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺸﺮﮐﺎن.

8 ـ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻧﺒﺮدﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﭘﺎﺳـﺪاری از ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻋﻤـﻮﻣﯽ

اﻧﺠــﺎم ﻣــﯽﺷــﻮد ﻧﻈﯿــﺮ ﻧﺒــﺮد ﺑــﺎ ﺑﺎﻏﺒــﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎن، ﻣﺨﺎﻟﻔــﺎن، ﻣﺤﺎرﺑــﺎن

وراهزﻧﺎن.

9 ـ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﭘﻠﯿﺲ (= ﻧﯿﺮوی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ).

10 ـ رﯾﺎﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت (ﭘﻠﯿﺲ ﻣﺨﻔﯽ).

ﭘﺎﺳــﺦ : ﺑــﺮ زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن واﺟــﺐ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﺪن و اﻧــﺪام ﺧــﻮﯾﺶ را

ازﺑﯿﮕﺎﻧــﻪ ﺑﭙﻮﺷــﺎﻧﺪ و ﮐﺮاﻣــﺖ، ﺷــﺮاﻓﺖ و ﻋﻔــﺖ ﺧــﻮد را از ﻫــﺮ آﻟــﻮدﮔﯽ

ﭘﺎسﺑـﺪارد . ﻫﺮﮔـﺎه زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺮاﯾﺶ روا ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد 79

ﮐﻪﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﻫـﺮ ﮐـﺎری را ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺗﮑـﺎﻟﯿﻒ اﺳـﻼﻣﯽ او در ﺗﻀـﺎد ﻧﺒﺎﺷـﺪ

ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد، ﺧـﻮاه اﯾـﻦ ﮐـﺎر، اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻧﻈﯿـﺮ رﯾﺎﺳـﺖ دوﻟـﺖ و

دﯾﮕﺮﭘﺴﺘﻬﺎی دوﻟﺘﯽ و ﺧـﻮاه ﻓـﺮدی ﺑﺎﺷـﺪ ﻫﻤﭽـﻮن راﻧﻨـﺪﮔﯽ ، ﺧﻠﺒـﺎﻧﯽ و

اﻣﺜﺎلآن.

روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ اﻧﺠــﺎم ﮐﺎرﻫــﺎی ﯾﺎدﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ زن، ﻧﯿــﺎز ﺑــﻪ آن

ﻧﺪارد ﮐﻪ وی ﺑـﯽ ﺣﺠـﺎب ﺑﺎﺷـﺪ و ﮐﺮاﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺧـﻮﯾﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﺎن

ﯾــﮏ زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن، ﻧﮕﻬــﺪاری ﻧﮑﻨــﺪ ﺑﻠﮑــﻪ اﮔــﺮ وی در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ

ﭘﺴﺘﻬﺎیﺣﺴﺎس ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ را ﺑـﺮ دوش ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد، اﯾـﻦ ﮐﺮاﻣـﺖ ﺧـﻮد را

ﻧﮕﻬــﺪارد، ﺑــﺮ ﺷــﺄن، ارزش، ﺟﺎﯾﮕــﺎه اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و اﺳــﺘﻮاری او در ﺑــﺎور

و اﯾﻤﺎن، اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد.

ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ:

ﻫــﺮ ﮔــﺎه زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن از ارادهای ﻧﯿﺮوﻣﻨــﺪ و ﻋﻘﯿــﺪه و اﯾﻤــﺎن اﺳــﺘﻮار

ﺑــﻪ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺮﺧــﻮردار ﺑﺎﺷــﺪ و ﺷــﺮاﻓﺖ و ﮐﺮاﻣــﺖ ﺧــﻮﯾﺶ را ﭘــﺎس

ﺑﺪارد، ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﭘﺴـﺘﻬﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ در ﭘﺮﺳـﺶ ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﺪان اﺷـﺎره

ﺷــﺪه، ﺑﺮﻋﻬــﺪه ﮔﯿــﺮد و در اﯾــﻦ ﺟﻬــﺖ، ﻫــﯿﭻ ﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻣﯿــﺎن زن و ﻣــﺮد

وﺟﻮد ﻧـﺪارد .آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ آﻣـﺪ، راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎی ﻏﯿﺮدﯾﻨـﯽ اﺳـﺖ ،

ﺧﻮاه در ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه در ﮐﺸﻮر ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ.

اﻣــﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ دﯾﻨــﯽ ﺑﺎﺷــﺪ، ﯾﻌﻨــﯽ ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﮥ ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ

دﯾﻦاﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ، اﯾـﻦ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺑـﺎ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬـﺎی ﻏﯿـﺮ دﯾﻨـﯽ (= ﻻﺋﯿـﮏ )80

ﺗﻔﺎوت دارد. ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ دﯾﻨـﯽ ، از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ

ﯾﮕﺎﻧــﻪ ﺑــﯽاﻧﺒــﺎز ﺗﻌﯿــﯿﻦ ﻣــﯽﺷــﻮد؛ ﯾــﺎ از ﻃﺮﯾــﻖ ﺗﺼــﺮﯾﺢ ﺑــﻪ ﻧــﺎم و

ﺷﺨﺺﺣﺎﮐﻢ، ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺣﻀـﻮر ﺻـﻮرت ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد، ﯾـﺎ ﺑـﺎ

ﺑﯿﺎنوﯾﮋﮔﯿﻬـﺎی ﺣـﺎﮐﻢ ، ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽ ﺷـﻮد . در

ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ در ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿﺮدﯾﻨــﯽ، ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ ﯾــﺎ از ﻃﺮﯾــﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت

ﺳﺮاﺳــﺮی وآزاد ﺗﻌﯿــﯿﻦ ﻣــﯽﺷــﻮد و ﯾــﺎ از راه اﻋﻤــﺎل ﻗــﺪرت و زور. از

آن ﺟﺎ ﮐﻪﺣـﺎﮐﻢ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ دﯾﻨـﯽ از ﺳـﻮی ﺧـﺪا ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣـﯽ ﺷـﻮد، در

اﺟــﺮای ﻗــﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬــﯽ و ﭘﯿــﺎده ﮐــﺮدن آن در ﻫﻤــﮥ زﻣﯿﻨــﻪﻫــﺎ: اﻗﺘﺼــﺎدی،

ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺣﻘﻮﻗﯽ، ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ، ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ، اﻣﻨﯿﺘـﯽ و دﯾﮕـﺮ زﻣﯿﻨـﻪ ﻫـﺎ

ازﻗﺪرت ﮔﺴﺘﺮدهای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ.

واﻧﮕﻬــﯽ ﺗﻔــﺎوت ﭘــﯿﺶ ﮔﻔﺘــﻪ ﻣﯿــﺎن دو ﺣﮑﻮﻣــﺖ دﯾﻨــﯽ و ﻏﯿﺮدﯾﻨــﯽ،

ﺑﺮاﺳــﺎس ﻣــﺬﻫﺐ ﺷــﯿﻌﻪ اﻣﺎﻣﯿــﻪ اﺳــﺖ. ﭼــﻪ، ﺣﮑﻮﻣــﺖ در ﭘﺮﺗــﻮ اﯾــﻦ

ﻣــﺬﻫﺐ، زﻣــﺎﻧﯽ دﯾﻨــﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑﺮاﺳــﺎس اﺻــﻞ: «ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ ﺧﺪاوﻧــﺪ»

ﺑﺎﺷﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ، دﯾﻨـﯽ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد . وﻗﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

دﯾﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﻘﺎم ﺣﺎﮐﻢ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣـﯽ ﺷـﻮد، ﺧـﻮاه

در زﻣــﺎن ﺣﻀــﻮر ﺑﺎﺷــﺪ و ﺧــﻮاه در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ. زﯾــﺮا ﻫﻤــﺎن ﮔﻮﻧــﻪ

ﮐــﻪوﻻﯾــﺖ رﺳــﻮل اﮐــﺮم(ص) و اﻣﺎﻣــﺎن ﭘــﺎک(ع) از ﺳــﻮی ﺧﺪاوﻧــﺪ

اﺳﺖ،وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ.

ﺧﻼﺻــﮥ ﺳــﺨﻦ: وﻻﯾــﺖ و ﺧﻼﻓــﺖ از دﯾــﺪﮔﺎه ﻣــﺬﻫﺐ ﺷــﯿﻌﻪ، در 81

زﻣﺎنﺣﻀﻮر ﯾـﺎ در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ، ﺑﺎﯾـﺪ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ . اﺛﺒـﺎت

اﯾﻦوﻻﯾـﺖ از ﻃﺮﯾـﻖ اﺟﻤـﺎع و آرای ﻣـﺮدم اﻣﮑﺎﻧﭙـﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴـﺖ و اﺟﻤـﺎع

دراﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻫﯿﭻ ارزﺷﯽ ﻧﺪارد.

ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳـﻨﺖ ، ﺗﻨﻬـﺎ رﺳـﺎﻟﺖ رﺳـﻮل اﮐـﺮم (ص) ازﺳـﻮی

ﺧﺪاوﻧﺪ، ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ . اﻣـﺎ ﺧﻼﻓـﺖ ﺧﻠﯿﻔﮕـﺎن ، از ﻃﺮﯾـﻖ اﺟﻤـﺎع وآرای

ﻣــﺮدم ﺑــﻪ اﺛﺒــﺎت رﺳــﯿﺪه اﺳــﺖ، ﻧــﻪ از ﻃﺮﯾــﻖ رﺳــﯿﺪن ﻧﺼــﯽ از ﺳــﻮی

ﺧﺪاوﻧــﺪ. ﺑــﺮ اﯾــﻦ اﺳــﺎس، ﻫــﺮ ﺣــﺎﮐﻤﯽ در ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ،

ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪﺣﮑﻮﻣــﺖ و وﻻﯾــﺖ او ﺑــﺮ ﻣــﺮدم از ﻃﺮﯾــﻖ آرا و اﻧﺘﺨــﺎب آﻧــﺎن

ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد، او وﻟﯽ اﻣـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ و ﻓﺮﻣـﺎن او ﻧﺎﻓـﺬ و ﺣﮑـﻮﻣﺘﺶ

ﺷــﺮﻋﯽﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد و ﺗﻔــﺎوت ﻣﯿــﺎن ﻣــﺬﻫﺐ ﺷــﯿﻌﻪ و ﻣــﺬﻫﺐ ﺳــﻨﯽ در

ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ.

اﯾـــﻦ از ﯾﮑﺴـــﻮ و از ﺳـــﻮﯾﯽ دﯾﮕـــﺮ، آﯾـــﺎ در زﻣـــﺎن ﻏﯿﺒـــﺖ،

ﻣﻘــﺎمﻓﺮﻣــﺎﻧﺮواﯾﯽ (= ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ) در دوﻟﺘــﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﻪ اﺻــﻞ

«ﺣﺎﮐﻤﯿـ ﺖدﯾـﻦ » ﺑــﺮ ﭘـﺎ ﺷــﺪه ﺑـﺮای زن ﺛﺎﺑــﺖ اﺳـﺖ ﯾــﺎ ﻧـﻪ ؟ اﻟﺒﺘــﻪ، در

ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﻤـ ﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ در زن ﻓـﺮاﻫﻢ آﯾـﺪ از ﻗﺒﯿـﻞ ﻓﻘﺎﻫـﺖ ، اﻋﻠﻤﯿـﺖ ،

ﻋﺪاﻟﺖ، درﺳﺖﮐﺎری و ﺗﻮان اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬﯽ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬــﺎن ﺑــﺰرگ ﻗﺎﺋــﻞ ﺑــﻪ اﺛﺒــﺎت اﯾــﻦ ﻣﻘــﺎم ﺑــﺮای زن

ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ.

11 ـ آﯾــﺎ ﺑــﺮ ﻋﻬــﺪه ﮔــﺮﻓﺘﻦ اﻧــﻮاع ﻣﻘــﺎم دادرﺳــﯽ(= ﻗﻀــﺎوت):82

دادرﺳـــﯽ ﻋﻤـــﻮﻣﯽ، دادرﺳـــﯽ ﻣﻈـــﺎﻟﻢ، دادرﺳـــﯽ ارﺗـــﺪاد، دادرﺳـــﯽ

اﻣﻮرﺟﻮاﻧﺎن و دادرﺳﯽ اﻣﻮر زﻧﺎن ﺑﺮای زن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻗﻀــﺎوت در اﺳــﻼم ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﺎی ﺣــﻞّ و ﻓﺼــﻞ ﺧﺼــﻮﻣﺖ

ﻣﯿـﺎن ﻃــﺮﻓﯿﻦ دﻋــﻮا و ﭘﺎﯾــﺎندادن آن ﺑــﺮ ﻃﺒــﻖ ﻣﻘــﺮرات ﺷــﺮﯾﻌﺖ اﺳــﺖ.

ﻗﺎﺿﯽﺷﺮﻋﯽ ﮐﺴـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔﻤـﺎرده ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ و

اﯾﻦ ﻫﻤﺎنﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈـﺮ ﺷـﺮﻋﯽ وﻻﯾـﺖ اﺟـﺮای اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﻋﯽ

را دارد وﻧﯿــﺰ وﻻﯾــﺖ اﺟــﺮای ﺣــﺪود، اﺟــﺮای ﺗﻌﺰﯾــﺮات، ﻓﯿﺼــﻠﻪ دادن

درﮔﯿﺮﯾﻬــﺎ ودﻋﻮاﻫــﺎ ﻣﯿــﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن، ﺳــﺘﺎﻧﺪن ﺣﻘــﻮق ﺳــﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن از

ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻪﻫﺮ ﻧﺤـﻮی ﮐـﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﺑـﻪ او اﺟـﺎزه داده اﺳـﺖ ، ﭘﺎﺳـﺪاری

از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻬﻢﻣﻮﻣﻨـﺎن ﯾﻌﻨـﯽ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و اﯾﺠـﺎد ﺗـﻮازن (در ﻣﯿـﺎن

اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒﺟﺎﻣﻌﻪ) را دارا ﺑﺎﺷﺪ.

ﺑــﻪ ﺑﯿــﺎﻧﯽ دﯾﮕــﺮ: آﻧﭽــﻪ در ارﺗﺒــﺎط ﺑــﺎ دﯾــﻦ اﺳــﻼم در ﻣﺮﺣﻠــﻪ

ﭘﯿﺎدهﮐـ ﺮدن ﺷـﺮﯾﻌﺖ ، اﺟـﺮای ﺣـﺪود و ﭘﺎﺳـﺪاری از آﻧﭽـﻪ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﺑـﻪ

ﻧﻈﺮﻣــﯽرﺳــﺪ، ﺑــﺮای ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈــﻢ(ص) و اﻣــﺎم(ع) ﺛﺎﺑــﺖ اﺳــﺖ، ﺑــﺮای

ﻓﻘﯿﻪﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ . ﭼﺮاﮐـﻪ رﻫﺒـﺮی دﯾﻨـﯽ ﻫﻤﮕـﺎم ﺑـﺎ

اداﻣــﻪ ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﺟﺎوﯾــﺪان، اداﻣــﻪ دارد و اﯾــﻦ رﻫﺒــﺮی، ﺗﻨﻬــﺎ ﺑــﻪ زﻣــﺎن

ﺣﻀﻮرﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد، زﯾـﺮا ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺟﺎوداﻧـﻪ ﺑـﻮدن اﯾـﻦ دﯾـﻦ ﺳـﺎزﮔﺎر

ﻧﯿﺴــﺖ. اﻟﺒﺘــﻪ، رﻫﺒــﺮی در زﻣــﺎن رﺳــﻮل اﮐــﺮم(ص) در رﺳــﺎﻟﺖ ﺗﺠﻠــﯽ

ﻣــﯽﯾﺎﻓــﺖ ودر زﻣــﺎن اﻣﺎﻣــﺎن ﻣﻌﺼــﻮم(ع) در اﻣﺎﻣــﺖ و در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ83

در ﻓﻘﺎﻫﺖ ﻓﻘﯿﻬﺎن ﺟﺎﻣﻊ ﺷـﺮاﯾﻂ ﮐـﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ اﻋﻠﻤﯿـﺖ اﺳـﺖ ، ﺗﺠﻠـﯽ

ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ.

اﻟﺒﺘــﻪ، ﺑﺎﯾــﺪ ﮔﻔــﺖ : رﻫﺒــﺮی ﻓﻘﯿﻬــﺎن در زﻣــﺎن ﻏﯿﺒــﺖ، در ﻃــﻮل

رﻫﺒــﺮیﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) و اﻣﺎﻣــﺎن(ع) در زﻣــﺎن ﺣﻀــﻮر اﺳــﺖ و از ﻟﺤــﺎظ

رﺗﺒــﻪ وﮐﻤــﺎل، ﭘــﺎﯾﯿﻦﺗــﺮ از رﻫﺒــﺮی آﻧــﺎن اﺳــﺖ. ﻣــﺎ اﯾــﻦ ﻣﻄﻠــﺐ را در

ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ.

آﯾــﺎ اﯾــﻦ رﻫﺒــﺮی دﯾﻨــﯽ ﺑــﻪ ﻣــﺮد ﻣﺴــﻠﻤﺎن ﮐــﻪ ﺷــﺮاﯾﻂ رﻫﺒــﺮی را

داﺷﺘﻪﺑﺎﺷـﺪ اﺧﺘﺼـﺎص دارد، ﯾـﺎ زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﮐـﻪ دارای اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ

ﺑﺎﺷﺪﻧﯿﺰ در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ : ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬــﺎن ﻗﺎﺋــﻞ ﺑــﻪ اﺧﺘﺼــﺎص اﻧــﺪ و ﻋﻤﻮﻣﯿـــﺖ

راﻧﻤــﯽﭘﺬﯾﺮﻧــﺪ. ﻟــﯿﮑﻦ در دادرﺳــﯽ ﻋﺮﻓــﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﺛﺒــﻮت وﻻﯾــﺖ و

رﻫﺒــﺮیدﯾﻨــﯽ ﺑــﺮای ﻗﺎﺿــﯽ ﻣﺒﺘﻨــﯽ ﻧﯿﺴــﺖ، ﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻣﯿــﺎن زن و ﻣــﺮدم

وﺟﻮد ﻧﺪارد.

12 ـ آﯾﺎ ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﻗﻮة ﻗﻀﺎﺋﯿﻪ ﺑﺮای زن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺎﺳــﺦ اﯾــﻦ ﭘﺮﺳــﺶ از آﻧﭽــﻪ ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ ﺑــﻪ دﺳــﺖ

ﻣﯽآﯾﺪ،ﺧﻮاه ﻗﻀﺎوت ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﻗﻀﺎوت ﻋﺮﻓﯽ.

13 ـ آﯾـﺎ ﮐﺎﻧﺪﯾـﺪا ﺷـﺪن ﺑـﺮای ﭘﺎرﻟﻤـﺎن و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﯽ

ﺑﺮزن روا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑــﺮای زن ﺟــﺎﯾﺰ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺧــﻮد را ﺑــﺮای ورود در ﭘﺎرﻟﻤــﺎن84

ﯾﺎﺳــﺎﯾﺮ ﻣﺠــﺎﻟﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪﮔﯽ ﻧــﺎﻣﺰد ﮐﻨــﺪ. ﻣﺸــﺮوط ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﮐــﻪ ﮐﯿــﺎن

اﺳﻼﻣﯽ وﮐﺮاﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺎس ﺑﺪارد.

14 ـ آﯾــﺎ زن ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ در اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت ﭘﺎرﻟﻤــﺎﻧﯽ و ﺳــﺎﯾﺮ ﻣﺠــﺎﻟﺲ

ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا ﺷﻮد؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻠﻪ، ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد.

15 ـ آﯾﺎ زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻔﯿﺮ ﮐﺸﻮر در ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻠﻪ، ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد.

16 ـ آﯾﺎ زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ، ﭘﻠﯿﺲ ﺑﺎﺷﺪ؟ (= ﻧﯿﺮوی اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ)

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻠﻪ، ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد.

17 ـ آﯾﺎ زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ، ﭘﻠﯿﺲ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ؟ (= ﻧﯿﺮوی اﻃﻼﻋﺎت)

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻠﻪ، ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ دوم:

آﯾــﺎ ﻣﻘﺎﻣﻬــﺎی اﺧﯿــﺮ: ﻧــﺎﻣﺰد ﺷــﺪن ﺑــﺮای ﭘﺎرﻟﻤــﺎن، ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪﮔﯽ از

ﮐﺸـــﻮردر ﺧـــﺎرج، ﻣﺎﻣﻮرﯾـــﺖ در ﻧﯿـــﺮوی اﻧﺘﻈـــﺎﻣﯽ و ﻣﺎﻣﻮرﯾـــﺖ در

اﻃﻼﻋﺎت ازﻣﺼﺎدﯾﻖ وﻻﯾﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود؟

ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﭘﺎﺳــﺦ ﭘﺮﺳــﺶ ﻧﺨﺴــﺖ اﯾــﻦ ﺑﺎﺷــﺪ ﮐــﻪ ﺟﺎﻧﺸــﯿﻨﯽ از ﺳــﻮی

ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘـﺬﯾﺮش ﻣﺴـﻮﻟﯿﺖ اﺟـﺮای ﻗـﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬـﯽ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

اﺳﻼﻣﯽ، ﺑـﺮای زﻧـﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـ ﺪ ﻣـﺮدان ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ ، آﯾـﺎ زن ﻫﻤـ ﻪ ﭘﺴـﺘﻬﺎ

وﻣﻘﺎﻣﻬﺎی ﯾﺎد ﺷـﺪه را ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔﯿـﺮد ﯾـﺎ ﺑﺮﺧـﯽ از آﻧﻬـﺎ را؟ 85

ﺧﻮاﻫﺸــﻤﻨﺪ اﺳــﺖ ﺑــﻪ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎی ﺳــﻪ و ﭼﻬــﺎر ﭘﺎﺳــﺦ دﻫﯿــﺪ ﺗــﺎ ﺑــﻪ

ﭘﺮﺳﺶﭘﻨﺞ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﯾﻢ.

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺴــﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐــﻪ در ﭘﺮﺳــﺶ ﻧﺨﺴــﺖ ﺑــﺪان اﺷــﺎره ﺷــﺪ، از

ﻣﺼــﺎدﯾﻖوﻻﯾــﺖ ﻋﺎﻣــﻪ ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎر ﻧﻤــﯽرود، زﯾــﺮا وﻻﯾــﺖ ﻋﺎﻣــﻪ ﺑــﺮای

رﺳـﻮل ﮔﺮاﻣـﯽ (ص) و اﻣﺎﻣـﺎن ﭘـﺎک (ع) و در زﻣـﺎن ﻏﯿﺒـﺖ ﺑـﺮای ﻓﻘﯿﻬــﺎن

ـــ ﻓــﯽ اﻟﺠﻤﻠــﻪ ـ ﺛﺎﺑــﺖ اﺳــﺖ. ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ ﮐــﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎ در

ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣــﺖ دﯾﻨــﯽ ﻧﯿﺴــﺖ، زﯾــﺮا ﺣﮑﻮﻣﺘﻬــﺎی دﯾﻨــﯽ

ﺑﺮاﺳــﺎس اﺻــﻞ:«ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ اﷲ» اﺳــﺘﻮار اﺳــﺖ و ﻣﻘــﺎم ﺣــﺎﮐﻢ در اﯾــﻦ

ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد.

ﭘﺮﺳﺶ ﺳﻮم:

ﺑﺮای ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎم وﻻﯾﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﺷﺮوط زﯾﺮ ﻻزم اﺳﺖ:

1 ـ آﮔﺎﻫﯽ از ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ.

2 ـ ﻋﺪاﻟﺖ.

3 ـ ﻟﯿﺎﻗﺖ و ﺗﺨﺼﺺ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع وﻻﯾﺖ.

اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ اﻣﮑـﺎن دارد ﮐـﻪ در زن ﻧﯿـﺰ ﯾﺎﻓـﺖ ﺷـﻮد، ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ

در ﻣــﺮد ﯾﺎﻓــﺖ ﻣــﯽﺷــﻮد. ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺷــﺮاﯾﻂ ﭘــﯿﺶ ﮔﻔﺘــﻪ در زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن

ﯾﺎﻓﺖﺷﻮد، آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻫﻤـ ﻪ ﻣﻘﺎﻣﻬـﺎی ﯾﺎدﺷـﺪه در ﭘﺮﺳـﺶ ﻧﺨﺴـﺖ ﯾـﺎ

ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﮔﯿـﺮد و ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ ،

ﻣﺮد ﺑﻮدنﻧﯿﺰ ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺻـﻮرت ، ﻗﺒـﻮل اﯾـﻦ ﻣﺴـﻮوﻟﯿﺖ در 86

ﺣﮑﻮﻣﺖاﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮ زن ﺣـﺮام اﺳـﺖ ؟ و ﭼـﺮا؟ ﻟﻄﻔـﺎً ﺑـﺎ دﻻﯾـﻞ اﺳـﻼﻣﯽ

آن را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ.

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬـﺎن ﺷـﯿﻌﻪ از ﭘﯿﺸـﯿﻨﯿﺎن و ﭘﺴـﯿﻨﯿﺎن ﺑـﻪ وﻻﯾـﺖ ﻋﺎﻣـﻪ

ﺑـﺮای ﻓﻘﯿــﻪ ﺟــﺎﻣﻊ ﺷـﺮاﯾﻂ ـ ﮐـﻪ اﻋﻠﻤﯿــﺖ از آن ﺟﻤﻠــﻪ اﺳـﺖ ـ ﻗﺎﯾــﻞ

ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ واﻧﺪﮐﯽ از آﻧﺎن ﺑـﺪان اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ . ﻟـﯿﮑﻦ ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ وﻻﯾـﺖ

ﻋﺎﻣﻪ ﺑـﺮای ﻓﻘﯿـﻪ ﻗﺎﯾـﻞ اﺳـﺖ ، ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ : در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﻓﻘﯿـﻪ واﺟـﺪ

ﺷـﺮاﯾﻂ ﺑﺎﺷــﺪ. ﻧﻈﯿــﺮ اﻋﻠﻤﯿــﺖ، ﻋـﺪاﻟﺖ و ﻟﯿﺎﻗــﺖ، اﯾــﻦ وﻻﯾــﺖ ﺑــﺮای او

ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ.

اﻣــﺎ ﺛﺒــﻮت وﻻﯾــﺖ ﻋﺎﻣــﻪ ﺑــﺮای زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن، ﭘﯿﺸــﺘﺮ درﺑــﺎر ه آن

ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻬﺎرم:

(اَﻟﱠــﺬﯾﻦَ انْ ﻣﮑّﻨّــﺎﻫﻢْ ﻓــﯽِ اﻻْرضِ اَﻗَــﺎﻣﻮا اﻟﺼــ ﻼةَ وآﺗُــﻮا اﻟﺰّﮐــﺎة َ

واَﻣﺮُواﺑِﺎﻟْﻤﻌﺮُوفِ وﻧَﻬﻮا ﻋـﻦ ِ اﻟْﻤﻨْﮑَـﺮِ ) (ﺣـﺞ / 41)؛ «ﻫﻤـﺎن ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ

ﭼﻮن درزﻣﯿﻦ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ دﻫـﯿﻢ ، ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﭘـﺎ ﻣـﯽ دارﻧـﺪ و زﮐـﺎت

ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ».

اﯾﻦ آﯾـﻪ وﻇﯿﻔـ ﻪ اﺟﺘﻤـﺎ ﻋﯽ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ را ﺑﯿـﺎن

ﻣﯽﮐﻨـﺪ و اﯾـﻦ ، ﻫﻤـﺎن ﻗـﺪرت اﺟﺮاﯾـﯽ اﺳـﺖ . در اﯾـﻦ آﯾـﻪ ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﺑـﻪ

ﮐﺴــﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻــﯿﻒ ﺷــﺪه ﮐــﻪ اﯾــﻦ ﻗــﺪرت را دارﻧــﺪ و اﯾــﻦ ﺗﻮﺻــﯿﻒ،

ﻫﻤﺎنﺗﻮﺻﯿﻒ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﮐﻢ و ﻗﺪرت اﺟﺮاﯾﯽ اﺳﺖ. 87

وﻇﯿﻔــﻪ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ اﻣــﺮ ﺑــﻪ ﻣﻌــﺮوف و ﻧﻬــﯽ از ﻣﻨﮑــﺮ ﺑــﻪ ﻗــﺪرت

وﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻧﯿــﺎز دارد و ﻧﻈﯿــﺮ ﮔــﺮدآوری ﺻــﺪﻗﺎت، درآﻣــﺪﻫﺎی ﻣــﺎﻟﯽ

وﺗﻮزﯾﻊ ﻋﺎدﻻﻧـ ﻪ ﺛـﺮوت در ﻣﯿـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و اﯾﻨﻬـﺎ اﻣـﻮری ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ

ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎدی در ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد.

اﻟﻒ ـ آﯾﺎ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﻓﺮﯾﻀـ ﻪ

اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﻣـﯽ ﺷـﻮد، ﯾـﺎ زن را ﻧﯿـﺰ در ﺑـﺮ ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد،

ﯾﻌﻨﯽ زن ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺧﻄـﺎب آﯾـﺎت ﻗﺮآﻧـﯽ و اﺣﺎدﯾـﺚ ﺷـﺮﯾﻔﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ

دراﯾﻦ ﺑﺎره وارد ﺷﺪهاﻧﺪ؟

دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﻮدن ﭼﯿﺴﺖ؟

ﭘﺎﺳﺦ: اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ، ﻓﺮﯾﻀـﻪ ای اﺳـﺖ اﻟﻬـﯽ ﮐـﻪ

ﺑﺮﻫﻤﮕــﺎن واﺟــﺐ ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ و ﻫــﯿﭻ ﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻣﯿــﺎن ﻣــﺮد و زن وﺟــﻮد

ﻧﺪارد. اﺧﺘﺼـﺎص اﯾـﻦ ﻓﺮﯾﻀـﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮد و ﻧـﻪ زن ﻧﺎﻣﺤﺘﻤـﻞ اﺳـﺖ ﻧﻈﯿـﺮ

ﺳﺎﯾﺮﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﻟﻬـﯽ . ﭼـﻪ ، زن ﻧﯿـﺰ ﻣـﻮرد ﺧﻄـﺎب آﯾـ ﻪ ﻣﺒﺎرﮐـﻪ و اﺣﺎدﯾـﺚ

ﺷﺮﯾﻒ اﺳﺖ (ﮐﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﻪ ﻣـﺎ رﺳـﯿ ﺪه

اﺳــﺖ). اﺧﺘﺼــﺎص ﺣﮑــﻢ در ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘــﺪس ﺑــﻪ ﯾــﮏ ﮔــﺮوه ﺧــﺎص،

ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دارد ﮐـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع اﯾـﻦ ﺣﮑـﻢ ﺗﻨﻬـﺎ در آن ﮔـﺮوه ﺗﺤﻘـﻖ

ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺣﮑـﺎم ﺣـﯿﺾ و اﺳﺘﺤﺎﺿـﻪ و ﻧﻔـﺎس و اﻣﺜـﺎل آن، ﭼـﺮا

ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص اﯾﻦاﺣﮑـﺎم ﺑـﻪ زﻧـﺎن ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ اﺧﺘﺼـﺎص ﻣﻮﺿـﻮع آن ﺑـﻪ

آﻧﻬﺎﺳﺖ. وﮔﺮﻧـﻪ ، اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﯾﻌﺖ در ﻣﯿـﺎن ﻫﻤﮕـﺎن ﻣﺸـﺘﺮک اﺳـﺖ . در 88

اﯾﻦ ﺻﻮرت، وﺟـﻮب اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ وﺟـﻮب

ﻧﻤﺎز و روزه وﺣـﺞ اﺳـﺖ و دﻟﯿﻠـﯽ ﺑـﺮای اﺧﺘﺼـﺎص آن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و

ﻣﺤــﺾ اﯾــﻦ ﮐــﻪﺧﻄﺎﺑﻬــﺎی ﻗﺮآﻧــﯽ ﻣﺘﻮﺟــﻪ ﻣــﺮدان اﺳــﺖ، دﻟﯿﻠــﯽ ﺑــﺮ

اﺧﺘﺼﺎص ﻧﯿﺴﺖ.

ﭼــﺮا ﮐــﻪ, اوﻻً: اﺣﮑــﺎﻣﯽ ﮐــﻪ در ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘــﺪس وﺿــﻊ ﺷــﺪه،

اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻔـﻪ ای ﻧـﺪارد، زﯾـﺮا ﭘﯿـﺮوان ﺷـﺮﯾﻌﺖ واﺣـﺪ، ﻫﻤﮕـﯽ در

ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ.

ﺛﺎﻧﯿــﺎً: ﺧﻄﺎﺑﻬــﺎی ﻗﺮآﻧــﯽ از ﻫــﺮ ﻧــﻮﻋﯽ ﮐــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﺘﻮﺟــﻪ ﻣــﺮدم ﯾــﺎ

اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﯾﻦ واژه ﻫﻢ ﻣﺮد را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻫﻢ زن را.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ، اﻣــﺮ ﺑــﻪ ﻣﻌــﺮوف و ﻧﻬــﯽ از

ﻣﻨﮑﺮﻣﺮاﺗﺒﯽ دارد ﮐـﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ، اﻧﺠـﺎم اﯾـﻦ وﻇﯿﻔـﻪ ﺑـﺎ زﺑـﺎن اﺳـﺖ و

در اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ اﻣـﺮ و ﻧﻬـﯽ ﮐﻨﻨـﺪه دارای ﺳـﻠﻄ ﻪ اﺟﺮاﯾـﯽ

ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻫﺮ ﮐﺲ ﺗﻮان اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮو ف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﺎ زﺑـﺎن

را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘـﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاد ه ﺧـﻮد، اﯾـﻦ ﮐـﺎر ﺑـﺮ او واﺟـﺐ

اﺳﺖ.

در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن ﻧﯿﺰ در ﺧﻄﺎﺑﻬﺎی ﻗﺮآﻧﯽ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﺷﺪ:

ب ـ آﯾــﺎ زن ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﭘﺴــﺘﻬﺎی ﭘــﺎﻧﺰده ﮔﺎﻧــﻪای را ﮐــﻪ

درﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ اﺷﺎره ﺷـﺪ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔﯿـﺮد، ﯾـﺎ ﺑـﺮ ای او ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ

ﮐﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﭘﺴﺘﻬﺎ را در دﺳﺖ ﮔﯿﺮد؟ 89

ﻟﻄﻔﺎً ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ.

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺎﺳــﺦ اﯾــﻦ ﺳــﻮال، در ﭘﺮﺳــﺶ ﻧﺨﺴــﺖ ﺑﯿــﺎن ﺷــﺪ. ﭘــﺲ ﺑــﻪ

آنﺟﺎ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻨﺠﻢ:

ﯾﮑﯽ از اﺻـﻮل و ارزﺷـﻬﺎی ﻣﮑﺘـﺐ ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳـﻼم ، ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻣـﺮدم

در ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ. ﺑــﻪ اﻋﺘﻘــﺎد ﻣــﻦ، در اﯾــﻦ ﻓــﺮض، ﻫــﯿﭻ

ﺗﻔﺎوﺗﯽﻣﯿﺎن ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ اﺻـﻞ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ دﯾـﻦ اﺳـﺘﻮار ﺑﺎﺷـﺪ و

ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﭘﺎﯾــﻪ اﺳـﺘﻮار ﻧﺒﺎﺷــﺪ وﺟــﻮد ﻧــﺪارد . ﭼــﺮا ﮐــﻪ در

ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺨﺴﺖ، ﺣـﺎﮐﻢ از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺮﮔﻤﺎرﯾـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ و در

ﺣﮑﻮﻣﺖدوم، از ﺳﻮی ﻣﻠﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﮔﺮدﯾـﺪه و ﯾـﺎ ﺑـﺎ زور و ﻗـﺪرت ﺑـﺮ

ﺳﺮ ﮐﺎرآﻣﺪه اﺳﺖ. در ﯾﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد:

اﻟــﻒ ـ ﺟﺎﻣﻌــﻪ در ﻣــﻮرد ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ و اﻧﺘﺨــﺎب ﺣــﺎﮐﻢ

ﭼﻪﻣﺴﻮوﻟﯿﺘﯽ دارد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺑﺮاﺳــﺎس »ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ» در زﻣــﺎن

ﻏﯿﺒــﺖ، ﻣﺒﺘﻨــﯽ ﺑــﺮ آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺣــﺎﮐﻢ ﺷــﺮﻋﯽ ﺑــﺮ ﺗﻤــﺎﻣﯽ اوﺿــﺎع و

ﺟﻮاﻧــﺐ ﮐﺸــﻮر: ﺳﯿﺎﺳــﯽ، اﻗﺘﺼــﺎدی، ﻧﻈــﺎﻣﯽ، اﻣﻨﯿﺘــﯽ، اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ،

ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ ودﯾﮕــﺮ اوﺿــﺎع، ﺳــﻠﻄﻪ ﮐﺎﻣــﻞ داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ وی از

ﭼﻨــﯿﻦ ﺳــﻠﻄﻪای ﺑﺮﺧــﻮردار ﻧﺒﺎﺷــﺪ، ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ را ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﮥ

ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ ﺗﺸــﮑﯿﻞ دﻫــﺪ. در اﯾــﻦ ﺻــﻮرت، ﻧــﺎﮔﺰﯾﺮ ﺗﺸــﮑﯿﻞ اﯾــﻦ90

ﺣﮑﻮﻣــﺖ ازﻃﺮﯾــﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت و آرای ﻣــﺮدم اﻧﺠــﺎم ﻣــﯽﺷــﻮد. ﻟــﯿﮑﻦ ﺑــﺎ

وﺟــﻮد اﯾــﻦ ، ﻣﺴــﻮوﻟﯿﺖ و وﻇﯿﻔــﻪ او در ﭘﯿﺸــﮕﺎه ﺧــﺪا از وی ﺳــﺎﻗﻂ

ﻧﻤﯽﺷﻮد وﺗﮑﻠﯿﻒ او در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ، آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺗﺸـﮑﯿﻞ

ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﻓﺮاﺧﻮاﻧــﺪ ﮐــﻪ دﯾــﻦ در آن ﺣــﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷــﺪ، ﻫــﺮ ﭼﻨــﺪ اﯾــﻦ

ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ در ﺳﺎﯾﻪ ﺣﺎﮐﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ از ﺳـﻮی ﻣﻠـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪه اﺳـﺖ

و ﻧﯿــﺰ وی وﻇﯿﻔــﻪ دارد ﮐــﻪ از ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻣــﺎدی ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﻪ

ﺑﯽدﯾﻨﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ.

اﯾﻦ از ﯾﮑﺴـﻮ و از ﺳـﻮی دﯾﮕـﺮ، ﺑـﺮ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻋﺎﻟﻤـﺎن ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ

درﺻﻮرت ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟـﺖ ﻻﺋﯿـﮏ ، ﺑـﻪ آﮔـﺎه ﮐـﺮدن ﻣـﺮدم ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ و در

ﺑﺮاﺑﺮﻫﺮ ﻧـﻮع ﺗﻬـﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و ﻓﮑـ ﺮی ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ ﺑﻬـﺮه ﮔﯿـﺮی از ﻫﻤـ ﻪ

اﺑﺰارﻫﺎ وراﻫﻬﺎی ﻣﻤﮑـﻦ ﺑﺎﯾﺴـﺘﻨﺪ و ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎی اﺳـﻼﻣﯽ و

ارزﺷﻬﺎیدﯾﻨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﻣﺠﻬـﺰ ﺳـﺎزﻧﺪ . ﭼـﻪ ، وﻇـﺎﯾﻒ دﯾﻨـﯽ در

اﺳــﻼم ﮐــﻪ در ﺑــﻪ ﺟــﺎی آوردن واﺟﺒــﺎت ﺷــﺮﻋﯽ و دوری از ﻣﺤﺮّﻣــﺎت

اﻟﻬــﯽ ﺗﺠﻠّــﯽ ﻣــﯽﯾﺎﺑــﺪ، ﺑﯿــﺮون رﻓــﺘﻦ ﻣﺤــﺾ از ﻣﺴــﻮوﻟﯿﺖ در ﭘﯿﺸــﮕﺎه

ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﯿﺴـﺖ ﺑﻠﮑـﻪ اﻓـﺰ ون ﺑـﺮ آن ، اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ اﺧـﻼ ق ﭘﺴـﻨﺪﯾﺪه و

ﺧﺼﻠﺘﻬﺎی ﻧﯿﮑﻮ وﻧﯿﺰ ﺳﺮﺷـﺖ دﯾـﻦ و ﻧﯿـﺮوی اﯾﻤـﺎن ﻣﺠﻬـﺰ ﻣـﯽ ﺳـﺎزد و

اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮعﻣﺤﺴﻮس و وﺟـﺪاﻧﯽ اﺳـﺖ و ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ

اﺛﺒﺎت آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

در ﻧﺘﯿﺠﻪ، ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻪ ﺑـﻪ دﯾـﻦ اﺳـﻼم ، اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎ و ﺳـﻨﺘﻬﺎی آن91

ﭘــﺎیﺑﻨــﺪ ﺑﺎﺷــﺪ، اﯾــﻦ دﯾــﻦ ﺑــﺮ آن ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﺛــﺮ ﻣــﯽﮔــﺬارد و آن را ﺑــﻪ

ﺳﺮﺷﺖدﯾﻦ ﻣﺠﻬـﺰ ﻣـﯽ ﺳـﺎزد . ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ای ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ

ﺟﺎﻣﻌــﻪای ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد اﻣــﻦ و ﻣﺘــﻮازن و ﻫــﺮ ﻓــﺮدی ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﺑــﺪون

ﻫــﺮاس و ﻧﮕﺮاﻧــﯽ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﺟــﺎن و آﺑــﺮو و داراﯾــﯽ ﺧــﻮد، در آن

زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ و اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻣﻌﻨـﺎی آن ﺳـﺨﻨﯽ ﮐـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ : اﺳـﻼم ﻣﺮﺑـﯽ

ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻠﯽ را ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﮐﻮه اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ.

ب ـ آﯾــﺎ ﺑﺎﯾــﺪ ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ و دﺳــﺘﮕﺎه دوﻟــﺖ از ﺗــﻮان اﺟﺮاﯾــﯽ

ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ ﮐــﻪ ﺗﺸــﮑﯿﻞ دوﻟــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳــﺎس

اﺻﻞﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دﯾﻦ، ﺑﺴـﺘﮕﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دارد ﮐـﻪ ﺣـﺎﮐﻢ اﺳـﻼﻣﯽ در اﺟـﺮای

ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻬـﯽ از اﻗﺘـﺪار ﻻزم ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ و در ﻏﯿـﺮ ا ﯾـﻦ ﺻـﻮرت ،

دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

ج ـ ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﻣــﺪﻧﯽ ﺑــﺎ ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﻣﻠﺰوﻣــﺎت و اﺑﻌــﺎدش

ﭼﻪﺣﮑﻤﯽ دارد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﻣــﺪﻧﯽ، اﺷــﮑﺎﻟﯽ ﻧــﺪارد، ﺧــﻮاه در دوﻟــﺖ

اﺳــﻼﻣﯽ و ﺷــﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷــﺪ و ﺧــﻮاه در دوﻟــﺖ ﻏﯿــﺮ اﺳــﻼﻣﯽ . اﻟﺒﺘــﻪ،

ﻣﺸــﺮوط ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﮐــﻪ اﺑﻌــﺎد، ﮔﺮاﯾﺸــﻬﺎ و ﻣﻠﺰوﻣــﺎت آن ﺑﯿــﺮون از داﯾــﺮه

اﺳﻼم ﻧﺒﺎﺷﺪ.

د ـ راﯾﺰﻧــﯽ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳــﯽ ﻋﻠﻤــﯽ و ﻋﻤﻠــﯽ ﺗﻮﺳــﻂ اﻓــﺮاد ﻣﺘﺨﺼــﺺ92

ﻣﻠّــﺖ و ﻧﯿـــﺰ دﺳــﺘﮕﺎﻫﻬﺎی ﺷـــﻮرا و ﺗﺸــﮑﯿﻼت ﮔﻮﻧـــﺎﮔﻮن آن ﭼـــﻪ

ﺣﮑﻤﯽدارد؟

ﭘﺎﺳـــﺦ: راﯾﺰﻧـــﯽ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـــﯽ در ﺗﻤـــﺎﻣﯽ دﺳـــﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘـــﯽ

وﺗﺎﺳﯿﺴــﺎت آن اﻣــﺮی اﺳــﺖ ﺿــﺮوری، ﺧــﻮاه ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ

وﺧﻮاه ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ.

ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ، ﭘﺮﺳﺸﻬﺎی زﯾﺮ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ:

1ــــ (وﻟْـــﺘَﮑُﻦْ ﻣـــﻨْﮑُﻢْ اﻣـــﮥَ ﯾـــﺪﻋﻮنَ اﻟَـــﯽ اﻟْﺨَﯿـــﺮِ وﯾـــﺎْﻣﺮُون َ

ﺑِـﺎﻟْﻤﻌﺮُوف ِوﯾﻨْﻬــﻮنَ ﻋــﻦِ اﻟْﻤﻨْﮑَــﺮِ واُوﻟﺌــﮏَ ﻫــﻢُ اﻟْﻤﻔْﻠﺤــﻮنَ) (آل ﻋﻤــﺮان/

104)؛ «وﺑﺎﯾﺪ از ﻣﯿﺎن ﺷـﻤﺎ ﮔﺮوﻫـﯽ (ﻣـﺮدم را) ﺑـﻪ ﻧﯿﮑـﯽ دﻋـﻮت ﮐﻨﻨـﺪ

و ﺑــﻪ ﻣﻌــﺮوف اﻣــﺮ ﮐﻨﻨــﺪ و از ﻣﻨﮑــﺮ ﺑــﺎز دارﻧــﺪ و آﻧــﺎن ﻫﻤــﺎن

رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ».

اﯾﻦ آﯾﮥ ﻗﺮآﻧﯽ ﻓﺮﯾﻀﮥ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ »اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ »

را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﻓﺮﯾﻀﻪای ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺪان ﻋﻤـﻞ ﮐﻨﻨـﺪ، زﯾـﺮا

ﮐﻪ ﻣﻨﺒـﻊ ﻗـﺪرت در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ . ﺟﻨـﺎب ﻋـﺎﻟﯽ »اﻣـﺖ » را

ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟

آﯾﺎ ﻓﺮﯾﻀﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻣﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ، واﺟـﺐ ﮐﻔـﺎﯾﯽ

اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ، زﻧـﺎن از ﻣﺠﻤﻮﻋـ ﻪ ﻋـﺎﻣﻼن ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻓﺮﯾﻀـﻪ

دورﮔﺮدﻧـﺪ (و ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣــﺮدان ﺑﺴـﻨﺪه ﻣـﯽ ﺷـﻮد ) ﺣﺘــﯽ اﮔـﺮ اﯾـﻦ زﻧــﺎن،

اﻓﺮادی ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از داﻧﺶ و ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ 93

ﭘﺎﺳﺦ: ﻣﻘﺼﻮد از «اﻣﺖ» ﮔـﺮوه اﺳـﺖ ، زﯾـﺮا اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ

ازﻣﻨﮑﺮ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﮐﻔـﺎﯾﯽ ﺑـﺮ ﻫﻤﮕـﺎن واﺟـﺐ اﺳـﺖ . اﻣـﺎ ﻫﺮﮔـﺎه ﮔﺮوﻫـﯽ

ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازد، از دﯾﮕﺮان ﺳـﺎﻗﻂ ﻣـﯽ ﺷـﻮد . ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﻫـﺮ واﺟـﺐ

ﮐﻔﺎﯾﯽﭼﻨﯿﻦ اﺳـﺖ . ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻣـﺮاد از «اﻣـﺖ » ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﻓﺮاﮔﯿـﺮ ﮐـﻪ

ﻫﻢﻣﺮدان و ﻫﻢ زﻧـﺎن را در ﺑـﺮ ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد و در ﭘـﺮاﺧﺘﻦ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻓﺮﯾﻀـ ﻪ

ﻣﻬﻢّ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد.

2 ـ ﺑﯿﻌــﺖ ﮔــﺮﻓﺘﻦ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) از زﻧــﺎن، ﯾﻌﻨــﯽ ﺑﯿﻌــﺖ »ﻋﻘﺒــﻪ

دوم»ﺗﺼــﻮﯾﺮی اﺳــﺖ از ﻗــﺪرت ﻓﺮﻣــﺎﻧﺮوای اﺳــﻼﻣﯽ و دﺳــﺘﮕﺎه دوﻟــﺖ

ﺑﺮاﺟــﺮای ﺷــﺮﯾﻌﺖ اﻟﻬــﯽ. آﯾــﻪ 12 از ﺳــﻮرة ﻣﻤﺘﺤﻨــﻪ از «ﺑﯿﻌــﺖ زﻧــﺎن»

ﯾﺎدﮐﺮده اﺳـﺖ : (ﯾـﺎ اَﯾﻬـﺎ اﻟﻨﱠﺒِـﯽ ﱡ اذا ﺟـﺎءک َاﻟْﻤﻮﻣﻨـﺎت ُ ﯾﺒﺎﯾِﻌﻨَـﮏ َ ﻋﻠَـﯽ اَنْ

ﻻﯾﺸْــﺮِﮐْﻦَ ﺑِــﺎﷲِ ﺷَــﯿﺌﺎً وﻻ ﯾﺴــﺮِﻗْﻦ َ وﻻ ﯾــﺰْﻧﯿﻦَ وﻻ ﯾﻘْــﺘُﻠْﻦَ اَوﻻدﻫــﻦﱠ وﻻ

ﯾﺎْﺗﯿِﻦَﺑِﺒﻬﺘﺎنٍ ﯾﻔْﺘَﺮِﯾﻨَﻪُ ﺑـﯿﻦ َ اَﯾـﺪﯾﻬِﻦ ﱠ واَرﺟﻠﻬِـﻦ ﱠ وﻻَ ﯾﻌﺼـﯿﻨَﮏ َ ﻓـﯽ ِ ﻣﻌـﺮُوف ٍ

ﻓَﺒــﺎﯾِﻌﻬﻦﱠواﺳــﺘَﻐْﻔﺮْ ﻟَﻬــﻦ ﱠ اﷲَ انﱠ اﷲَ ﻏَﻔُــﻮر رﺣــﯿﻢ ٌ)؛ «ای ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ، ﭼــﻮن

زﻧﺎن ﺑﺎ اﯾﻤﺎنﻧﺰد ﺗـﻮ آﯾﻨـﺪ ﮐـﻪ (ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺷـﺮط ) ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﺑﯿﻌـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ

ﭼﯿــﺰی را ﺑــﺎ ﺧــﺪا ﺷــﺮﯾﮏ ﻧﺴــﺎزﻧﺪ و دزدی ﻧﮑﻨﻨــﺪ و زﻧــﺎ ﻧﮑﻨﻨــﺪ و

ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﮑﺸﻨﺪو ﺑﭽﻪﻫـﺎی ﺣﺮاﻣـﺰاده ای را ﮐـﻪ ﭘـﺲ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ

ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ ﻧﺒﻨﺪﻧـﺪو در ﮐـﺎر (ﻧﯿـﮏ ) از ﺗـﻮ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﯽ ﻧﮑﻨﻨـﺪ، ﺑـﺎ

آﻧــﺎن ﺑﯿﻌــﺖ ﮐــﻦ و از ﺧــﺪاﺑﺮای آﻧــﺎن آﻣــﺮزش ﺑﺨــﻮاه، زﯾــﺮا ﺧﺪاوﻧــﺪ

آﻣﺮزﻧﺪة ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ». 94

اﯾــﻦ ﻗﺴــﻤﺖ از آﯾــﻪ: (وﻻ ﯾﻌﺼــﯿﻨَﮏَﻓــﯽ ﻣﻌــﺮُوفٍ) ﺑــﻪ ﮐــﺪام ﻧــﻮع

ازﻓﺮﯾﻀﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑـﺮ اﺷـﺎره ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ؟ آﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻓﺮﯾﻀـ ﻪ

ﻓــﺮدی در ﭼﻬــﺎرﭼﻮب اﻧــﺪرز اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﮐــﻪ ﻣﺴــﺘﻠﺰم اﻗﺘــﺪار و ﺳــﻠﻄﻪ

اﺳﺖ اﺷﺎره دارد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻣــﺮاد از «ﻣﻌــﺮوف» در آﯾــﻪ ﮐﺮﯾﻤــﻪ ﺳــﻨّﺘﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ رﺳــﻮل

ﺧــﺪا(ص) آن را وﺿــﻊ ﮐــﺮد. ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، آﻧﭽــﻪ را آن ﺣﻀــﺮت وﺿــﻊ

ﮐــﺮده،ﻫﻤــﻮ از دﯾــﺪﮔﺎه ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌــﺮوف (= ﮐﺎرﭘﺴــﻨﺪﯾﺪه) ﻣﺤﺴــﻮب

ﻣﯽﺷﻮد.

آﯾﺎ ﻣﻌﺮوﻓﯽ ﮐﻪ در آﯾـﻪ آﻣـﺪه ، ﺑـﻪ اﻣـﻮر ﻣﺸﺨﺼـﯽ ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﻣـﯽ ﺷـﻮد،

ﯾﺎﻣﻌﻨﺎی ﭘﺮ داﻣﻨﻪای دارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﺖ اﺳﻼم را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ از آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽ آﯾـﺪ

و آن اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻌـﺮوف ﻫﻤـﺎن ﺳـﻨّﺖ رﺳـﻮل ﺧـﺪا (ص) اﺳـﺖ ، ﻧـﻪ

ﻓﺮﯾﻀﮥ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ.

آﯾﺎ ﺑﯿﻌﺖ زﻧـﺎن ﯾـﮏ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽ رود و ﯾـﺎ ﺑﯿﻌـﺖ

ﻣﺤﺾ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘـﺎدی ﺧـﺎﻟﺺ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ زﻧـﺎن اﺧﺘﺼـﺎص

دارد؟ ﺧﻮاﻫﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ.

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﯿﻌﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی ﭘﯿﻤـﺎن ﺑﺴـﺘﻦ و ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ

وﻋﻘــﺪ اﯾــﻦ ﭘﯿﻤــﺎن، ﺑﯿﻌــﺖ ﮐــﺮدن ﺑــﻪ ﺧﻼﻓــﺖ؛ و ﻣﻌﻨــﺎی آن، ﭘــﺬﯾﺮش

وﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری اﺳﺖ. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، وﻗﺘـﯽ آﯾـﻪ ﺗﺼـﺮﯾﺢ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ 95

ﺧﻄـــﺎب ﺑـــﻪ ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮ ﺧـــﻮد ﻣـــﯽ ﮔﻮﯾـــﺪ: (اذا ﺟـــﺎءکَ اﻟْﻤﻮﻣﻨـــﺎتُ

ﯾﺒﺎﯾِﻌﻨَـﮏ َ...ﻓﺒـﺎﯾِﻌﻬﻦ ﱠ...) ﺑــﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﺮﮔــﺎه زﻧـﺎن ﻣــﻮﻣﻦ ﺑـﻪ ﺗــﻮ

روی آوردﻧﺪ وﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ از ﺗـﻮ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑﺮﻧـﺪ، ﺗـﻮ ﻫـﻢ ﺑﯿﻌـﺖ

آﻧــﺎن را ﺑﺎﺷــﺮاﯾﻄﯽ ﮐــﻪ در آﯾــﻪ آﻣــﺪه، ﺑﭙــﺬﯾﺮ. در اﯾــﻦ ﺻــﻮرت، ﺑﯿﻌــﺖ

زﻧﺎن ﯾـﮏ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻧﯿﺴـﺖ ﺑﻠﮑـﻪ ﻓﺮاﯾﻨـﺪ اﻃﺎﻋـﺖ ، ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮدا ی و

اﯾﻤﺎن ﺑﻪرﺳﺎﻟﺖ (ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ) اﺳﺖ.

3 ـ از آن ﺟــﺎ ﮐــﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ ﻣــﺮدم از ﻃﺮﯾــﻖ اراﺋــﻪ راﯾﺰﯾﻨﻬــﺎ

وﮐﺎرﺷﻨﺎﺳـــﯿﻬﺎی ﻋﻠﻤـــﯽ و ﻋﻤﻠـــﯽ ازﺳـــﻮی اﻓـــﺮاد ﻣﺘﺨﺼـــﺺ و

ﻧﻬﺎدﻫﺎیﻣﺸـﻮرﺗﯽ ﺗﺤﻘـﻖ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ : (واَﻣـﺮَﻫﻢ ْ ﺷُـﻮری ﺑﯿـﻨَﻬﻢ ْ) (ﺷـﻮری /

38)؛ «وﮐﺎرﺷﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ».

و ﻧﯿــﺰ ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ آﯾــﻪ: (واﻟْﻤﻮﻣﻨُــﻮنَ واﻟْﻤﻮﻣﻨــﺎتُ ﺑﻌﻀُــﻬﻢْ اَوﻟﯿــﺎء

ﺑﻌــﺾٍﯾــﺎْﻣﺮُونَ ﺑِــﺎﻟْﻤﻌﺮُوفِ وﯾﻨْﻬــﻮنَ ﻋــﻦِ اﻟْﻤﻨْﮑَــﺮِ) (ﺗﻮﺑــﻪ / 71)؛ «و

ﻣﺮدان وزﻧﺎن ﺑﺎ اﯾﻤﺎن، دوﺳﺘﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف اﻣـﺮ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ

و ازﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ». اﯾﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﯾﻀـ ﻪ ﻓـﺮدی اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ

ازﻣﻨﮑــﺮ را ﺑﯿــﺎن ﻣــﯽدارد ﮐــﻪ در ﭼﻬــﺎرﭼﻮب اﻧــﺪرز دادن ﻣﻨﺤﺼــﺮ

ﻣﯽﺷﻮد.

ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ اﯾــﻦ آﯾــﻪ ﮐــﻪ ﺑــﻪ ﻓــﺪاﮐﺎری و ﺳــﻔﺎرش ﮐــﺮدن ﻓﺮﻣــﺎن

ﻣﯽدﻫﺪ:(وﺗَﻮاﺻـﻮا ﺑِـﺎﻟْﺤﻖ ﱢ وﺗَﻮاﺻـﻮا ﺑِﺎﻟﺼـﺒﺮِ ) (ﻋﺼـﺮ / 3)؛ «و ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ

را ﺑﻪﺣﻖ ﺳﻔﺎرش و ﺑﻪ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ». 96

ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ اﯾــﻦ ﮐــﻪ اﻧﺘﺨــﺎب ﻣﺘﺨﺼــﺺ در ﺻــﻮرﺗﯽ ﮐــﻪ وﺟــﻮد

داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳـﺖ وﮔـﺎه ﻣﺘﺨﺼـﺺ در داﻧـﺶ و ﻓﻘﺎﻫـﺖ و اﺟﺘﻬـﺎد

وﻋﺪاﻟﺖ و رﺷﺘﮥ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ، زن اﺳﺖ.

ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ ﺑــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ اﯾــﻦ ﮐــﻪ اﻣــﻮر ﺧــﺎﻧﻮاده و ﮐــﻮدک ﻧﯿــﺎز

ﺑﻪﺗﺨﺼﺼﻬﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دارد (ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻫﻤـ ﻪ اﯾـﻦ دﻻﯾـﻞ ﮐـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ )

آﯾـﺎ واﺟــﺐ ﯾــﺎ روا ﻧﯿﺴــﺖ ﮐــﻪ زن ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪه ﻣﺠﻠــﺲ ﮐﺎﻧﺪﯾــﺪا

ﺷـﻮد وﻧﻘـﺶ ﻣﺸــﻮرت، ﺳـﻔﺎرش و اﻣـﺮ ﺑــﻪ ﻣﻌـﺮوف و ﻧﻬـﯽ از ﻣﻨﮑــﺮ را

اﯾﻔﺎ ﮐﻨﺪ؟

ﭘﺎﺳـــﺦ: ﺣﺎﮐﻤﯿـــﺖ اﻣـــﺖ در ﭘﺮﺗـــﻮ ﻣـــﺬﻫﺐ اﻣﺎﻣﯿـــﻪ، ﺗﻮﺳـــﻂ

ﺣﮑﻮﻣﺘﯽﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﺻـﻞ »ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺧـﺪا » ﺑـﺮ ﭘـﺎ ﺷـﺪه

ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷـﻮرا و آرای ﻣـﺮدم . ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ ، ﻣﻘـﺎم ﺣـﺎﮐﻢ در اﯾـﻦ

ﺣﮑﻮﻣﺖ، در زﻣﺎن ﺣﻀـﻮر، از ﺳـﻮی ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻧـﺎم و ﺷـﺨﺺ ﺗﻌﯿـﯿﻦ

ﻣﯽﺷﻮد ودر زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ.

در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ از دﯾــﺪﮔﺎه ﺳــﺎﯾﺮ ﻣــﺬاﻫﺐ اﺳــﻼﻣﯽ، ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ اﻣــﺖ

ازﻃﺮﯾﻖ ﺷﻮرا و آرای ﻣـﺮدم ﺗﺤﻘـﻖ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ، ﻧـﻪ از ﻃﺮﯾـﻖ ﻧـﺺ ّ. اﻟﺒﺘـﻪ ،

ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی رﺳﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ(ص) ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﺺّ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ راﯾﺰﻧــﯽ ﻣﯿــﺎن اﻓــﺮاد ﻣﺘﺨﺼــﺺ

ودﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘﯽ و ﻧﯿـﺰ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﻮرا از وﻇـﺎﯾﻒ ﺣﮑﻮﻣـﺖ

اﺳﺖ. ﭼﻪ، ﺗﺒـﺎدل ﻧﻈـﺮ و آﮔﺎﻫﯿﻬـﺎی ﻋﻠﻤـﯽ و ﻋﻤﻠـﯽ و راﯾﺰﻧـﯽ در اﻣـﻮر 97

اﺟﺘﻤـــﺎﻋﯽ، ﺳﯿﺎﺳـــﯽ، اﻗﺘﺼـــﺎدی، اﻣﻨﯿﺘـــﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕـــﯽ، آﻣﻮزﺷـــﯽ و

دﯾﮕﺮﮐﺎرﻫــﺎ در ﻫــﺮ ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﯾــﮏ اﻣــﺮ ﺿــﺮوری اﺳــﺖ، ﺧــﻮاه اﯾــﻦ

ﺣﮑﻮﻣﺖ دﯾﻨﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺧـﻮاه ﻻﺋﯿـﮏ . ﻧﯿـﺰ ﺗﻔـﺎوت ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ اﻓـﺮاد

ﻣﺘﺨﺼــﺺ ﻣــﺮد ﺑﺎﺷــﻨﺪ ﯾــﺎ زن. ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﻋﻬــﺪه ﮔــﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴــﺘﻬﺎی

ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐﺗﺨﺼـﺺ و ﻟﯿﺎﻗـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺧـﻮاه اﯾـﻦ ﻣﺘﺨﺼـﺺ

ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ وﺧـﻮاه زن. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ، ﺑـﺮای زن روا ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺧـﻮد را

ﺑﺮای ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﺷـﻮرا ﻧـﺎﻣﺰد ﮐﻨـﺪ . اﻟﺒﺘـﻪ ، در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ از

ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ، ﻟﯿﺎﻗﺖ وﺗﺨﺼـﺺ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ و در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ

ﻧﻤﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻧـﺎﻣﺰدی در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ

ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ.

در ﺻــﻮرﺗﯽ ﮐــﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠــﺲ ﺑــﺮای زن روا ﺑﺎﺷــﺪ، آﯾــﺎ ﺑــﻪ

دﺳــﺖﮔــﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳــﺖ ﮐﻤﯿﺴــﯿﻮﻧﻬﺎی ﻣﺠﻠــﺲ ﻫــﻢ ﺑــﺮای او روا ﺧﻮاﻫــﺪ

ﺑﻮد؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮای او رواﺳﺖ.

ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻪ ﺣﮑﻤﯽ دارد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﮔــﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳــﺖ ﻣﺠﻠــﺲ ﻧﯿــﺰ ﺑــﺮای زن روا

ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﺷﺸﻢ:

ﺑــﺮ ﺣﺴــﺐ رﻫﻨﻤــﻮد ﻓﻘﯿﻬــﺎن اﺳــﻼم، ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ، ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ98

اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎ ﻣﯽ ﺣﻘـﻮق ﺑﺸـﺮ را رﻋﺎﯾـﺖ ﮐﻨـﺪ و ﻫﻤـ ﻪ آزادﯾﻬـﺎ را ﺑـﺮای

اوﺗﻀـــﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾـــﺪ: آزادی ﻓـــﺮدی، ﻓﮑـــﺮی، ﻋﻘﯿـــﺪﺗﯽ، آزادی ﺑﯿـــﺎن،

اﺑﺰارﻋﻘﯿــﺪه و آزادی ﺳﯿﺎﺳــﯽ. اﯾــﻦ آزادی ﺑــﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻫﺮﮔــﺎه

اﻧﺴــﺎن ﺑﺨﻮاﻫــﺪ ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ ﭘﺴــﺘﻬﺎی اداری را اﺷــﻐﺎل ﮐﻨــﺪ و در اﻣــﻮر

ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺷـ ﻮرا، اﻧـﺪرز دادن ، اﻧﺘﻘـﺎد ﮐـﺮدن و آزادی ﺑﯿـﺎن در ﺣـﺪود

ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺮﻋﯽﺳﻬﻢ ﺑﮕﯿﺮد.

اﺻــﻞ ﻓﺮاﮔﯿــﺮ در اﺳــﻼم ، ﺑﺮاﺑــﺮی در ﻣﯿــﺎن اﻓــﺮاد اﺳــﺖ و از آن

ﺟﻤﻠـــﻪ، ﺑﺮاﺑـــﺮی ﻣﯿـــﺎن ﻣـــﺮد و زن. ﺑـــﺮ اﯾـــﻦ اﺳـــﺎس، آﯾـــﺎ زن در

ﺑﺮﺧﻮرداری ازﺣﻘﻮق و آزادﯾﻬﺎی ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﯾـﺎ در ﺑﺮﺧـﯽ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻣـﺮد

ﺑﺮاﺑــﺮ ﻧﺨﻮاﻫــﺪﺑﻮد؟ (در ﻓــﺮض ﻧــﺎﺑﺮاﺑﺮی ﻣــﺮد و زن) دﻟﯿــﻞ ﺑــﺮ اﯾــﻦ

ﻧــﺎﺑﺮاﺑﺮی، از ﻣﺘــﻮﻧﯽ ﮐــﻪ ﻣﻌﻨــﺎﯾﺶ آﺷــﮑﺎر و دﻻﻟــﺘﺶ ﻗﻄﻌــﯽ ﺑﺎﺷــﺪ،

ﭼﯿﺴﺖ؟

ﭘﺎﺳــــﺦ: زن در ﺑﺮﺧــــﻮرداری از ﺣﻘــــﻮق اﺟﺘﻤــــﺎﻋﯽ، ﻓــــﺮدی،

ﻓﮑﺮی،آزادی ﺑﯿـﺎن ، دادن رای و ﭘـﺮداﺧﺘﻦ ﺑـﻪ ﻫﻤـ ﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔـﺬارﯾﻬﺎ ﺑـﺎ

ﻣــﺮد ﺑﺮاﺑﺮاﺳــﺖ و ﻧﯿــﺰ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی در ﺑﺎزارﻫــﺎ و ﺑﻮرﺳــﻬﺎی

ﺟﻬــﺎﻧﯽ، ﺣﯿــﺎزت ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺛﺮوﺗﻬــﺎی ﻃﺒﯿﻌــﯽ و اﺣﯿــﺎی زﻣﯿﻨﻬــﺎی ﺑــﺎﯾﺮ و

اﻣﺜﺎل آن.

اﻟﺒﺘـــﻪ، در ﺣـــﺪودی ﮐـــﻪ ﺷـــﺮﯾﻌﺖ اﺟـــﺎزه داده ﺑﺎﺷـــﺪ و ﻟـــﺬا

ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪﮔــﺬارﯾﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎی اﻗﺘﺼــﺎدی ﺣــﺮام و ﻧﺎﺳــﺎزﮔﺎر ﺑــﺎ ارزﺷــﻬﺎ 99

وآرﻣﺎﻧﻬــﺎی دﯾﻨــﯽ و اﺧﻼﻗــﯽ ﻣﺠــﺎز ﻧﯿﺴــﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔــﺬاری

رﺑﻮی، ﺧﺮﯾـﺪ و ﻓـﺮوش ﺷـﺮاب ، ﻣـﺮدار، ﮔﻮﺷـﺖ ﺧـﻮک ، ﻣـﻮاد ﻣﺨـﺪر،

اﺣﺘﮑﺎر وﺗﻘﻠﺐ.

اﯾــﻦ از ﯾﮑﺴــﻮ و از ﺳــﻮﯾﯽ دﯾﮕــﺮ ﺣﮑﻮﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ و ﺷــﺮﻋﯽ

ﺗﻤﺎﻣﯽﺣﻘﻮق اﻧﺴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﺗﻀـﻤﯿﻦ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و در ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﮔﺮاﯾﺸـﻬﺎ

وﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬــﺎ ﺑــﻪ وی آزادی ﻣــﯽدﻫــﺪ. ﻟــﯿﮑﻦ در ﺣــﺪودی ﮐــﻪ ﺷــﺮﯾﻌﺖ ﺑــﻪ

اواﺟــﺎزه داده اﺳــﺖ، ﻧــﻪ ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﻣﻄﻠــﻖ، ﯾﻌﻨــﯽ ﺑــﻪ اﻧــﺪازهای ﺑــﻪ او

آزادیﻣﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ از ﻣﯿـﺎن رﻓـﺘﻦ ﺣﻘـﻮ ق دﯾﮕـﺮان ﻧﺸـﻮد و ﺑـﺎ

ارزﺷــﻬﺎ وآرﻣﺎﻧﻬــﺎی دﯾﻨــﯽ و اﺧﻼﻗــﯽ ﻧﺎﺳــﺎزﮔﺎر ﻧﺒﺎﺷــﺪ ﻧﻈﯿــﺮ دروغ

ﮔﻔــﺘﻦ و ﻏﯿﺒــﺖﮐــﺮدن ﮐــﻪ اﻧﺴــﺎن در آن آزاد ﻧﯿﺴــﺖ و در اﯾــﻦ ﺟﻬــﺖ،

ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد وزن وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻔﺘﻢ:

آﯾـــﺎ در ﺻـــﻮرﺗﯽ ﮐـــﻪ ﺣﮑﻮﻣـــﺖ ﻏﯿـــﺮ اﺳـــﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷـــﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـــﺪ

ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎی اروﭘﺎﯾﯽ، ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎی اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر ﻗـﺮآن ﻋﻤـﻞ

ﻧﻤــﯽﮐﻨﻨــﺪ ﻧﻈﯿــﺮ ﺑﺴــﯿﺎری از ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﮐﻨــﻮﻧﯽ، ﭘﺎﺳــﺦ ﺷــﻤﺎ

درﺑــﺎره ﺷﺎﯾﺴــﺘﮕﯽ زن ﺑــﺮای ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﮔــﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴــﺘﻬﺎی ﻧــﺎم ﺑــﺮده در

ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ، ﺗﻔﺎوت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: در ﺻــﻮرﺗﯽ ﮐــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﺑﺮاﺳــﺎس اﺻــﻞ »ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾــﻦ»

ﺑﺎﺷـــﺪ، از دﯾـــﺪﮔﺎه ﻓﻘﯿﻬـــﺎن، ﺑـــﻪ دﺳـــﺖ ﮔـــﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴـــﺘﻬﺎﯾﯽ ﭼـــﻮن100

ﻓﺮﻣــﺎﻧﺮواﯾﯽ]= رﻫﺒــﺮی[ ﻗﻀــﺎوت و ﺻــﺪور ﻓﺘــﻮا ﺗﻮﺳــﻂ زن، ﻣــﻮرد

اﺷﮑﺎل اﺳﺖ ـﻬﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐـﻪ ﭘﯿﺸـﺘﺮ ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪ ـ اﻣـﺎ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔـﺮﻓﺘﻦ

ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺴﺘﻬﺎ ﻫﯿﭻﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧـﺪارد . ﻟـﯿﮑﻦ اﮔـﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﺒﺎﺷـﺪ، ﺑـﻪ

دﺳــﺖ ﮔــﺮﻓﺘﻦﺗﻤــﺎﻣﯽ ﭘﺴــﺘﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻣﻬــﺎ ﺑــﺪون اﺳــﺘﺜﻨﺎ ﺑــﺮای زن ﺟــﺎﯾﺰ

اﺳﺖ.

ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺸﺘﻢ:

ﻗﺎﻋــﺪه: «اﻧﺴــﺎن ﺑــﺮ ﻣــﺎل ﺧــﻮﯾﺶ ﺗﺴــﻠﻂ دارد» از ﻣﺴــﻠّﻤﺎت ﻓﻘــﻪ

اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ. ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻣــﺮدم ﺑــﺮ اﻣــﻮال ﺧــﻮد ﺳــﻠﻄﻪ

داﺷــﺘﻪﺑﺎﺷــﻨﺪ، ﺑــﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨــﺎ ﮐــﻪ ﺑــﺮای ﮐﺴــﯽ روا ﻧﺒﺎﺷــﺪ در اﯾــﻦ اﻣــﻮال

ﺗﺼــﺮّف ﮐﻨــﺪ، ﻣﮕــﺮ ﺑــﺎ اﺟــﺎزةه آﻧــﺎن، ﭘــﺲ ﺳــﻠﻄﻪ آﻧــﺎن ﺑــﺮ ﺟﺎﻧﺸــﺎن

ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮدو ﻟـﺬا ﺑـﺮای ﮐﺴـﯽ روا ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ در ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ و

اﻣــﻮر ﻣــﺮدم، ﺑــﺪون اﺟــﺎزه آﻧــﺎن، دﺧﺎﻟــﺖ ﮐﻨــﺪ. از اﯾــﻦ رو، ﺑﺮاﺳــﺎس

ﻗﺎﻋﺪة: «ﻣـﺮدم ﺑـﺮ اﻣـﻮال و ﺟـﺎن ﺧـﻮﯾﺶ ﺳـﻠﻄﻪ دارﻧـﺪ »، زن ﻫـﻢ ﯾـﮏ

اﻧﺴـﺎن و از ﺟـﻨﺲ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣـﺮدم اﺳـﺖ و ﺑـﺮ ﻣـﺎل و ﺟـﺎن ﺧـﻮد ﺳــﻠﻄﻪ

دارد. ﭘــﺲ ﺣﮑــﻮﻣﺘﯽ ﮐــﻪ ﻣــﯽﺧﻮاﻫــﺪ در ﻣــﺎلو ﺳﺮﻧﻮﺷــﺖ زن ﺗﺼــﺮّف

ﮐﻨﺪ، از رﺋﯿﺲ دوﻟـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﻗـﻮ ه ﻣﻘّﻨﻨـﻪ ، دراﻧﺘﺨـﺎب اﻋﻀـﺎی ﺧـﻮد،

ﺑﺎﯾﺪ رﺿﺎﯾﺖ زن را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد.

ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘـﻪ آﻣـﺪ، آﯾـﺎ ﺑـﺮای زن اﻧﺘﺨـﺎب ﺟـﺎﯾﺰ اﺳـﺖ ؟ ﯾﻌﻨـﯽ

اﻧﺘﺨــﺎب رﺋــﯿﺲ دوﻟــﺖ، اﻋﻀــﺎی دوﻟــﺖ، اﻋﻀــﺎی ﻗــﻮه ﻣﻘﻨﻨــﻪ و 101

ﺳﺎﯾﺮﻣﺠﺎﻟﺲ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑﻠــﻪ، ﺑــﺮای زن ﺟــﺎﯾﺰ اﺳــﺖ ﮐــﻪ در اﻧﺘﺨــﺎب رﺋــﯿﺲ دوﻟــﺖ،

اﻋﻀﺎی دوﻟﺖ، اﻋﻀﺎی ﻗـﻮه ﻣﻘﻨﻨـﻪ (= ﻣﺠﻠـﺲ ﺷـﻮرا ) و ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺠـﺎﻟﺲ

اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ (و رای ﺑﺪﻫﺪ).

ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻬﻢ:

ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺑــﺮای زن ﺟــﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷــﺪ ﮐــﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨــﺪه ﻣﺠﻠــﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕــﺬاری

ﺑﺎﺷــﺪ، آﯾــﺎ ﺷــﻬﺎدت او در ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳــﯽ ﮐــﻪ در اﯾــﻦ ﻣﺠﻠــﺲ

ﻣﻄﺮحﻣﯽﺷﻮد، ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﻤـﯽ از ﺷـﻬﺎدت ﻣـﺮد، ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ در

ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻓﻘﻬــﯽ ﭼﻨـﯿﻦ اﺳـﺖ ؟ ﯾﻌﻨــﯽ آﯾـﺎ رای زن در ﻣﺴــﺎﺋﻞ

ﺳﯿﺎﺳﯽ، رای ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﻧﯿﻢ رای؟

ﭘﺎﺳـــﺦ: ﺷـــﻬﺎدت زن در ﺗﻤـــﺎﻣﯽ ﻣﺴـــﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ، اﻗﺘﺼـــﺎدی،

اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﺷـﻬﺎدت ﻣـﺮد ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ و ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ ﻣﯿـﺎن

آن دو وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫـﻢ ﭼﻨـﯿﻦ رای او ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ رای ﻣـﺮد اﺳـﺖ و ﺗﻨﻬـﺎ

درﻣــﻮاردی وﯾــﮋه اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺷــﻬﺎدت زن ﻧــﯿﻢ ﺷــﻬﺎدت ﻣــﺮد ﺑــﻪ ﺷــﻤﺎر

ﻣــﯽرود واﯾــﻦ، ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ ورود ﻧــﺺّ ﺧــﺎصّ در اﯾــﻦ ﻣــﻮارد در ﺷــﺮع

ﻣﻘﺪس اﺳﺖ.

ﭘﺮﺳﺶ دﻫﻢ:

روﺷــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻘﺴــﯿﻢ وﻇــﺎﯾﻒ در درون ﺧــﺎﻧﻮاده از ﻧﮕــﺎه اﺳــﻼم

ﺑﺮاﺳــﺎس ﻣــﺮد ﺑــﻮدن و زن ﺑــﻮدن اﺳــﺖ و ﺑــﺮ ﻫﻤــﯿﻦ اﺳــﺎس، ﺑــﺮ ﻣــﺮد 102

واﺟﺐﮐﺮده ﮐـﻪ ﻧﻔﻘـﮥ (= ﻫﺰﯾﻨـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ) ﻫﻤﺴـﺮ و اﻓـﺮا د ﺧـﺎﻧﻮاده اش را

ﺑﭙﺮدازدو ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آﻧﺎن را ﺑـﻪ او ﺳـﭙﺮده اﺳـﺖ . ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ ، آﯾـﺎ درﺳـﺖ

اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻮزﯾــﻊ وﻇــﺎﯾﻒ در زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ را ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ زﻧــﺪﮔﯽ

ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﺮﻣﻌﯿﺎر ﻣﺮدم ﺑﻮدن و زن ﺑـﻮدن ﻗـﺮار دﻫـﯿﻢ ؟ ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ اﯾـﻦ

ﮔﻮﻧﻪﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨـﺪی وﻇـﺎﯾﻒ درﺳـﺖ ﻧﯿﺴـﺖ ، زﯾـﺮا ﮐـﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده و اﺟﺘﻤـﺎع

دوﺻــﺤﻨﻪ ﻣﺘﻔــﺎوت اﺳــﺖ و ﺗﻘﺴــﯿﻢ وﻇــﺎﯾﻒ در ﻫــﺮ ﮐــﺪام از اﯾــﻦ دو

ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻧﻈــﺎم ﺧــﺎﻧﻮاده در اﺳــﻼم ﺑــﺮ اﯾــﻦ ﭘﺎﯾــﻪ اﺳــﺘﻮار ﺷــﺪه ﮐــﻪ

ﺳــﻨﮕﯿﻨﯽ وﻇــﺎﯾﻒ زﻧــﺪﮔﯽ در درون ﺧــﺎﻧﻮاده ﺑــﺎ ﺗﻤﺎﻣــﺖ ﻋﻨﺎﺻــﺮ آن ﺑــﺮ

ﻋﻬﺪة ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ، ﻧـﻪ زن، ﺗـﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ و ﮐﺮاﻣـﺖ زن ﻧﮕﻬـﺪاری ﺷـﻮد و

او ﺑــﻪﺗﺮﺑﯿــﺖ ﻓﺮزﻧــﺪان ﺑﭙــﺮدازد. ﺑــﺎ وﺟــﻮد اﯾــﻦ، اﺳــﻼم زن را از اﻧﺠــﺎم

ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ وﮐﯿـﺎن او ﺗﻀـﺎد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻨـﻊ ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ . اﻣـﺎ

در زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ ﻣﯿـﺎن زن و ﻣـﺮد، در ﻫﻤـ ﻪ اﺑﻌـﺎد آن ،

وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﯾﺎزدﻫﻢ:

(وﻟَﻬــﻦﱠ ﻣﺜْــﻞُ اﻟﱠــﺬیْ ﻋﻠَــﯿﻬِﻦﱠ ﺑــﺎﻟﻤﻌﺮوف وﻟﻠّﺮِﺟــﺎلِ ﻋﻠَــﯿﻬِﻦﱠ درﺟــﮥٌ)

(ﺑﻘﺮه/228)؛ «و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻤـﺎن (وﻇـﺎﯾﻔﯽ ) ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪ ه زﻧـﺎن اﺳـﺖ ، ﺑـﻪ

ﻃﻮرﺷﺎﯾﺴﺘﻪ، ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ آﻧـﺎن (ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪ ه ﻣـﺮدان ) اﺳـﺖ و ﻣـﺮدان ﺑـﺮ آﻧـﺎن

درﺟﻪ ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ...». ﻣﺮاد از اﯾـﻦ درﺟـ ﻪ ﺑﺮﺗـﺮی ﮐـﻪ ﻣـﺮدان ﺑـﺮ زﻧـﺎن 103

دارﻧــﺪ ﭼﯿﺴــﺖ، ﭼــﻪ ﻣﻌﻨــﺎﯾﯽ دارد؟ آﯾــﺎ اﯾــﻦ درﺟــﻪ در زﻧــﺪﮔﯽ

ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﻨﺤﺼــﺮﻣﯽﺷــﻮد، ﯾــﺎ زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ را ﻧﯿــﺰ در ﺑــﺮ

ﻣﯽﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻣــﺮاد از «درﺟــﻪ» در آﯾــﻪ ﮐﺮﯾﻤــﻪ، ﻣﻨﺰﻟــﺖ اﺳــﺖ. ﭼــﺮا

ﮐﻪﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻣـﺮد در اﻧـﺪرون ﺧـﺎﻧﻮاده آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ زن ﺑﺎﺷـﺪ

وﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻣـﻮر زن ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﺮد ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻟـﺬا ﻫـﺮ

زﻣــﺎنﮐــﻪ ﻣــﺮد ﺑﺨﻮاﻫــﺪ از زن ﮐــﺎم ﺑﮕﯿــﺮد، ﻧﺒﺎﯾــﺪ زﻧــﯽ از اﯾــﻦ ﻋﻤــﻞ

ﺟﻠﻮﮔﯿﺮیﮐﻨﺪ. ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻃـﻼ ق زن ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﺮد اﺳـﺖ . اﯾـﻦ

ﺣﮑﻢ ﺑﻪاﻧـﺪرون ﺧﺎﻧـﻪ اﺧﺘﺼـﺎص دارد. ﺑـﻪ ﺟـﺎی اﯾـﻦ ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻣـﺮد، در

اﻧــﺪرون ﺧــﺎﻧﻮاده، زن ﺣﻘــﻮﻗﯽ ﺑــﻪ ﮔــﺮدن ﻣــﺮد دارد از ﻗﺒﯿــﻞ ﻫﺰﯾﻨــﻪ

زﻧﺪﮔﯽ (= ﻧﻔﻘﻪ) ﺑﻪ اﻧـﺪازه ای ﮐـﻪ در ﺷـﺎن و ﮐﺮاﻣـﺖ و وﺿـﻌﯿﺖ اﯾـﻦ زن

ﺑﺎﺷﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺴـﮑﻦ ، ﭘﻮﺷـﺎک ، ﺧـﻮراﮐﯽ ، ﻧﻮﺷـﯿﺪﻧﯽ ، ﺗـﺎﻣﯿﻦ ﺳـﻼﻣﺖ

و اﻣﻨﯿﺖ و ﺳـﺎﯾﺮﺣﻘﻮ ق ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪ ه ﻣـﺮد اﺳـﺖ . اﻣـﺎ در ﺑﯿـﺮون ﺧـﺎﻧﻮاده و

ﻣﻨــﺰل، در ﺗﻤــﺎﻣﯽ وﻇــﺎﯾﻒ زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﺳﯿﺎﺳــﯽ، اﻗﺘﺼــﺎدی و

آﻣﻮزرﺷﯽ و... ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ دوازدﻫﻢ:

(اَﻟﺮﱢﺟــــﺎلُ ﻗَﻮاﻣــــﻮنَ ﻋﻠَــــﯽ اﻟﻨﱢﺴــــﺎء) (ﻧﺴــــﺎء 34/)؛ «ﻣــــﺮدان

ﺳﺮﭘﺮﺳﺖزﻧﺎﻧﻨﺪ...».

آﯾــﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳــﺘﯽ ﻣــﺮدان ﺑــﺮ زﻧــﺎن ، ﺗﻨﻬــﺎ در زﻧــﺪ ﮔﯽ ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ104

ﻣﻨﺤﺼــﺮﻣﯽﺷــﻮد، ﯾــﺎ زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺷــﻮون آن را ﻧﯿــﺰ در

ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳــــﺦ: ﺳﺮﭘﺮﺳــــﺘﯽ ﻣــــﺮد ﺑــــﺮ زن، در زﻧــــﺪﮔﯽ ﺧــــﺎﻧﻮادﮔﯽ

ﻣﻨﺤﺼــﺮﻣﯽﺷــﻮد. اﻣــﺎ در زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﻫــﯿﭻ ﮔﻮﻧــﻪ ﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻣﯿــﺎن

آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﺳﯿﺰدﻫﻢ:

آﯾﺎ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ از زﺑـﺎن رﺳـﻮل ﺧـﺪا (ص) درﺑـﺎره زن ﻧﻘـﻞ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ

ﮐــﻪ آن ﺣﻀــﺮت در اﯾــﻦ اﺣﺎدﯾــﺚ، زن را ﻧــﺎﻗﺺ ﻋﻘــﻞ و ﻧــﺎﻗﺺ دﯾــﻦ

ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ، اﺣﺎدﯾـﺚ درﺳـﺖ اﺳـﺖ ؟ واﻧﮕﻬـﯽ ﺑـﺮ ﻓـﺮض درﺳـﺖ

ﺑﻮدن اﺣﺎدﯾﺚ، ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﻧﻘﺺ ﭼﯿﺴﺖ؟

زن ﭼﮕﻮﻧـــﻪ ﻧـــﺎﻗﺺ ﻋﻘـــﻞ اﺳـــﺖ، در ﺣـــﺎﻟﯽ ﮐـــﻪ ﺷـــﻬﺎدت او

ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪﻣـﯽ ﺷـﻮد و ﺷﺎﯾﺴـﺘﮕﯽ (ﻣﺎﻟﮑﯿـﺖ و ﺗﺼـﺮف ) ﻣـﺎﻟﯽ را دارد؟ ﭼـﺮا

زن را ازﺗﺼــﺮّف در اﻣــﻮال ﺧــﻮد ﻣﻨــﻊ ﻧﻤــﯽﮐﻨﻨــﺪ و ﯾــﺎ دﺳــﺖﮐــﻢ ﺑــﺪون

اﺟــﺎزه ﺷــﻮﻫﺮﯾﺎ وﻟــﯽ ﺑــﻪ وی اﺟــﺎزه ﺗﺼــﺮف ﻧﺪﻫﻨــﺪ؟ آﯾــﺎ اﯾــﻦ ﻧﻘــﺺ

ﻣﻮﺟـــﺐ ﻣﺤﺮوﻣﯿـــﺖ او از ﺣﻘـــﻮق و وﻇـــﺎﯾﻒ ﺳﯿﺎﺳـــﯽ در زﻧـــﺪﮔﯽ

اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او ﻣﯽﺷﻮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ ﻣﻌﺘﺒــﺮ ﻧﻤــﯽ ﺑﺎﺷــﺪ و ﻧﺴــﺒﺖ دادن آن ﺑــﻪ

رﺳﻮلاﮐﺮم(ص) درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻌـﻼوه ، اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ را ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان ﺗﺎﯾﯿـﺪ

ﮐﺮد،زﯾــﺮا ﺑــﺮ ﺧــﻼف ﭼﯿــﺰی اﺳــﺖ ﮐــﻪ در ﺧــﺎرج، اﺣﺴــﺎس و دﯾــﺪه105

ﻣﯽﺷﻮد.ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﭽﻪ دﯾﺪه و اﺣﺴـﺎس ﻣـﯽ ﺷـﻮد، آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻘـﻞ زن

در ﻫﻤﻪ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺣﻀـﻮر دارد از ﻋﻘـﻞ ﻣـﺮد ﮐﻤﺘـﺮ ﻧﯿﺴـﺖ . اﻓـﺰون

ﺑﺮ آﻧﭽﻪﮔﻔﺘـﻪ آﻣـﺪ از آﯾـﺎت و رواﯾـﺎت ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽ آﯾـﺪ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ

ﺟﻬﺖ، ﻫﯿﭻﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن وﺟﻮد ﻧﺪارد.

اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ـ ﺑـﺮ ﻓــﺮض ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﺑــﻮدن آن ـ ﻧﮕــﺎه ﺑـﺮ ﺳﺮﺷــﺖ زن

داردﮐــﻪ ﻧﻮﻋــﺎً ﻣﻮﺟــﻮدی اﺳــﺖ ﺣﺴــﺎس، ﻣﻬﺮﺑــﺎن و ﻧــﺎزک دل و ﻧﯿــﺰ

ﺑﯿﺸــﺘﺮ ازﻣــﺮد ﺑــﻪ آراﯾــﺶ و زﯾﺒــﺎﯾﯽ ﺗﻤﺎﯾــﻞ دارد. از اﯾــﻦ رو، ﮔــﺎه اﯾــﻦ

اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﺑﺮﺧــﺮد و اﻧﺪﯾﺸـ ﻪ او در زﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﭼﯿـﺮه ﻣــﯽﺷــﻮد.

اﻟﺒﺘّﻪ، ﻫﺮ زﻧﯽاﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ، زﯾﺮا ﮐـﻪ ﮔـﺎﻫﯽ زﻧـﯽ ﯾﺎﻓـﺖ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ

ﭘﺮ ﺻـﻼﺑﺖ ﺗـﺮ ودﻻورﺗـﺮ از ﻣـﺮد اﺳـﺖ و ﺑـ ﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ، او را ﺑـﺎﻧﻮی

آﻫﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻬﺎرم:

ﺣــﺪﯾﺜﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ آن را ﺑــﻪ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) ﻧﺴــﺒﺖ ﻣــﯽدﻫﻨــﺪ: «ﻟَــﻦْ

ﯾﻔْﻠﺢَﻗَـﻮم ٌ وﻟﱠـﻮا اَﻣـﺮَﻫﻢ ْ اﻣـﺮَاَة ً»؛ «ﻫﺮﮔـﺰ ﻣﻠّﺘـﯽ ﮐـﻪ زﻣـﺎم اﻣﺮﺷـﺎن را ﺑـﻪ

دﺳﺖ زنﺑﺴﭙﺎرد، رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﻮد».

1 ـ آﯾﺎ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ ﻣﻌﺘﺒــﺮ ﻧﯿﺴــﺖ و ﺣﺘــﯽ ﻧﻤــﯽﺗــﻮان آن را ﺗﺎﯾﯿــﺪ

ﮐﺮد،زﯾــﺮا ﻣﻌﻨــﺎﯾﺶ آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ زن ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ زن ﺑــﻮدن ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ

ﮐﺸﻮر واﻣﻮر آن را اداره ﮐﻨـﺪ و ﺣﮑﻮﻣـﺖ او ﺑـﺮ ﮐﺸـﻮر، ﺑـﻪ ﺳـﻘﻮط اﯾـﻦ 106

ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺗﻤﺎﻣﯽ ارﮐﺎن ﺣﯿﺎﺗﯽاش ﻣﻨﺠـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و اﯾـ ﻦ ﺳـﻘﻮط ، ﺗﻨﻬـﺎ

ﺑﺮ اﺛﺮﮐﻢ ﺧـﺮدی و ﮐﻮﺗـﺎه ﻓﮑـﺮی اوﺳـﺖ . در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿﺸـﺘﺮ ﮔﻔﺘـﯿﻢ :

اﯾﻦ ﺳـﺨﻦ در ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﺮاﮐـﺰ ﻋﻠﻤـﯽ و ﺻـﺤﻨﻪ ﻫـﺎی اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﮐـﻪ زن در

آﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮردارد، ﺑﺮ ﺧﻼف وﺟﺪان (و واﻗﻌﯿﺖ) اﺳﺖ.

2 ـ ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ اﻧﺘﺴــﺎب اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ ﺑــﻪ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ ﺑــﺰرگ(ص) درﺳــﺖ

ﺑﺎﺷﺪ، اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ از ﮐﺪام ﻧﻮع اﺳﺖ: آﯾـﺎ ﺧﺒـﺮ واﺣـﺪ اﺳـﺖ ، ﯾـﺎ ﻣﺸـﻬﻮر

وﯾﺎ ﻣﺘﻮاﺗﺮ؟

ﭘﺎﺳـــﺦ: ﺟـــﻮاب اﯾـــﻦ ﭘﺮﺳـــﺶ از آﻧﭽـــﻪ ﭘﯿﺸـــﺘﺮ ﮔﻔﺘـــﻪ ﺷـــﺪ،

آﺷﮑﺎرﻣﯽﺷﻮد.

3 ـ در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ دادن اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا (ص)

درﺳـــﺖ ﺑﺎﺷـــﺪ، آﯾـــﺎ ﭘﯿـــﺎﻣﺒﺮ(ص) آن را ﺑـــﻪ ﻋﻨـــﻮان ﺧﺒـــﺮ دادن از

رﺳﺘﮕﺎرﻧﺸـﺪن ﻣﺮدﻣــﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳــﺖ ﮐـﻪ ﺑــﻪ ﺷـﻮرا ﻋﻤــﻞ ﻧﻤـﯽ ﮐﺮدﻧــﺪ و

اﯾﻨــﺎن ﻫﻤــﺎنﻣﻠّــﺖ ﮐﺴــﺮا (= اﯾﺮاﻧﯿــﺎن) ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﮐــﻪ ﭘــﺲ از درﮔﺬﺷــﺖ

ﮐﺴــﺮا، زﻣــﺎم اﻣﻮرﺧــﻮد را ﺑــﻪ دﺧﺘــﺮ ﮐﺴــﺮا ﺳــﭙﺮدﻧﺪ، در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ وی

ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ آﮔـﺎﻫﯽ درﺑـﺎر ه اداره اﻣـﻮر ﮐﺸـﻮر ﻧﺪاﺷـﺖ ؟ ﯾـﺎ اﯾـﻦ

ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﺎن ﮐـﺮده اﺳـﺖ ، ﯾﻌﻨـﯽ ﺑـﺮ ﻫـﺮ زﻧـﯽ

ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺎﺳﺖﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳـــﺦ: ﺟـــﻮاب اﯾـــﻦ ﭘﺮﺳـــﺶ از آﻧﭽـــﻪ ﭘﯿﺸـــﺘﺮ ﮔﻔﺘـــﻪ ﺷـــﺪ،

آﺷﮑﺎرﻣﯽﺷﻮد. 107

4 ـ آﯾــﺎ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ را از ﺟﺎﯾﮕــﺎه ﺧــﻮد ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان

ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ ﮔﻔﺘــﻪ و در آن ﻣﺼــﻠﺤﺘﯽ را ﺑــﺮای ﻣــﺮدم زﻣــﺎن ﺧــﻮﯾﺶ

دﯾﺪه اﺳﺖ، ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ آن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﻣﺒﻠـﻎ ﺑـﺮ زﺑـﺎن راﻧـﺪه و

ﻗﺎﻧﻮنﭘﺎﯾﺪاری را ﺑﻪ رﺳـﻤﯿﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ و آن ﻗـﺎﻧﻮن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ

ﺑــﻪﻣﻘﺘﻀــﺎی ﺣــﺪﯾﺚ ﯾﺎدﺷــﺪه، زن در ﻫــﯿﭻ زﻣــﺎﻧﯽ و ﻣﮑــﺎﻧﯽ ﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ

ﻣﻘﺎموﻻﯾﺖ ﻋﻈﻤﺎی ﻋﺎﻣﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺎﺳــﺦ اﯾــﻦ ﭘﺮﺳــﺶ از آﻧﭽــﻪ ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ ﺑــﻪ دﺳــﺖ

ﻣﯽآﯾﺪ.

5 ـ آﯾــﺎ ﺑــﺮ ﻃﺒــﻖ اﯾــﻦ ﺣــﺪﯾﺚ، ﻣــﯽﺗــﻮان ﮔﻔــﺖ: ﺗﻤــﺎم ﯾــﺎ ﺑﺮﺧــﯽ

ازﭘﺴﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴـﺖ ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪ، ﺑـﺮ زن ﺣـﺮام اﺳـﺖ ، زﯾـﺮا

ﮐﻪ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ وﻻﯾﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺎﺳــﺦ اﯾــﻦ ﭘﺮﺳــﺶ از آﻧﭽــﻪ ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ، آﺷــﮑﺎر

ﻣﯽﺷﻮد.

6 ـ آﯾـﺎ در ﺑﺮداﺷــﺖ از اﯾـﻦ ﺣــﺪﯾﺚ، ﻣـﯽ ﺗــﻮان ﺑـﺮ ﻃﺒــﻖ ﻗﺎﻋــﺪهای

ﻋﻤﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ : «ﻋﻤـﻮم ﻟﻔـﻆ ﻣﻌﺘﺒـﺮ اﺳـﺖ ، ﻧـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧـﺎص و

ﻣﻌﻨــﺎی اﯾــﻦ ﻗﺎﻋــﺪه آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻫﺮﮔــﺎه ﻟﻔﻈــﯽ وارد ﺷــﻮد ﮐــﻪ ﻋــﺎمّ و

ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ وورود آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳـﺒﺐ ﺧﺎﺻـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ، اﯾـﻦ ﻟﻔـﻆ ﺑـﺮ آن

ﺳﺒﺐ ﻣﻨﺤﺼﺮﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﭘﺎﺳﺦ آن از آﻧﭽﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد. 108

ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ :

اﻟﻒ ـ آﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ درﺳـﺖ اﺳـﺖ ، ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ دﻻﻟـﺖ آن

ﻇﻨّﯽ اﺳﺖ، ﻧﻪ ﻗﻄﻌﯽ؟

ﭘﺎﺳـﺦ : در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﯽ زﻧﺠﯿـﺮة ﺳـﻨﺪ اﯾـﻦ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ اﻣــﺎم(ع)

ازراوﯾﺎن ﺛﻘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻋﻤﻞ ﺑﺪان درﺳﺖ اﺳﺖ.

ب ـ آﯾــﺎ در ﻣﺴــﺎﺋﻠﯽ ﮐــﻪ ﺑــﻪ ﻧﻈــﺎم اﺳــﻼﻣﯽ و ﻗــﻮاﻧﯿﻦ ﺷــﺮﻋﯽ

ﻣﺮﺑﻮطﻣﯽﺷﻮد، ﻣﯽﺗـﻮان ﺑـﻪ اﺧﺒـﺎر واﺣـﺪ و ﺳـﺎﯾﺮ اﺣـﺎدﯾﺜﯽ ﻋﻤـﻞ ﮐـﺮد

ﮐﻪ ﻣﻔﯿﺪﮔﻤﺎن اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﺑﻠـﻪ ، در ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ زﻧﺠﯿـﺮة ﺳـﻨﺪ آن ﺑـﻪ اﻣـﺎم (ع) از راوﯾـﺎن

ﺛﻘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻟﺒﺘـﻪ ، ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﺤﺘـﻮای اﯾـﻦ اﺣﺎدﯾـﺚ ﻣﺨـﺎﻟﻒ

ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ.

ج ـ آﯾﺎ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺸﻬﻮر ﻋﻤﻞ ﮐﺮد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑﻠــﻪ، در ﺻــﻮرﺗﯽ ﮐــﻪ اﯾــﻦ اﺣﺎدﯾــﺚ ﻣﻔﯿــﺪ اﻃﻤﯿﻨــﺎن و اﻋﺘﻤــﺎد

ﺑﺎﺷﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ:

ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺣـﻖ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﺮای زن ﻗﺎﺋـﻞ ﻧﻤـﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ، ﺑـﻪ »اﺟﻤـﺎع »

اﺳﺘﺸﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. (در اﯾﻦ ﺟﺎ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎی زﯾﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد):

1 ـ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺟﻤﺎﻋﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؟ 109

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬــﺎن (رض) ﺑــﺮای اﺛﺒــﺎت اﯾــﻦ ﻣﻄﻠــﺐ ﮐــﻪ زن

ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻘﺎﻣﻬـﺎی ﻗﻀـﺎوت ، ﺻـﺪور ﻓﺘـﻮا و وﻻﯾـﺖ ﻋﺎﻣـﻪ را، ﺗﻨﻬـﺎ در

ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ، ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔﯿـﺮد، ادﻋـﺎی اﺟﻤـﺎع ﮐـﺮده اﻧـﺪ . ﺣﮑﻮﻣـﺖ

اﺳـﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨـﯽ ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑﺮاﺳــﺎس اﺻـﻞ »ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ دﯾـﻦ » اﺳــﺘﻮار

ﺑﺎﺷـﺪ . اﻣــﺎ ﺑــﻪدﺳــﺖ ﮔــﺮﻓﺘﻦ دﯾﮕـ ﺮ ﭘﺴــﺘﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻣﻬــﺎ در اﯾــﻦ ﺣﮑﻮﻣــﺖ،

ﺧﻮاه ﺳﯿﺎﺳﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه اﻗﺘﺼـﺎدی ، ﯾـﺎ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ، ﯾـﺎ ﺣﻘـﻮﻗﯽ و اﻣﺜـﺎل

آن، ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و اﺟﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ.

اﻣﺎ ﺣﺠﯿﺖ اﺟﻤـﺎع ، ﺑﺴـﺘﮕﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دارد ﮐـﻪ اﯾـﻦ اﺟﻤـﺎع در زﻣـﺎن

اﻣﺎﻣــﺎن ﻣﻌﺼــﻮم(ع) ﺑــﻪ اﺛﺒــﺎت رﺳــﯿﺪه و آﻧﮕــﺎه دﺳــﺖ ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﺑــﻪ

ﻣﺎرﺳــﯿﺪه ﺑﺎﺷــﺪ و در ﻏﯿــﺮ اﯾــﻦ ﺻــﻮرت، دﻟﯿﻠــﯽ ﺑــﺮ ﺣﺠﯿــﺖ اﺟﻤــﺎع

وﺟﻮد ﻧﺪارد و در اﯾﻦ ﺟﻬـﺖ ، ﺗﻔـﺎوت ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ اﺟﻤـﺎع ﻗـﻮﻟﯽ ﺑﺎﺷـﺪ

ﯾﺎﺳﮑﻮﺗﯽ.

اﻣــﺎ ﺳــﯿﺮ ه ﭘﯿــﺮوان ﺷــﺮﯾﻌﺖ، اﮔــﺮ در زﻣــﺎن ﻣﻌﺼــﻮﻣﺎن(ع) ﺑﺎﺷــﺪ،

ﺣﺠﺖ اﺳـﺖ ، ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﻌﺼـﻮم (ع) آن را اﻣﻀـﺎ و ﺗﺎﯾﯿـﺪ ﮐـﺮده

اﺳــﺖ و اﮔــﺮﭘﺲ از زﻣــﺎن ﻣﻌﺼــﻮﻣﺎن(ع) ﺑﺎﺷــﺪ، ﻧﺸــﺎﻧﮕﺮ اﻣﻀــﺎ و ﺗﺎﯾﯿــﺪ

ﻣﻌﺼﻮم(ع)ﻧﯿﺴﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ، ﺣﺠﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ.

ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ اﺟﻤــﺎع ﯾــﺎ ﺳــﯿﺮه ﺣﺠــﺖ ﺑﺎﺷــﺪ، دﻟﯿﻠــﯽ اﺳــﺖ ﺑــﺮ وﺟــﻮد

ﻗﺎﻧﻮنﭘﺎﯾﺪار ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ زﻣـﺎن و ﻣﮑـﺎن ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺘـﺎب و

ﺳﻨﺖ. در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘﺪس، اﺣﮑـﺎﻣﯽ ﻣﻮﻗـﺖ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد ﮐـﻪ ﺑـﻪ زﻣـﺎﻧﯽ 110

ﺧــﺎصﯾــﺎ ﻣﮑــﺎﻧﯽ ﺧــﺎص اﺧﺘﺼــﺎص داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ. ﭼــﺮا ﮐــﻪ اﺣﮑــﺎم

ﺷــﺮﻋﯽ، ﻗــﻮاﻧﯿﻨﯽ اﺳــﺖ ﻫﻤﯿﺸــﮕﯽ و ﺑــﺮای ﻫﻤــﻪ اﻧﺴــﺎﻧﻬﺎ ﺑــﺮ روی ﮐــﺮه

زﻣــﯿﻦ وﺗﻔــﺎوﺗﯽ ﻣﯿــﺎن ﻣــﺮد و زن، ﺳــﯿﺎه و ﺳــﻔﯿﺪ، اﯾــﻦ ﻗــﺎره و آن ﻗــﺎره

وﺟــﻮد ﻧــﺪارد اﯾــﻦ ﻗــﻮاﻧﯿﻦ ﺑــﻪ ﮔﻮﻧــﻪای واﺣــﺪ و ﺑــﻪ ﺷــﮑﻞ ﻣﻌــﯿﻦ و

ﻣﺸﺨﺺ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ . وﺑـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺗﺤـﻮل آن ﻫـﺮ از

ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﯽ ﯾﺎ در ﻫﺮﻗﺮﻧﯽ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ.

ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻧﻤﻮﻧــﻪ، ﻧﻤــﺎز در ﻋﺼــﺮ ﺣﺠــﺮ ﻫﻤــﺎن ﻧﻤــﺎز در ﻋﺼــﺮ اﺗــﻢ

وﻓﻀﺎﺳـﺖ ، ﻧﻤـﺎز ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺑــﺮ ﮐﺴـﺎﻧﯽ واﺟـﺐ ﺑـﻮد ﮐـﻪ اﺷــﯿﺎ را

ﺑﺎﻧﯿﺮوی دﺳﺖ ﺑـﻪ ﺣﺮﮐـﺖ در ﻣـﯽ آوردﻧـﺪ و زﻣـﯿﻦ را ﺑـﺎ ﺧـﯿﺶ دﺳـﺘﯽ

ﺷﺨﻢﻣﯽزدﻧﺪ، ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ اﺷـﯿﺎ را ﺑـﺎ ﻧﯿـﺮوی ﺑـﺮ ق و اﻧـﺮژی ﻫﺴـﺘﻪ ای

ﺑﻪﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورﻧﺪ ﻧﯿﺰ واﺟـﺐ اﺳـﺖ . ﭼـﻪ ، ﻧﻤـﺎز ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ اﺷـﯿﺎ را

ﺑﺎﻧﯿﺮوی دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺣﺮﮐـﺖ در ﻣـﯽ آوردﻧـﺪ و ز ﻣـﯿﻦ راﺑـﺎ ﺧـﯿﺶ دﺳـﺘﯽ

ﺷﺨﻢﻣﯽزدﻧﺪ، ﻋﯿﻦ ﻧﻤـﺎز ﮐﺴـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺷـﯿﺎ را ﺑـﺎ ﻧﯿـﺮوی ﺑـﺮ ق ﺑـﻪ

ﮐﺎر ﻣﯽاﻧﺪازد و ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآورﻧﺪ.

ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ ، ﻣﯿــﺎن ﻧﻤــﺎز ﻋﺼــﺮ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈــﻢ (ص) و ﻧﻤــﺎز ﻋﺼــﺮ

ﮐﻨﻮﻧﯽﯾﻌﻨﯽ ﻋﺼﺮ اﺗﻢ و ﻓﻀﺎ ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد، زﯾـﺮا ﮐـﻪ ﻧﻤـﺎز

ﺑﺎ ﺗﺤﻮلﯾـﺎ ﻓﺘﻦ زﻧـﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻃﺒﯿﻌـﯽ ، ﺗﺤـﻮل ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ . ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ

اﺳــﺖ ﺳــﺎﯾﺮاﺣﮑﺎم ﺷــﺮﻋﯽ ﻫﻤﭽــﻮن روزه، ﺣــﺞ و دﯾﮕــﺮ واﺟﺒــﺎت و

ﻣﺤﺮﻣﺎت. ازﺑﺎب ﻣﺜـﺎل ، دروغ در ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘـﺪس اﺳـﻼم ﺣـﺮام اﺳـﺖ و 111

اﯾﻦ ﺣﺮﻣﺖ دروغ ﺑﺎ دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ زﻣـﺎن و ﻣﮑـﺎن دﮔﺮﮔـﻮن ﻧﻤـﯽ ﺷـﻮد و ﺑـﺎ

ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﯽاﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ، ﺗﺤـﻮل ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽ ﮐﻨـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻏﯿﺒـﺖ ، دزدی

و دﯾﮕﺮﻣﺤﺮﻣﺎت.

ﻧﮑﺘــﻪ اﯾــﻦ دﮔﺮﮔــﻮن ﻧﺸــﺪن واﺟﺒــﺎت و ﻣﺤﺮﻣــﺎت در آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ

راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻋﺒﺎدات، راﺑﻄـﻪ ای ﻣﻌﻨـﻮی و رواﻧـﯽ اﺳـﺖ و ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ

زﻧـــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤـــﺎﻋﯽ و ﺗﺤـــﻮﻻت آن در دورهﻫـــﺎی ﮔﻮﻧـــﺎﮔﻮن ﻗـــﺮار

ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد. درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ اﻧﺴـﺎن ﺑـﺎ ﻃﺒﯿﻌـﺖ ، راﺑﻄـﻪ ای ﻣـﺎدی اﺳـﺖ و

ﺗﺤــﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮزﻧــﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺗﺤــﻮل آن ﻫــﺮ از ﭼﻨــﺪ ﮔــﺎﻫﯽ، ﻗــﺮار

ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻟﺬازﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻋﺼـﺮ ﺣﺎﺿـﺮ، ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﭘﯿﺸـﺮﻓﺘﻪ ﺗـﺮ

از زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در دوراﻧﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

از اﯾــﻦ ﺟــﺎ، ﻋﺒــﺎدات در اﺳــﻼم، ﻧﻘــﺶ ﺗﺮﺑﯿﺘــﯽ و ﻣﻌﻨــﻮی دارد و

راﺑﻄـ ﻪ اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎر ﻣﻄﻠــﻖ او را ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻣــﯽﮐﻨــﺪ و اﯾــﻦ راﺑﻄــﻪ

ﻫﻤﺎن اﯾﻤﺎنﺑﻪ ﺧﺪای ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺑﯽ اﻧﺒـﺎز اﺳـﺖ و ﻧﯿـﺰ ﻋﺒـﺎدت ، اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ

را در دﻟﻬﺎ اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺳﺎزد، ﭼﺮا ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ ﻣﻨﻔـﯽ و ﻣﺸـﮑﻞ ﺑـﺰرگ اﻧﺴـﺎن

را ﺑﺮ ﻃﺮفﻣـﯽ ﮐﻨـ ﺪ، زﯾـﺮا ﻋﺒـﺎدت ، ﺗﺒـﺎﻫﯽ ، ﺑـﯽ دﯾﻨـﯽ و ﺑـﯽ ﻗﯿـﺪی را از

ﻣﯿـﺎن ﺑﺮﻣـﯽ دارد و اﻧﺴـﺎن را واﻣـﯽ دارد ﺗـﺎ ﺧـﻮد را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧــﺪ در

ﺗﻤــﺎﻣﯽﮔﺮاﯾﺸــﻬﺎ و اﻋﻤــﺎﻟﺶ ﻣﺴــﻮول ﺑﺪاﻧــﺪ. ﻋﺒــﺎدت ﺑــﺮ اﻧﺴــﺎن ﻓﺮﻣــﺎن

ﻣﯽراﻧﺪ ورﻓﺘﺎرش را در ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺻـﺤﻨﻪ ﻫـﺎی زﻧـﺪﮔﯽ اﺻـﻼح ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و

آن را ﺑﺎﺧﺸــﻨﻮدی ﺧــﺪا ﻫﻤﺎﻫﻨــﮓ ﻣــﯽﻧﻤﺎﯾــﺪ. از اﯾــﻦ روی، ﻧﻘــﺶ112

ﻋﺒــﺎدات در اﺳــﻼم، ﻧﻘــﺶ ﭘﯿﻮﻧــﺪ ﺑــﺎ آﻓﺮﯾــﺪﮔﺎر ﻣﻄﻠــﻖ اﺳــﺖ و ﻧﯿــﺰ

اﺳــﺘﻮاری و ﺗﻘﻮﯾــﺖ اﯾــﻦ ﭘﯿﻮﻧــﺪ و ﺗﺮﺑﯿــﺖ اﻧﺴــﺎن. ﺑــﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨــﺎ ﮐــﻪ او را

اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺳـﺎزد ﻣﻌﺘـﺪل و درﺳـﺘﮑﺎر، ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ ای ﮐـﻪ از ﯾﮑﺴـﻮ ﻣﺸـﮑﻞ

ﺗﺒـﺎﻫﯽ و ﺑـﯽ ﻗﯿـﺪی راﻧﻤـﯽ ﭘـﺬﯾﺮد و از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ، ﻣﺸـﮑﻞ اﻓــﺮاط در

واﺑﺴﺘﮕﯽ را ﮐﻪ ﻫﻤﺎنﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺷﺮک ﺑﺎﺷﺪ، رد ﻣﯽﮐﻨﺪ.

اﻧﺴــﺎن ﻣﺸــﺮک، آﻧﭽــﻪ را ﮐــﻪ ﻣــﯽﭘﺮﺳــﺘﺪ ﯾﻌﻨــﯽ ﺑــﺖ ﻣﺤــﺪود را

ﺑﻪﻧﺎﻣﺤـﺪود ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ، در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺑـﺖ ﻧـﻪ ﻗـﺪرﺗﯽ دارد و

ﻧـﻪ اﺣﺴﺎﺳـﯽ و ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘـ ﻪ دﺳـﺖ اﻧﺴـﺎن اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﮐــﺎر وی

ازﯾﮑﺴــﻮ، از ﻧــﺎداﻧﯽ، ﮔﻤﺮاﻫــﯽ و ﺧﻮدﺧــﻮاﻫﯽ ﺳﺮﭼﺸــﻤﻪ ﻣــﯽﮔﯿــﺮد و

ازﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ از اﺣﺴـﺎس ﻧﯿـﺎز وی ﺑـﻪ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ آﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﻧﺎﻣﺤـﺪود

درﺣﺮﮐــﺖ و رﻓﺘــﺎرش. او ﺑــﻪ ﻫﻤــﯿﻦ دو ﺟﻬــﺖ، اﻗــﺪام ﺑــﻪ ﻗﻠــﺐ

ﺣﻘﯿﻘﺖﻣﯽﮐﻨﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠ ﻪ اوﻫـﺎم و اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎی ﻧﺎدرﺳـﺖ و ﮔﻤـﺮاه

ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮد آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻧـﺪارد، ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻧﺎﻣﺤـﺪود

ﺟﻠﻮه ﻣﯽدﻫﺪ. اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ او راﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ ﭼﯿـﺰ ﮐـﻮر ﻣـﯽ ﺳـﺎزد

و ﺑــﺖ راﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﺧــﺪای ﻣﻌﺒــﻮد در ﻧﻈــﺮ وی ﺑــﻪ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ﻣــﯽﮐﺸــﺪ.

ﺑﺮاﺳــﺘﯽ آﯾــﺎ اﻧﺴــﺎن ﺑــﻪ اﯾــﻦ درﺟــﻪ از ﺳــﻘﻮط ﻣــﯽرﺳــﺪ ﮐــﻪ اﻧﺪﯾﺸــﻪ و

ﺷــﻌﻮر ﺧــﻮﯾﺶ را از دﺳــﺖ ﺑﺪﻫــﺪ و ﺳــﺎﺧﺘﻪ دﺳــﺖ اﻧﺴــﺎن را ﺧــﺪای

ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪ؟

ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، ﺗﻨﻬــﺎ درﻣــﺎن اﯾــﻦ دو ﻣﺸــﮑﻞ، ﯾﻌﻨــﯽ ﻣﺸــﮑﻞ ﺗﺒــﺎﻫﯽ، 113

ﺑﯽدﯾﻨﯽو ﺑﯽﻗﯿﺪ و ﻣﺸﮑﻞ ﺑـﺖ ﭘﺮﺳـﺘﯽ و ﺷـﺮک ، اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪای ﯾﮕﺎﻧـﻪ

و ﺑﯽاﻧﺒﺎز اﺳﺖ، ﺧـﺪاﯾﯽ ﮐـﻪ آﯾـﯿﻦ آﺳـﻤﺎﻧﯽ را ﺑـﻪ اﻧﺴـﺎن در ﺳـﻄﺢ ﮐـﺮ ه

زﻣــﯿﻦ ﻫﺪﯾــﻪﮐــﺮد. اﯾــﻦ آﯾــﯿﻦ، دو ﺗﯿــﻎ دارد ﮐــﻪ ﺑــﺎ ﯾــﮏ ﺗﯿــﻎ آن رﯾﺸــﻪ

ﺑﯽدﯾﻨﯽ را ﻗﻄﻊﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑـﺎ ﺗﯿﻐـﯽ دﯾﮕـﺮ، رﯾﺸـﮥ ﺑـﺖ ﭘﺮﺳـﺘﯽ و ﺷـﺮک را.

اﯾﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﻪآﻓﺮﯾـﺪﮔﺎر ﺗﻮاﻧـﺎ و ﻧﺎﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧﺴـﺎن را واﻣـﯽ دارد،

ﺧـــﻮد را درﺗﻤـــﺎﻣﯽ رﻓﺘـــﺎر و ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫـــﺎﯾﺶ در ﺗﻤـــﺎﻣﯽ ﺟﻮاﻧـــﺐ

اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﻓــﺮدی، ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ، دﯾﻨــﯽ و آﻣﻮزﺷــﯽاش در ﭘﯿﺸــﮕﺎه ﺧــﺪا

ﻣﺴــﻮول ﺑﺪاﻧــﺪ و راه ﺧــﻮﯾﺶ را اﺻــﻼح ﮐﻨــﺪ و راه راﺳــﺖ و ﻣﻌﺘــﺪل

ﻓـــﺮاﭘﯿﺶ ﮔﯿـــﺮد و ازﮐﺎرﻫـــﺎی ﻏﯿـــﺮ ﻣﺴـــﻮوﻻﻧﻪ و ﮔﻤـــﺮاه ﮐﻨﻨـــﺪه و

رﻓﺘﺎرﻫــﺎی ﻧﺎدرﺳــﺘﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺎ ارزﺷــﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬــﺎی دﯾﻨــﯽ و اﺧﻼﻗــﯽ

ﻧﺎﺳــﺎزﮔﺎری دارد ﺑﭙﺮﻫﯿــﺰد و درﺣﺮﮐــﺖ و رﻓﺘــﺎر ﺧــﻮﯾﺶ در ﺟﻬــﺎن

ﻫﺴﺘﯽ از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿـﺮد و از ﺧـﺪا ﯾـﺎری ﺑﺠﻮﯾـﺪ، ﭼـﺮا ﮐـﻪ

او ﺗﻮاﻧﺎی ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﻧﻘـﺶ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺪا، ﻧﻘـﺶ ارﺗﺒـﺎط اﻧﺴـﺎن ﺑـﺎ

آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﻣﻄﻠـﻖ ، ﻧﻘـﺶ آراﻣـﺶ در دﻟﻬـﺎ، ﻧﻘـﺶ ﻫـﺪاﯾﺖ و ﮔـﻢ ﻧﺸـﺪن و

ﻧﻘﺶ اﻋﺘﻤﺎد اﻧﺴﺎن ﺑـﺎ اﯾﻤـﺎن درﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﺮاﺣـﻞ ﺳـﻔﺮ ﻃـﻮﻻﻧﯽ و دﺷـﻮار

ﺧﻮﯾﺶ (ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ) اﺳﺖ.

در ﺣﮑﻮﻣــﺖ ﻏﯿــﺮ اﺳـــﻼﻣﯽ ﮐــﻪ ﺑــﺮ اﺻـــﻞ »ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ دﯾـــﻦ»

اﺳﺘﻮارﻧﯿﺴــﺖ، ﺧــﻮاه اﯾــﻦ ﺣﮑﻮﻣــﺖ در ﮐﺸــﻮرﻫﺎی اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ و

ﺧــﻮاه درﮐﺸــﻮرﻫﺎی ﻏﯿــﺮ اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺮای زن روا ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد ﮐــﻪ ﻫــﺮ 114

ﭘﺴﺘﯽ ازﭘﺴﺘﻬﺎی دوﻟﺘـﯽ را ﺑـﺪون اﺳـﺘﺜﻨﺎ، ﺣﺘـﯽ رﯾﺎﺳـﺖ ﺣﮑﻮﻣـﺖ را در

دﺳﺖﮔﯿﺮد.

ب ـ ﭼﻨﺎﻧﭽـــﻪ اﯾـــﻦ اﺟﻤـــﺎع ﺑـــﻪ ﺳـــﯿﺮه دﯾﻨـــﺪاران در زﻣـــﺎن

ﻣﻌﺼﻮﻣﺎن(ع)ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ، آﯾﺎ دﻟﯿﻞ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﺛﺒـﺎت ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﭘﺎﯾـﺪار ﮐـﻪ

ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ زﻣـﺎن و ﻣﮑـﺎن ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ، ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ اﺟﻤـﺎﻋﯽ اﺳـﺖ در

ﻋﺮﺻﮥ اﺣﮑﺎمﻧﺎﭘﺎﯾﺪار و ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ دﻟﯿﻠـﯽ ﺑـﺮای زﻣـﺎن و ﻣﮑـﺎن دﯾﮕـﺮی

ﺑﺎﺷﺪ؟

ج ـ آﯾﺎ اﺟﻤﺎع ﺳﮑﻮﺗﯽ ﺣﺠﺖ اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﭘﺎﺳــﺦ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎی ب و ج از آﻧﭽــﻪ ﭘﯿﺸــﺘﺮ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ،

آﺷﮑﺎرﻣﯽﺷﻮد.

ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻔﺪﻫﻢ:

1 ـ آﯾــﺎ ﻣــﯽﺗــﻮان ﻗﯿــﺎس را از دﻻﯾــﻞ اﺳــﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ

داﻧﺴﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: در اﺳــﺘﻨﺒﺎط ﻫــﯿﭻ ﮐــﺪام از اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ، ﻧﻤــﯽﺗــﻮان

ﺑﺮ«ﻗﯿﺎس» ﺗﮑﯿـﻪ ﮐـﺮد، زﯾـﺮا ﮐـﻪ اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﻋﯽ ﺗـﺎﺑﻊ ﻣﻼﮐﻬـﺎی واﻗﻌـﯽ

اﺳﺖو راﻫﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻮی اﯾـﻦ ﻣﻼﮐﻬـﺎ ﺑـﺮای ﻣـﺎ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد . ﻗﯿـﺎس در

ﻫﺮﻣــﻮردی ﮐــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺑﺴــﺘﮕﯽ ﺑــﻪ آن دارد ﮐــﻪ ﻣــﻼک (و ﻋﻠّــﺖ ﺣﮑــﻢ)

درﻣــﻮرد ﻗﯿــﺎس (= ﻣﻘــﯿﺲ ﻋﻠﯿــﻪ) ﻣﺤــﺮز ﺷــﻮد، در ﺣــﺎﻟﯽ ﮐــﻪ اﺣــﺮاز

ﻣـﻼک در اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ ﻧـﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳــﺖ و ﺑــﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿــﻞ، ﻗﯿــﺎس در 115

اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ، ﺟـﺎﯾﯽ ﻧـﺪارد . از اﯾـﻦ ﺟـﺎ، ﻧﮑـﻮﻫﺶ و ﻣﺤﮑﻮﻣﯿـﺖ ﻋﻤـﻞ

ﺑــﻪﻗﯿــﺎس، در رواﯾــﺎت آﻣــﺪه اﺳــﺖ و از آن ﺟﻤﻠــﻪ اﯾــﻦ رواﯾــﺖ اﺳــﺖ:

اَﻟﺴﻨﱠﮥُاذا ﻗﯿﺴﺖْ ﻣﺤـﻖ َ اﻟـﺪﯾﻦ ُ»؛ «ﻫﺮﮔـﺎه ﺳـﻨّﺖ ﻗﯿـﺎس ﺷـﻮد، دﯾـﻦ ﻧـﺎﺑﻮد

ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ».

2 ـ ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻗﯿــﺎس از دﻻﯾــﻞ اﺳــﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑــﺎم ﺑﺎﺷــﺪ، ﻋﺮﺻــﻪ و

ﺣﺪود ﻋﻤﻞ ﺑﺪان ﮐﺪام اﺳﺖ؟

ﭘﺎﺳﺦ: از آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ آﻣـﺪ، ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽ آﯾـﺪ ﮐـﻪ ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ ﻗﯿـﺎس

ﺑﻪﻫﯿﭻ روی ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ.

ﭘﺮﺳﺶ ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ:

آﯾــﺎ ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ ﺷــﻤﺎ، ﺣﻘــﻮق و وﻇــﺎﯾﻒ ﺳﯿﺎﺳــﯽ زن در ﭼﻬــﺎرﭼﻮب

ﻧﻈﺎمﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳـﻼم ، ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﻣﻮﺿـﻮع ﮐﻠّـﯽ ﮐـﻪ اﺣﮑـﺎم ﻣﺮﺑـﻮط

ﺑﻪﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ زن را ﺑﯿـﺎن ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗـﺮار ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد و

ﺑﺎﻃﺮح آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺟﺰﺋﯽ در ﻓﻘﻪ ﺗﻔﺎوت دارد؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐـﻪ در ﻧﻈـﺎم ﮐﻠـﯽ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم اﻧـﻮاع آن:

ﻧﻈــﺎم ﻋﻘﯿــﺪﺗﯽ، اﺟﺮاﯾــﯽ، ﺳﯿﺎﺳــﯽ، اﻗﺘﺼــﺎدی و ﺣﻘــﻮﻗﯽ ـــ ﺑــﻪ اﺳــﺘﺜﻨﺎی

ﻣﻘﺎﻣﻬﺎی ﺳـﻪ ﮔﺎﻧـﻪ ای ﮐـﻪ ﺑـﺪان اﺷـﺎره ﺷـﺪ از دﯾـﺪﮔﺎه ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬـﺎن ـ

ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻮزدﻫﻢ:

در دوران ﺻـــﺪر اﺳـــﻼم ، ﺷـــﻮاﻫﺪ و رﺧـــﺪادﻫﺎﯾﯽ وﺟـــﻮد دارد 116

ﮐــﻪﺑﯿــﺎﻧﮕﺮ وﻇــﺎﯾﻒ ﺳﯿﺎﺳــﯽ اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ و زن اﯾــﻦ وﻇــﺎﯾﻒ را

دردوراﻧﻬــﺎی وﯾــﮋهای اﻧﺠــﺎم داد و ﻣــﺎ ﻧﻈﯿــﺮ آن را دوﺑــﺎره ﻧﺪﯾــﺪﯾﻢ (در

اﯾﻦ ﺟﺎ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸـﻬﺎ ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽ ﺷـﻮد ) اﻟـﻒ ـ ﭼـﺮا زن اﯾـﻦ وﻇـﺎﯾﻒ و

ﻧﻘﺸﻬﺎ راﭘﺲ از ﺻﺪر اﺳﻼم از دﺳﺖ داد؟

ﭘﺎﺳﺦ: ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﯾﻦ اﺧـﺘﻼف ، اﺧـﺘﻼف ﺷـﺮاﯾﻂ و ﻣﺤـﯿﻂ اﺳـﺖ ، ﻧـﻪ

اﯾـــﻦ ﮐـــﻪ وﻇـــﺎﯾﻒ زن در ﺷـــﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘـــﺪس اﺳـــﻼم در زﻣـــﺎن

رﺳﻮلﺧـﺪا (ص) ﺑـﺎ وﻇـﺎﯾﻒ او در دوراﻧﻬـﺎی ﭘﺴـﯿﻦ ﺗﻔـﺎوت ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮده

ﺑﺎﺷﺪ. ﭼـﺮا ﮐـﻪ اﺣﮑـﺎم ﺷـﺮﻋﯽ ﮐـﻪ در ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘـ ﺪس ﺑـﺮای ﻣـﺮدان و

زﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ، اﺣﮑـﺎﻣﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ زﻣـﺎن و

زﻧﺪﮔﯽاﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻋـﺎدی ، دﮔﺮﮔـﻮن ﻧﻤـﯽ ﺷـﻮد، زﯾـﺮا ﮐـﻪ اﯾـﻦ اﺣﮑـﺎم ،

راﺑﻄﻪایﻣﻌﻨﻮی ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺧـﺪای اوﺳـﺖ و ﻟـﺬا ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ زﻧـﺪﮔﯽ

و ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺗﺤﻮل آن در ﻫﺮ زﻣﺎن ﻗـﺮار ﻧﻤـﯽ ﮔﯿـﺮد . ﭼـﻪ ، ﻧﻤـﺎز ﻫﻤـﺎن ﻧﻤـﺎز

دوران ﺑﻌﺜـﺖ اﺳـﺖ و ﺑـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮ و ﮔﺬﺷــﺖ زﻣـﺎن ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﻤـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ، زﯾــﺮا

ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ اﺷـﯿﺎ را ﺑــﺎ ﻧﯿـﺮوی ﻫﺴـﺘﻪ ای ﺑــﻪ ﺣﺮﮐـﺖ در ﻣـﯽ آورد، ﻫﻤــﺎن

ﻧﻤــﺎزی راﻣــﯽﺧﻮاﻧــﺪ ﮐــﻪ ﮐﺴــﯽ ﮐــﻪ اﺷــﯿﺎ را ﺑــﺎ ﻧﯿــﺮوی دﺳــﺖ ﺣﺮﮐــﺖ

ﻣﯽداد آن را ﺑﻪﺟﺎی ﻣﯽآورد. ﺑـﻪ ﻧﮑﺘـﮥ اﯾـﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮی ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﭘـﯽ

ﺑﺮدﯾﺪ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻧﻤـﺎز راﺑﻄـﻪ ای ﻣﻌﻨـﻮی ﻣﯿـﺎن اﻧﺴـﺎن و ﺧـﺪای

اوﺳﺖ و از زﻧﺪﮔﯽو ﺗﺤـﻮل آن، ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﻧﻤـﯽ ﭘـﺬﯾﺮد . در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ راﺑﻄـ ﻪ

اﻧﺴــﺎن ﺑــﺎ ﻃﺒﯿﻌــﺖ، راﺑﻄــﻪای ﻣــﺎدی اﺳــﺖ و از ﺗﺤــﻮل زﻧــﺪﮔﯽ در ﻫــﺮ 117

زﻣﺎن و دوراﻧـﯽ ﺗـﺎﺛﯿﺮﻣﯽ ﭘـﺬ ﯾﺮد و ﻟـﺬا ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ : وﻇـﺎﯾﻒ زن در

اﺳﻼم، ﺑﺎ وﻇﺎﯾﻒ او درﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺗﻔﺎوت دارد.

ب ـ از دﺳـﺖ دادن اﯾـﻦ ﻧﻘﺸـﻬﺎ ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﯿﻄـﯽ ،

ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد؟

ج ـ ﺷﺎﯾﺪ اﯾـﻦ ﻣﺤﺮوﻣﯿـﺖ ، ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺑﺮداﺷـﺖ ﺗﻨـﮓ ﻧﻈﺮاﻧـﻪ از آﯾـﺎت

ورواﯾﺎت در ﺧﺼﻮص زن ﺑﺎﺷﺪ؟

د ـ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ اﺳـﻼم واﻗﻌـﺎً ﺑـﺮای زن، ﺣﻘـﻮ ق و ﻧﻘـﺶ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻗﺎﺋـﻞ

ﻧﯿﺴﺖ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: از آﻧﭽــﻪ در ﭘــﯿﺶ ﮔﻔﺘــﻪ آﻣــﺪ، ﭘﺎﺳــﺦ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎی ب، ج، د,

آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد، ﯾﻌﻨـﯽ در داﺷـﺘﻦ ﺣﻘـﻮ ق و ﻧﻘـﺶ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ

ﻣﯿــﺎن ﻣــﺮد و زن وﺟــﻮد ﻧــﺪارد. ﺑﻨــﺎﺑﺮ اﯾــﻦ، ﺑــﺮای اﯾــﻦ ﮔﻮﻧــﻪ ﭘﺮﺳﺸــﻬﺎ،

ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺘﻢ:

آﯾــﺎ ﻓﻘﯿﻬــﺎن در ﺑﺮداﺷــﺖ ﻓﻘﻬــﯽ ﺧــﻮد از ﻣﺘــﻮن و اﺣﺎدﯾــﺚ ﻣﺮﺑــﻮط

ﺑﻪاﯾﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ، ﺗـﺎ ﭼـﻪ اﻧـﺪازه ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳـﯽ

واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻓﻘﯿﻬــﺎن در ﺑﺮداﺷــﺖ و اﺳــﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ از ﻣﺘــﻮن

دﯾﻨــﯽﮐــﻪ در آﯾــﺎت ﻗﺮآﻧــﯽ و اﺣﺎدﯾــﺚ ﺷــﺮﯾﻒ ﺗﺠﻠــﯽ ﯾﺎﻓﺘــﻪ، از ﺷــﺮﯾﻂ

ﺳﯿﺎﺳــﯽ واﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﻣﺘﻐﯿــﺮ ﺗــﺎﺛﯿﺮ ﻧﻤــﯽﭘــﺬﯾﺮد. ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﮐــﺎر آﻧــﺎن در 118

ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم ﺷـﺮﻋﯽ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻗﻮاﻋـﺪ ﮐﻠـﯽ اﺻـﻮﻟﯽ را ﺑـﺮ

ﻋﻨﺎﺻــﺮ وﯾــﮋه وﺟﺰﺋــﯽ آن ﺗﻄﺒﯿــﻖ ﮐﻨﻨــﺪ و اﯾــﻦ ﮐــﺎر، ﻫــﯿﭻ رﺑﻄــﯽ ﺑــﻪ

ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ واﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻧـﺪارد . اﻟﺒﺘـﻪ ، ﮔـﺎه ﺷـﺨﺺ ﻓﻘﯿـﻪ

در اﺻﻞ اﯾﺠـﺎد ﯾـﮏ ﻗﺎﻋـﺪ ه اﺻـﻮﻟﯽ از ﻟﺤـﺎظ ﺗﺌـﻮری ﺑـﻪ ﺧﻄـﺎ دﭼـﺎر

ﻣـﯽ ﺷـﻮد و ﮔـﺎه در ﺗﻄﺒﯿـﻖ اﯾـﻦ ﻗﺎﻋـﺪة اﺻـﻮﻟﯽ ﺑـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ و ﻣﺼـﺎدﯾﻖ

وﯾﮋة آن در ﻓﻘﻪ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎ اﯾﻦ ﺧﻄﺎ ﭼﻨﺪ اﻣﺮ اﺳﺖ:

اول: ﺗــﻮان ﻓﮑــﺮی و اﺳــﺘﻌﺪاد ﺷﺨﺼــﯽ. ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﺗﻔــﺎوت ﻓﻘﯿﻬــﺎن در

اﯾﻦﺗـﻮان ، در ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻗﻮاﻋـﺪ و ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﮐﻠـﯽ و ﺗﺸـﮑﯿﻞ اﯾـﻦ ﻗﻮاﻋـﺪ ﺑـﺎ

ﯾﮏ ﻓﺮﻣـﻮل دﻗﯿـﻖ و ژرف و ﻧﯿـﺰ در ﺗﻄﺒﯿـﻖ اﯾـﻦ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬـﺎ ﺑـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ و

ﻣﺼﺎدﯾﻖ وﯾﮋه آن، ﺗﺎﺛﯿﺮی ﺑﺲ ﺳﺘﺮگ دارد.

دوم: ﺗﻮان ﻋﻠﻤﯽ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐـﻪ ﺑـﺮ دﯾﮕـﺮان ﺑﺮﺗـﺮی ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ . ﭼـﻪ ،

اﺧـــﺘﻼف ﻓﻘﯿﻬـــﺎن در اﯾـــﻦ ﺗـــﻮان ﻋﻠﻤـــﯽ در ﺗﻌﯿـــﯿﻦ ﻗﻮاﻋـــﺪ(و

ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻬﺎیﮐﻠﯽ) و ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋـﺪ ﺑـﺎ ﻓﺮﻣـﻮل دﻗﯿـﻖ ﺗـﺮ و ژرف ﺗـﺮ و

ﻧﯿﺰ در ﺗﻄﺒﯿﻖآﻧﻬﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪای دارد.

ﺳﻮم: ﻏﻔﻠـﺖ ﻓﻘﯿﻬـﺎن در ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﺮرﺳـﯽ و ﭘـﮋوﻫﺶ آن ﻗﻮاﻋـﺪ ﮐﻠـﯽ

ازآﻧﭽﻪ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ دﺧﺎﻟﺖ دارد.

ﭼﻬﺎرم: ﺷﺮاﯾﻂ زﻧـﺪﮔﯽ و ﻣﺤﯿﻄـﯽ ﮐـﻪ در آن زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ . زﯾـﺮا

ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﯿﺰ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪرت، در ﺧﻄﺎی ﻓﻘﯿﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ دارد.

در ﻧﺘﯿﺠــﻪ، ﺷــﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳــﯽ ﮐﺸــﻮر و اوﺿــﺎع ﻋﻤــﻮﻣﯽ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ119

درﺑﺮداﺷــﺖ ﻓﻘﯿﻬــﺎن و اﺳــﺘﻨﺒﺎط آﻧــﺎن اﺣﮑــﺎم ﺷــﺮﻋﯽ را از ﻗﻮاﻋــﺪ

ﮐﻠﯽاﺻﻮﻟﯽ، ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﻤﯽﮔﺬارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ:

آﯾــﺎ ﺑــﺮای زن رواﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻣﻘــﺎم ﺻــﺪور ﻓﺘــﻮای ﻓﻘﻬــﯽ و ﻣﺮﺟﻌﯿــﺖ

ﺗﻘﻠﯿﺪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳﺦ: در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻘﯿﻬـﺎن ﺑـﺮ آﻧﻨـﺪ ﮐـﻪ زن ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ

اﯾﻦ ﻣﻘﺎم را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺖ و دوم:

(اذا ﺳــــﺎَﻟْﺘُﻤﻮﻫﻦﱠ ﻣﺘﺎﻋــــﺎً ﻓَﺴــــﺎَﻟُﻮﻫﻦ ﱠ ﻣــــﻦْ وراء ﺣﺠــــﺎبٍ...)

(اﺣــﺰاب/53)؛ «و ﭼــﻮن از زﻧــﺎن ]ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ[ ﭼﯿــﺰی ﺧﻮاﺳــﺘﯿﺪ از ﭘﺸــﺖ

ﭘﺮده از آﻧﺎنﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ...»

(وﻗﱠـــﺮْنَ ﻓـــﯽْ ﺑﯿـــﻮﺗﮑُﻦﱠ...) (اﺣـــﺰاب / 33)؛ «و در ﺧﺎﻧـــﻪﻫﺎﯾﺘـــﺎن

ﻗﺮارﮔﯿﺮﯾﺪ...».

آﯾــﺎ اﯾــﻦ آﯾــﺎت ﺑــﻪ زﻧــﺎن ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮ(ص) اﺧﺘﺼــﺎص دارد، ﯾــﺎ ﺧﻄــﺎب

درآﻧﻬﺎ ﺳﺎﯾﺮ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻧﯿﺰ در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد؟

ﭘﺎﺳﺦ: اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم(ص) اﺧﺘﺼﺎص دارد.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺖ و ﺳﻮم:

ﻫﺮﮔــﺎه ﺣﻘــﻮق زوﺟﯿــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﺮ زن ﻣﺴــﻠﻤﺎن واﺟــﺐ اﺳــﺖ ﻧﻈﯿــﺮ

ﭘﻬﻠﻮﺧﻮاﺑﯽ و ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﻨﺰل ﺑـﺎ اﺟـﺎزة ﺷـﻮﻫﺮ، ﺑـﺎ ﺣﻘـﻮق ﺳﯿﺎﺳـﯽ 120

واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﻌـﺎرض ﭘﯿـﺪا ﮐﻨـﺪ، آﯾـﺎ ﺣﻘـﻮق زوﺟﯿـﺖ

ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻠّﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ؟

ﭘﺎﺳــﺦ: ﺣــﻖ ﺷــﻮﻫﺮ ﺑــﺮ زن (= زوﺟــﻪ) آن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻫــﺮ زﻣــﺎن

ﺑﺨﻮاﻫــﺪ از او ﮐــﺎم ﺑﮕﯿــﺮد و زن ﺣــﻖ ﻧــﺪارد از اﯾــﻦ ﺣــﻖ ﺷــﻮﻫﺮ

ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ و ازﺧﺎﻧﻪ ـ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺣـﻖ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷـﺪ

ـ ﺑﯿﺮون رود. اﻟﺒﺘﻪ، ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺣـﻖ ﺷـﻮﻫﺮ ﺑـﺮ زن ﺑـﻪ

ﻣﻘــﺪار ﻣﺘﻌــﺎرف و ﺑــﻪ اﻧــﺪازه ﻣﻌﻤــﻮل اﺳــﺖ و اﯾــﻦ ﻣﻘــﺪار ﺑــﺎ ﮐــﺎر زن و

ﺑﯿــﺮون رﻓــﺘﻦ او از ﺧﺎﻧــﻪ ﺑــﻪ اﻧــﺪازه ﺷــﺶ ﯾــﺎ ﻫﺸــﺖ ﺳــﺎﻋﺖ ﺗﻀــﺎدی

ﻧﺪارد. ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣـﺮد ﻫـﻢ ﻧﻮﻋـﺎً ﻫﻤـﯿﻦ ﻣـﺪت را در ﻫﻤـﺎن وﻗـﺖ از ﺧﺎﻧـﻪ

ﺑﯿﺮون ﻣﯽرود.

اﻣــﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﺧﻮاﺳــﺘﻪ ﻣــﺮد از روی ﻟﺠﺒــﺎزی ﺑﺎﺷــﺪ و ﻧﺨﻮاﻫــﺪ ﮐــﻪ

ﻫﻤﺴــﺮش در ﺑﯿــﺮون ﮐــﺎر ﮐﻨــﺪ، آﯾــﺎ ﺑــﺮ زن واﺟــﺐ اﺳــﺖ ﮐــﻪ از

ﺷــﻮﻫﺮاﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨــﺪ ﯾــﺎ ﺧﯿــﺮ؟ در اﯾــﻦ ﺑــﺎره دو دﯾــﺪﮔﺎه اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑﻌﯿــﺪ

ﻧﯿﺴﺖاﻃﺎﻋﺖ واﺟـﺐ ﻧﺒﺎﺷـﺪ . اﯾـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﮥ ﻣـﺮدم ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ

از زنﺑﺨﻮاﻫــﺪ در ﻃــﯽ 24 ﺳــﺎﻋﺖ از وی ﻟــﺬّت ﺑﺒــﺮد ﮐــﻪ در اﯾــﻦ

ﺻــﻮرت،اﻃﺎﻋــﺖ از ﺷــﻮﻫﺮ واﺟــﺐ ﻧﯿﺴــﺖ، زﯾــﺮا ﮐــﻪ دﻻﯾــﻞ، اﯾــﻦ

ﻓﺮﺿــﯿﻪﻫــﺎ را در ﺑﺮﻧﻤــﯽﮔﯿــﺮد. آری، اﮔــﺮ اﻧﺠــﺎم وﻇﯿﻔــﻪ در ﺣﮑﻮﻣــﺖ

اﺳﻼﻣﯽ از ﺳﻮی وﻟﯽاﻣـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﯿﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣﺼـﻠﺤﺖ

ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﺑــﺮ زن واﺟــﺐ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺷــﻮﻫﺮ ﺣــﻖ ﻧــﺪارد وی را از اﻧﺠــﺎم دادن121

اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ از ﻣﯿـﺎن رﻓـﺘﻦ ﺣـﻖ ﺷـﻮﻫﺮ ﮔـﺮدد

و در ﻏﯿــﺮ اﯾــﻦ ﺻــﻮرت،آن وﻇﯿﻔــﻪ ﺑــﺮ زن واﺟــﺐ ﻧﯿﺴــﺖ و ﺻــﻼﺣﯿﺖ

ﺗﺮاﺣﻢ ﺑﺎ واﺟﺐ را ﻧﺪارد.

آری، اﮔــﺮ زن ﮐﺎرﻣﻨــﺪ دوﻟــﺖ ﺑﺎﺷــﺪ ﻧﻈﯿــﺮ اﯾــﻦ ﮐــﻪ آﻣﻮزﮔــﺎر ﺑﺎﺷــﺪ

ﯾﺎوﻇﯿﻔﻪ دﯾﮕﺮی ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد و ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﯾـﻦ ، ﻣـﺮد ﺑـﻪ ازدواج ﺑـﺎ وی

اﻗــﺪام ﮐﻨــﺪ و زن ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﺷــﺮط ازدواج را ﺑﭙــﺬﯾﺮد ﮐــﻪ ﺑــﺮ ﺳــﺮ ﮐــﺎرش

ﺑﺎﻗﯽﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺷـﺮط ، ﻋﻘـﺪ ﻣﯿـﺎن آن دو ﺟـﺎری ﺷـﻮد، ﻣـﺮد ﺣـﻖ

ﻧﺪارد او را از ﮐـﺎرش ﻣﻨـﻊ ﮐﻨـﺪ . ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ زن در ﺿـﻤﻦ ﻋﻘـﺪ ازدواج

ﺑﺎ ﻣﺮد ﺷﺮط ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﻣﻨﺪ دوﻟﺖ ﺑﺎﺷـﺪ . ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻣـﺮد ﺑـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ ﺷـﺮط

ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج رﺿـﺎﯾﺖ دﻫـﺪ و ﻋﻘـﺪ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺷـﺮط ﻣﯿـﺎن آن دو اﺟـﺮا

ﺷــﻮد، ﻣﺮدﻧﻤــﯽﺗﻮاﻧــﺪ او را از اﻧﺠــﺎم ﮐــﺎر در دوﻟــﺖ ﺑــﺎز دارد. اﻣــﺎ ﭘﻬﻠــﻮ

ﺧﻮاﺑﯽ ﺣﻖﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ زن اﺳﺖ، ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم:

آﯾـــﺎ زن ﻣﺴـــﻠﻤﺎن ﻣـــﯽﺗﻮاﻧـــﺪ درﺑـــﺎر ه وﻇـــﺎﯾﻒ زوﺟﯿـــﺖ،

ﺷﺮاﯾﻄﯽﻫﻤﭽـﻮن ﭘﻬﻠﻮﺧـﻮاﺑﯽ و ﺑﯿـﺮون رﻓـﺘﻦ از ﻣﻨـﺰل ﺑـﺎ اﺟـﺎز ه ﺷـﻮﻫﺮ

را درﺿﻤﻦ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺑﮕﺬارد؟

ﭘﺎﺳــﺦ: زن ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ در ﺿــﻤﻦ ﻋﻘــﺪ ﻧﮑــﺎح، ﺷــﺮاﯾﻄﯽ را ﺑــﺮ ﻣــﺮد

ﺑﮕــﺬارد و ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻣــﺮد ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﺷــﺮاﯾﻂ رﺿــﺎﯾﺖ دﻫــﺪ و ﻋﻘــﺪ ﺑــﺎ

ﻫﻤﯿﻦﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﯿـﺎن آن دو ﺟـﺎری ﺷـﻮد، ﺑـﺮ ﻣـﺮد واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ 122

اﯾﻦﺷﺮاﯾﻂ وﻓﺎ ﮐﻨﺪ.

ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﺴﺖ وﭘﻨﺠﻢ:

آﯾــﺎ ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ ﺻــﻼﺣﯿﺖ دارد ﮐــﻪ ﮐــﺎر ﻋﻤــﺮ ﺑــﻦ ﺧﻄــﺎب در

اﻣﻮرزﯾﺮ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؟

1 ـ ﻣﻬﺮ زﻧﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ.

2 ـ ﻣﺪت ﻏﯿﺒﺖ ﺷﻮﻫﺮ از ﻫﻤﺴﺮش را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ.

3 ـ ﺑـﻪ ﻧـﻮزادی ﮐـﻪ ﻣـﺎدرش وی را از ﺷـﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ، ﺑﺨﺸـﺶ دﻫـﺪ،

درﺣﺎﻟﯽ ﮐـﻪ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ و ﺳـﭙﺲ از اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﻪ

ﻗﺎﻧﻮندادن ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻮزادان ﻋﺪول ﮐﻨﺪ.

ﭘﺎﺳــﺦ: ﻫﺮﮔــﺎه ﺣــﺎﮐﻢ ﺷــﺮﻋﯽ ﻣﺼــﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ را در ﺗﻌﯿــﯿﻦ

ﻣﻬﺮﺑﺒﯿﻨـﺪ، ﻣــﯽ ﺗﻮاﻧــﺪ اﯾــﻦ ﮐــﺎر را اﻧﺠـﺎم دﻫــﺪ، ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﻣﻘــﺪار ﻣﻬــﺮ در

ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﻣﻘـﺪس ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻧﺸـﺪه اﺳــﺖ. ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺪت ﻏﯿﺒــﺖ

ﺷﻮﻫﺮ را درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ، ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ.

اﻣــﺎ ﺗﻐﯿﯿــﺮ ﺣﮑــﻢ ﺷــﺮﻋﯽ در ﺻــﻼﺣﯿﺖ ﺣــﺎﮐﻢ اﺳــﻼﻣﯽ ﻧﯿﺴــﺖ، در

ﻫﺮﻣﺮﺗﺒﻪای ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣـﺎﮐﻢ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺣﺘـﯽ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﻋﻈـﻢ (ص)

ﻫﻢﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﮑـﻢ ﺷـﺮﻋﯽ را ﺗﻐﯿﯿـﺮ دﻫـﺪ، زﯾـﺮا ﺑـﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎی اﯾـﻦ آﯾـ ﻪ

ﮐﺮﯾﻤﻪ(وﻣـﺎﯾﻨْﻄﻖ ُ ﻋـﻦ ِ اﻟْﻬـﻮی انْ ﻫـﻮ اﻻّ وﺣـﯽ ٌ ﯾـﻮﺣﯽ ') (ﻧﺠـﻢ / 3ــ 4)؛

«و از ﺳﺮﻫﻮس ﺳﺨﻦ ﻧﻤـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ و اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ ﺑﺠـﺰ وﺣﯿـﯽ ﮐـﻪ وﺣـﯽ

ﻣﯽﺷﻮدﻧﯿﺴﺖ» آن ﺑﺰرﮔﻮار اﯾﻦ ﺣﻖ را ﻧﺪارد. 123

ﺗﻮﺟﻪ!

در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮ زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن واﺟـﺐ اﺳـﺖ ، ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان زن

ﻣﺴــﻠﻤﺎن، ﮐﺮاﻣــﺖ، ﺑﺰرﮔــﻮاری، ﭘﺎﮐــﺪاﻣﻨﯽ، ﻧﺠﺎﺑــﺖ و ﺣﺠــﺎب ﺧــﻮد را

درﻫﻤــﻪ ﺣﺎﻟﺘﻬــﺎ و ﺻــﺤﻨﻪﻫــﺎی اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ، ﻓــﺮدی، ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ، ﺳﯿﺎﺳــﯽ،

اﻗﺘﺼــﺎدی، آﻣﻮزﺷــﯽ و اﻣﺜــﺎل آن ﭘــﺎس ﺑــﺪارد. ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ ﺑــﺮ ﻣــﺮد

ﻣﺴﻠﻤﺎنواﺟﺐ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن و ﺑـﺎ اﯾﻤـﺎن ، ﮐﺮاﻣـﺖ ،

ﺷــﺮاﻓﺖ، ﻋــﺰّت و دﯾــﻦ ﺧــﻮﯾﺶ را در ﺗﻤــﺎﻣﯽ ﺣــﺎﻻت ﺳﯿﺎﺳــﯽ و ﻏﯿــﺮ

ﺳﯿﺎﺳﯽ ودﯾﮕﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﻔـﻆ ﮐﻨـﺪ و در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ، ﻫـﯿﭻ ﺗﻔـﺎوﺗﯽ ﻣﯿـﺎن

زن و ﻣﺮد وﺟـﻮد ﻧـﺪارد . ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ، ﺑـﺮ ﻫـﺮ ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از ﭘﺴـﺘﻬﺎی

ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد، ﺧـﻮاه اﯾـﻦ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و

ﺧﻮاه ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ، ﻻزم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺪﻓﺶ در ورای اﯾـﻦ ﻣﻘـﺎم ، ﺧـﺪﻣﺖ

ﺑــﻪ اﺳــﻼم وﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮐﺸــﻮر از ﺟﻬــﺎت ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺗــﺎ ﺑﺘﻮاﻧــﺪ

اﻣﻨﯿﺖ، آراﻣﺶ،ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﺮاﺑـﺮی راﺗﺤﻘـﻖ ﺑﺨﺸـﺪ، ﻧـﻪ اﯾـﻦ ﮐـﻪ

ﻫﺪف وی، ﮐﺮﺳﯽ رﯾﺎﺳﺖ و رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ، ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ

ﺑﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽﮐـﺮدن ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻋﻤـﻮﻣﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ﻧﯿـﺰ ﻫـﯿﭻ

ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﯿﺎنﻣﺮد و زن وﺟﻮد ﻧﺪارد.

ناصری شنبه 20 خرداد‌ماه سال 1391 ساعت 06:47 ب.ظ

اندیشه فردا

اندیشه فردا